مهاجرت نوعی انتخاب است که از طرف مهاجر انجام میگیرد ؛افزایش سریع جمعیت شهها،نبود امکانات شهری متناسب ، ایجاد محله های حاشیه نشینی ،فقر و کمبود بهداشت گریبانگیر اکثرکشورهای جهان سوم است.
مهاجرت و چگونگی توزیع مجدد جمعیت در داخل کشور یکی از اساسیترین عواملی است که سیاستگذاران اقتصادی و اجتماعی جامعه برای نظم و جهت دادن به جابهجاییهای جمعیتی و نیز هدایت جمعیت به سوی قطبهای مورد نظر به آن توجه دارند.
این پدیده پیچیدهترین فرآیند جمعیت شناختی است چراکه می بایست تعداد جابهجاییها، مقصدهای گوناگون و دلایل بیشمار آن را در نظر گرفت. مهاجرتها به لحاظ پیامدهای مختلفی (از قبیل پیامدهای جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) که در مقصد و مبدا مهاجرتی از خود به جای میگذارند نیز حایز اهمیت فراوان هستند.
دکتر علیرضا رحیم شهریاری ،جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در این زمینه می گوید: مهاجرت دلایل متعددی از جمله عوامل اقتصادی وعوامل اجتماعی دارد. تماس فرهنگی، فراهم بودن اطلاعات، مناقشات سیاسی- حکومتی نیز از عوامل اجتماعی است که همگی بر روند مهاجرت تأثیر میگذارند.
شهریاری ادامه داد: بیشتر مهاجران افرادی هستند که عمدتا خواهان پیشرفتهای اجتماعی و اقتصادی هستند به عنوان مثال فرار مغزها از ایران سابقه ای بیش از چهل سال دارد و به دوران پیش از انقلاب بازمیگردد.
اما اکنون میزان فرار مغزها که این روزها با عنوان مهاجرت نخبگان مطرح می شود از کشور به جایی رسیده که ایران را جزو سه کشور دارای بالاترین میزان فرار مغزها در جهان درآورده است. از هر 125 دانش آموز المپیادی ایران نود نفر در دانشگاههای آمریکا تحصیل میکنند و از هر 96 دانشجوی اعزامی به خارج، تنها سی نفر به ایران باز می گردند.
نزدیک دو میلیون و پانصد هزار ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند که 60 درصد آنها مقیم آمریکا هستند. همچنین دو هزار نفر از استادان دانشگاه در آمریکا ایرانی هستند و پنج هزار ایرانی در آمریکا مدرک دکترا دارند.در این میان به طور جدیتر مهاجرت نخبگان را باید در مهاجرت اساتید دانشگاهها و نوابغ موفق در المپیادهای علمی کشور که امروزه معضل اساسی در توسعه علمی کشور به شمار میآید، دانست.
شهریاری می افزاید:باید توجه داشت که مهاجرت هر نخبه تحصیلکرده از کشور، به معنای بر باد دادن فرصتهای توسعه ملی است.از علل مهاجرت این افراد می توان به بی توجهی به جایگاه علم در کشور اشاره کرد .انقدر که باید به چهرههای ماندگار علمی، استادان برجسته و مبتکران و مخترعان و یا المپیادها احترام گذاشته نمیشود.همچنین بی توجهی به رشد کیفی و تحقیق و پژوهش در دانشگاهها یکی دیگر از این عوامل است؛ یکی از عواملی که دانشجویان بسیاری را به کشور آمریکا می کشاند، عامل امکانات تحصیلی، تحقیقی، کامپیوتری و دادن کمکهای تحصیلی رفاهی و بورسیههاست.
این استاد دانشگاه تهران با موثر دانستن وضعیت خصوصی سازی در کشور تاکید کرد:برای جلوگیری از فرار مغزها و کاهش درصد مهاجرت از ایران باید تدابیر اساسی اتخاذ کرد از جمله ارتباط صنعت و دانشگاه از جمله عوامل مهمی است که موجب جلوگیری از فرار مغزها میشود. نبود ارتباط بین دو نهاد و عدم تناسب آموزشهای نظری با فعالیتهای عملی از جمله عوامل مهم این پدیده است؛ یعنی در دانشگاه به مباحث صرفا نظری پرداخته میشود و در صنعت، که محل کار و عمل و میدان است، این مباحث کارایی لازم را ندارد. ارتباط این دو مرکز مهم از جمله عوامل قطع وابستگی و علاقهمند ساختن دانشجو و جذب سرمایهها و اشتغال زایی در صنایع است.
وی افزود:البته پدیده مهاجرت فقط جنبه های منفی ندارد بلکه دارای ابعاد مثبتی نیز هست و در واقع مهاجران سهم بزرگی در رشد و بهبود اقتصادی دارند.
شهریاری در پایان خاطر نشان کرد: مهاجرت کردن و ترک کشور به ویژگی ها وتوانمندی افراد بستگی دارد .اگرافراد از طریق مهاجرت به دنبال آرامش و امنیت اجتماعی ، ثبات اقتصادی هستند باید بدانند که رسیدن به تمام اهدافی که ذکر شد زمان بر خواهد بود و نیازمند تغییر در بسیاری از رفتارهای ما است.