اکالیپتوس(Eucalyptus globules )، گیاه بومی شرق استرالیا و تاسمانی است. انتشار عمومی آن نیز در مناطق تحت حاره، اروپا، آفریقای شمالی و آمریكای جنوبی است.
اکالیپتوس درختی بلند و همیشه سبز است كه ارتفاع آن به 45 تا 65 متر می رسد. پوست درخت نقره‌ای است كه هرساله به صورت ورقه جدا و قطعه قطعه شده اما پس از آن رنگ آن زرد می شود. این گیاه برگ های اولیه و كامل دارد.
در ایران در شرق دریای خزر (میانكاله) و غرب دریای خزر(هشتپر) و همچنین در پیلمبرا، سراوان، خوزستان و فارس (گربایگان) كشت می شود.
زمان گلدهی این گونه، خرداد تا آبان ماه است. برگ ها از قسمت های مسن تر گیاه جمع آوری می شود. پودر برگ ها به رنگ سبز با بویی نافذ است. برگ های گیاه واجد حداقل 1 درصد اسانس دارای دست كم 70 درصد سینئول است. همچنین دارای ترپنیئول، الكل های سزكویی ترپن، آلدئیدهای آلیفاتیك، ایزوآمیل الكل، اتانل و مواد ترپنی است. نانن در برگ های این گونه به فراوانی مقدار آن در سایر گونه های اكالیپتوس نیست.
این گیاه دارای كینو شامل 28/7 درصد كینوتانن و 47/9 درصد كاتشین است. همچنین در كینو سیتریودرول، گالوتانن، اسید كوماریك و اسید سینامیك موجود است.
مهمترین مواد اسانس این گیاه شامل سینئول، آلفا پینن، آلدئیدهای فرار و سزكویی ترپن‌هاست اما ماده اصلی آن سینئول است، به طوری كه در طیف GC-Mass آن یك پیك مشخص مربوط به سینئول مشاهده می‌شود. از میان این مواد تنها سینئول، آلدئیدهای فرار و آلفا-فلاندرن مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند.
موارد استعمال
اكالیپتوس اثر خلط آور، ضدعفونی كننده و ضد اسپاسم داشته و در تسكین علائم سرماخوردگی موثر است. از ماده موثره اسانس آن در پمادهای ضد تحریك و خمیر دندان ها استفاده می شوند. به عنوان حشره كش و دور كننده حشرات نیز به كار می رود. همچنین به صورت پماد و مخلوط با روغن های پایه در تخفیف التهاب و تسكین دردهای غضلانی از طریق موضعی مصرف می شود.
مقدار مصرف
2 میلی لیتر اسانس در 100 میلی لیتر آب به صورت كمپرس، 2-0/5 میلی لیتر اسانس در 25 میلی لیتر روغن بادام به صورت ماساژ سینه، 5 قطره اسانس در یك لیوان آب به صورت غرغره، 10 قطره اسانس در كمی آب داغ به صورت بخور، 2 قطره اسانس در 10 میلی‌لیتر روغن پایه به صورت موضعی.
عوارض جانبی
اسانس اكالیپتوس در دوزهای بالا مانند بسیاری اسانس‌های دیگر به علت تحریك روده مهلك است. مصرف خوراكی 4 تا 24 میلی‌لیتر اسانس، باعث مرگ شده است. با دوزهای كمتر از 5/3 میلی‌لیتر نیز مرگ گزارش شده است. هر چند در مواردی علی‌رغم مصرف مقادیر مرگ‌آور، بهبود نیز گزارش شده است.
علائم مسمومیت شامل سوزش و تحریك معده و روده، تهوع، استفراغ، اسهال، ضعف، سرگیجه، مشكلات تنفسی، فلج، تشنج و در نهایت مرگ است. ممكن است میوزیس، احساس خفگی و سیانوز نیز روی دهد.
موارد احتیاط
تماس با مواد حاصل از گیاه و حتی تماس با قسمت های مختلف گیاه نظیر شاخ و برگ آن در افراد حساس كهیر ایجاد می كند . محلول های روغنی آن نباید در فرآورده های بینی به كار روند زیرا حركات مژك ها را مهار كرده و پنومونی چرب ایجاد می‌كند. اسانس مورد استفاده در فرآورده های دارویی باید عاری از آلدئیدهای فرار و فلاندرن باشد. در طب پزشکی گذشته ایران هیچگونه اشاره‌ای به موارد مصرف اكالیپتوس نشده است.
*مونا غیاثی یکتا، کارشناس پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی
No tags for this post.