خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور به حساب می آید که رشد گیاهان را تضمین و بیش از 97 درصد غذای جهانیان را برآورده می کند.
امروزه تخریب خاک ناشی از فرسایش یک مشکل جدی و اساسی در کاهش کیفیت خاک زمین و منابع آبی محسوب می شود که بشر برای معاش بیش از هر چیزی به آن وابسته است.
به گفته علیرضا پرستار، مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک، هم اکنون میانگین فرسایش خاک در ایران ۱۶ تن در هر هکتار برآورد شده، در حالی که میانگین آمار جهانی آن ۶ تن است.
وی افزود: در حال حاضر حدود ۱۹ میلیون هکتار زمین کشاورزی قابل کشت در کشور وجود دارد که فقط ۳.۲ میلیون هکتار از زمین های کشاورزی کشور مواد آلی مناسبی دارد و مابقی زمین های کشاورزی کشور با محدودیت هایی مانند کمبود ماده آلی، شوری و سنگ ریزه مواجه هستند؛ ۶۰ درصد زمین های کشاورزی کشور کمتر از نیم درصد ماده آلی دارد، از اینرو به شدت با مشکل فقر خاک مواجه هستیم. اگر ماده آلی خاک افزایش یابد تا ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی خواهد شد.
فرسایش خاک بیش از ده برابر حد مجاز است
دکتر محمود عرب خدری، معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در این خصوص به سیناپرس گفت: خاک یکی از با ارزش ترین ثروت ملی کشور است؛ خاک از سنگ ها به وجود می آید و تولید خاک بسیار زمان بر است. مثلا پس از گذشت هزار سال، یک سانتی متر خاک تولید می شود، بنابراین اگر بیش از مقدار تولید، خاک فرسوده شود، پس از گذشت مدتی کوهستان ها و تپه ها فاقد خاک خواهند شد و دیگر نمی توان در آنها محصولی (کشاورزی، مرتعی یا جنگلی) تولید کرد.
این دانشیار پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیز داری افزود: هم اکنون حدود 120 میلیون هکتار از کشور در معرض فرسایش آبی و 40 میلیون هکتار از آن نیز در معرض فرسایش بادی قرار دارند. طبق اندازه گیری رسوب دهی رودخانه ها، بالاترین حد بدست آمده فرسایش در ایران به طور میانگین 2 هزار تن در کیلومتر مربع است. اگر این میزان به هکتار تبدیل شود، میزان آن 20 تن در هکتار در سال است.
به گفته وی، هم اکنون بر اساس این برآوردها، مقدار فرسایشی که اتفاق می‌افتد ده برابر حد مجاز است بنابراین ما باید به این فکر باشیم تا فرسایش خاک را کاهش دهیم.
کاهش حداقل میزان فرسایش خاک با استفاده از روش های موثر
تشکری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، شیب زیاد زمین را یکی از عوامل اصلی فرسایش خاک عنوان کرد و گفت: در دنیا برای جلوگیری از فرسایش خاک از روش کشاورزی حفاظتی استفاده می شود. در این روش باید عملیات خاک(بر هم زدن خاک) را به حداقل رساند و بقایای گیاهی را حفظ کرد. از دیگر اقداماتی که می توان برای کاهش فرسایش خاک انجام داد، احداث باغ در اراضی شیب دار است. با این شیوه مواد آلی و با ارزش خاک حفظ می شود.
وی افزود: آب مانند سیل و باد نیز نقش زیادی در فرسایش خاک دارد. حفظ بقایای گیاهی و استفاده از کودهای آلی از روش هایی است که می تواند ضمن حاصلخیزی خاک، به جلوگیری از فرسایش بادی خاک کمک کند.
حفاظت از خاک با مدیریتی کارآمد
مدیریت خاک از اجزای اصلی کشاورزی پایدار است و حفاظت یا تخریب خاک بستگی به مدیریت کشاورزی دارد. بکارگیری روش های مدیریتی نادرست می تواند کیفیت خاک های مناسب را از طریق فرسایش، آلودگی، تخریب فیزیکی و غیره کاهش دهد. همچنین مدیریت کشاورزی از طریق خاک ورزی بر وضعیت تولید گیاهان زراعی تاثیر می گذارد. از سوی دیگر، خاک ورزی از طریق ایجاد تغییر در ویژگی های خاک، به پایداری کشاورزی و بهبود کیفیت خاک منتهی می شود.
فاطمه ریاحی نیا، دانش آموخته دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با راهنمایی دکتر حجت امامی و دکتر مهدی زنگی آبادی با انجام پژوهشی پیرامون این مساله به این نتیجه رسیده است که خاک ورزی حفاظتی با حفظ 30 و 60 درصد بقایای گیاهی باعث بهبود ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک می شود. کیفیت خاک در خاک ورزی حفاظتی( کم خاک ورزی و بی خاک ورزی) نسبت به خاک ورزی مرسوم مطلوب تر بوده و پوشش بقایای گیاهی باعث بهبود کیفیت خاک شده است.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.