مرگ خاموش آب های زیر زمینی

اما امروزه استفاده بیش از حد از آب ‌های زیرزمینی و ورود آلاینده‌ ها به این منابع از طریق زباله‌ های جامد شهری و صنعتی، هیدروکربن‌ های نفتی، آلودگی ناشی از فلزات سنگین مانند آرسنیک، زباله ‌های رادیواکتیو و نیترات مشکلات فراوانی را برای این منابع به وجود آورده است.

دکتر کمال خدایی، مدیر گروه پژوهشی زمین شناسی محیطی پژوهشكده علوم پایه كاربردی جهاد دانشگاهی در این خصوص به سیناپرس گفت: ایران کشوری خشک و نیمه خشک محسوب می شود که میزان بارندگی اش کمتر از یک سوم متوسط بارندگی جهانی است. توزیع مکانی مناسبی هم ندارد؛ در برخی از مناطق میزان بارندگی 100 میلی متر و در برخی نواحی تا هزار میلی متر نیز می رسد. از نظر زمانی هم توزیع مناسبی ندارد. مثلا تابستان که مصرف آب  زیاد است اما بارندگی نداریم. از اینرو آب های زیرزمینی منبع مطمئنی هستند که می توانیم از آنها برداشت و در مواقعی که به آب سطحی دسترسی نداریم، استفاده کنیم اما به همان میزان که از طروق مختلف آب به سفره های آب زیرزمینی اضافه می شود، می توانیم استفاده کنیم تا تعادل برقرار شود.

آب های زیرزمینی در معرض دید نیستند از اینرو تصور عموم بر این است که آب های زیر زمینی آلوده نمی شوند و اگر آلودگی در سطح زمین یا زیر سطح زمین تخلیه  شود، خاک آلودگی ها را پاک می کند اما برخلاف تصور آنها، خاک ظرفیت محدودی دارد و اگر بیش از ظرفیتش آلوده شود، می تواند این آلودگی را به آب های زیرزمینی  نیز منتقل کند.

عضو هیات علمی گروه پژوهشی زمین شناسی محیطی، پژوهشكده علوم پایه كاربردی جهاد دانشگاهی افزود: سالهاست که این تعادل را بهم زده ایم و بیش از اندازه از آب های زیر زمینی مان برداشت کرده ایم به همین دلیل، اکنون میزان ذخایر آبی ما کم شده است. این مساله باعث شده تا میزان املاح و شوری آب بیشتر شود.

کم توجهی به کمیت و کیفیت آب های زیرزمینی

وی اظهارداشت: تاکنون به آب های زیرزمینی در ایران کمتر توجه شده است. این در حالی است که آب های زیر زمینی بخش مهمی از چرخه آب در کره زمین را شکل می دهند؛ و این اهمیت در کشورهای خشک و نیمه خشک دو چندان است. تنها کمتر از 10 درصد نزولات آسمانی مانند برف و باران به زیر زمین نفوذ پیدا می کنند، مابقی بخار شده و بار دیگر به جو باز می گردند یا تبدیل به روان آب می شود. هرچند این آب های روان نیز تبادلاتی با آب های زیر زمینی دارند اما در نهایت سهم آب زیرزمینی از نزولات جوی بسیار کم است.

وی یادآور شد: آب های زیرزمینی در معرض دید نیستند از اینرو تصور عموم بر این است که آب های زیر زمینی آلوده نمی شوند و اگر آلودگی در سطح زمین یا زیر سطح زمین تخلیه  شود، خاک آلودگی ها را پاک می کند اما برخلاف تصور آنها، خاک ظرفیت محدودی دارد و اگر بیش از ظرفیتش آلوده شود، می تواند این آلودگی را به آب های زیرزمینی  نیز منتقل کند.

وی تصریح کرد: فعالیت های توسعه ای انسان که همزمان با رشد جمعیت اتفاق افتاده است، از مصرف انواع کودهای شیمیایی و سموم و آفت کش های کشاورزی گرفته تا دیگر صنایع، همه پساب هایی تولید می کنند و ضایعاتی دارند که می توانند آب های زیرزمینی را آلوده کنند.

به گفته خدایی، هزینه پاکسازی آب های زیر زمینی بسیار بالاست زیرا شرایط حاکم بر آنها پیچیده است و همه چیز به طور مستقیم تحت کنترل نیست .

مدیر گروه پژوهشی زمین شناسی محیطی پژوهشكده علوم پایه كاربردی جهاد دانشگاهی گفت: بنابر ماهیت هریک از آلاینده ها، میزان عوارض انتشار آلودگی ها متفاوت است. مثلا در شهرهایی که سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب ندارند، آلودگی آب‌های زیرزمینی  با نیترات را داریم. حتی ممکن است با آلودگی های نو ظهور مواجه باشیم مانند ترکیبات دارویی که امروزه بی رویه مصرف می شوند و می توانند به فاضلاب انسانی راه پیدا کنند ولی هنوز تحقیقات جامعی در خصوص میزان و اثرات آنها انجام نشده است. فعالیت های کشاورزی و استفاده از انواع کودها و سموم  شیمیایی نیز می توانند نیترات و انواع سموم دیگر را به مجموعه آب زیرزمینی اضافه کنند. هریک از صنایع هم بنابر فعالیتی که دارند، ممکن است آلودگی هایی را موجب شوند. در این بین ترکیبات نفتی و فلزات سمناک جزو خطرناک ترین آلاینده ها محسوب می شوند که آب های زیر زمینی را آلوده می کنند.

وی خاطرنشان کرد: تاکنون در ایران  توجه زیادی به آلاینده های آب زیرزمینی نداشته ایم و طرح های پیشگرانه ای که برای کنترل آلودگی اجرا شده ناکافی بوده است لذا در برخی نواحی میزان آلاینده ها در آب های زیر زمینی افزایش پیدا کرده اند.  هرچند آلاینده های مربوط به صنعت، فضای محدودتری را آلوده می کنند و باید به موقع پایش و پاکسازی شوند اما یک سری آلاینده ها مانند کودهای شیمیایی، وسعت بیشتری از آبخوان را آلوده می کنند که پاکسازی شان سخت تر است؛ هم اکنون در برخی از دشت های ایران، آلایندهایی شیمیایی مانند نیترات به سیستم آب های زیرزمینی نفوذ پیدا کرده و باعث افزایش مقادیر آن در آب زیرزمینی شده است.

پاکسازی آلودگی آب های زیرزمینی با کمک فناوری نانو

خدایی گفت: گروه پژوهشی زمین شناسی محیطی از بدو تاسیسش به دنبال توسعه روش های ارزیابی و پاکسازی آلودگی های آب های زیر زمینی بوده زیرا کمتر به این مساله در کشور پرداخته شده است. هدف اصلی که برای گروه پژوهشی تعریف شده، تبدیل شدن به قطب پاکسازی آلودگی های آب زیرزمینی در کشور و منطقه است. حمایت هایی نیز از سوی معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی صورت گرفته است و امیدواریم با حمایت های بیشتر ما را در این امر یاری کنند.  در جلسه ای که مجموعه ما با ریاست جهاد دانشگاهی داشت، مشخصا ماموریت گروه زمین شناسی محیطی تمرکز به روی مساله پاکسازی آلودگی آب های زیرزمینی به ویژه آلودگی های نفتی تعیین شد. در راستای اجرای این ماموریت ما طرح های تحقیقاتی متعددی پیرامون پاکسازی آلودگی آب های زیرزمینی با آلاینده های نفتی  در مقیاس آزمایشگاهی و پایلوت اجرا و آزمایشگاه مدل های پایلوت را  نیز راه اندازی کردیم.

عضو هیات علمی گروه پژوهشی زمین شناسی محیطی، پژوهشكده علوم پایه كاربردی جهاد دانشگاهی تصریح کرد: اصولا پژوهش های مربوط به پاکسازی آلودگی های آب زیرزمینی ابتدا در فاز مرحله آزمایشگاهی و پایلوت انجام شده و پس از آن وارد مرحله صنعتی می شوند.

وی اظهارداشت: به علت اینکه شرایط حاکم بر آب های زیرزمینی پیچیده است، تخصص های مختلف و دانش فنی بالایی برای پاکسازی آلودگی نیاز دارد.از اینرو ما در پژوهشکده علوم پایه متخصصان مختلف را گرد هم آورده ایم و سعی کرده ایم تلفیقی از بروزترین روش ها و فناوری های دنیا مانند نانو و بایو را استفاده کنیم. این مساله باعث شد ما به دانش فنی پاکسازی آلودگی آب های زیرزمینی دست پیدا کنیم؛ دانشی که اکنون در کشورمان محدود بوده و در کشور چندان به آن پرداخته نشده و ضعیف است. هم چنین طرح های مشترکی را در ارتباط با بکارگیری فناوریهای نانو و بایو برای حذف آلودگی های آب زیرزمینی با چند دانشگاه معتبر اروپایی اجرا کردیم و این همکاری ها همچنان در قالب تفاهم نامه هایی ادامه دارد.

وی بیان کرد: اکنون طرح تحقیقاتی این مجموعه در منطقه صنعتی ری در خصوص پاکسازی آلودگی آب زیرزمینی به مرحله صنعتی رسیده است. طرحی کاربردی که توانسته مشکلی از کشور و صنایع نفتی را برطرف کند. سبقه چند سال کار پژوهشی برنامه ریزی شده، هدفمند و متمرکز  باعث شده تا این طرح ها کاربردی و اجرایی شوند.

وی عنوان کرد: ایران کشوری نفت خیز است و سبقه فعالیت نفتی (با حفر نخستین چاه نفتی) آن به یک قرن پیش بر می گردد. زمانی که یک صنعتی توسعه پیدا می کند، عواقبی نیز به همراه دارد و ممکن است به دلایل مختلفی باعث ایجاد آلودگی در محیط زیست شود. یکی از عواقب محیط زیستی آن، آلودگی های آب های زیرزمینی است. البته واحد HSE در مجموعه های نفتی در سال های اخیر بسیار فعال بوده و اقدامات کنترلی لازم را برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست با جدیت انجام می دهد، با این وجود به دلیل اتفاقات ناخواسته و فعالیت هایی که بعضا در گذشته انجام شده، امکان بروز آلودگی وجود دارد.

وی در پایان گفت: ما قاعدتا باید به قدری در این حوزه توانمند باشیم که بتوانیم کل منطقه خاورمیانه را سرویس بدهیم؛ منطقه‌ای که اکثر کشورها نفت خیز هستند. متاسفانه هم اکنون تحقیقات در این زمینه بسیار ضعیف است از اینرو ما این مسیر را برگزیدیم و امیدواریم با حمایت هایی که صورت می گیرد بتوانیم نگرانی ها در ارتباط با آلودگی های نفتی آب زیرزمینی را کاملا مرتفع کنیم.

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.