کاربردهای صندوق خانوادگی تعدیل‌یافته

صندوق چرخشی بدون بهره که در ایران به صندوق خانگی، صندوق قلکی، صندوق نوبتی و یا صندوق تعاونی موسوم است، در بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه در کشورهای در حال توسعه رایج می باشد. این صندوق به عنوان یک ابزار مالی کمکی، در فرهنگ های گوناگون وجود داشته و با نام های متفاوتی نیز نامیده می شود. با این که شیوه استفاده از این صندوق در کشورهای گوناگون تاحدودی متفاوت است اما چارچوب کلی آن یکسان بوده و معمولا به این صورت است که افراد عضو صندوق، هر ماه مبلغی را به عنوان قسط در صندوقی انباشت کرده و سپس این صندوق، مبلغ جمع آوری شده در هر ماه را به صورت چرخشی در اختیار یکی از افراد عضو که عموما با استفاده از قرعه کشی انتخاب می شود، قرار می دهد. این کار تا انتهای دوره تعیین شده برای صندوق و تا وقتی که همه اعضا، وام دریافت کنند، ادامه یافته و در صورت لزوم مجددا برای دوره های بعدی تمدید می گردد.

نکته مهم در این خصوص این صندوق آن است که حالت پیش فرضی که برای آن در نظر گرفته می شود، وضعیتی است که در آن تورم، ناچیز یا صفر باشد. ولی در وضعیت های اقتصادی خاصی نظیر وجود تورم بالا که ما در کشورمان به طور ویژه ای با آن مواجه هستیم، استفاده از چنین صندوق هایی را با وضعیتی خاص روبرو می کند که این موضوع همراه با راه حل جالب و ابتکاری آن، توسط اقتصاددانی از دانشگاه مازندران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.

در این مطالعه که نتایج آن به صورت مقاله ای علمی پژوهشی در فصل نامه «اقتصاد اسلامی» سال چهاردهم شماره 54 منتشر گردیده است، محقق ضمن معرفی صندوق های چرخشی به صورت علمی و توضیح عملکرد آن ها در شرایط اقتصادی تورمی، نوعی تعدیل یافته از این صندوق ها را پیشنهاد داده است که می تواند در شرایط تورمی و با حداقل زیان دهی به اعضای صندوق، مورد استفاده قرار گیرد.

بدین منظور پژوهشگر، صندوقی فرضی را با 24 عضو در نظر گرفته که هر کدام از اعضا ماهانه 1000 تومان در صندوق قرار می دهند. این صندوق در هر ماه مبلغ 24 هزار تومان جمع آوری شده را به یکی از اعضا که از طریق قرعه کشی انتخاب گردیده، وام می دهد. در واقع عملکرد صندوق به این شرح است که نفر اول، در نخستین ماه فعالیت صندوق و نفر آخر بعد از دو سال این مبلغ را دریافت می دارند.

بررسی صورت گرفته نشان می دهد در صورتی که تورم بازار مالی، 20 درصد در نظر گرفته شده و صندوق به همان حالت عادی فعالیت کند، نابرابری قابل توجهی در سود افراد به وجود می آید. در واقع با فرض چنین حالتی از فعالیت صندوق در هنگام وجود تورم 20 درصد، اولین کسی که بنا بر قرعه به وام 24000 تومانی دست می یابد، با ارزش روز این مبلغ می تواند کالای با دوام خریداری کند. ولی به مرور زمان و به دلیل وجود تورم، از ارزش 1000 تومان قسطی که هر ماه به صندوق می پردازد کاسته می شود.

در واقع 1000 تومان پرداختی او به صندوق در ماه دوم و ماه های بعدی، دارای ارزش خرید کمتری نسبت به روزی است که وام را دریافت کرده است. طبق محاسبات محقق این موضوع باعث می شود که فرد ذکرشده در انتهای دوره صندوق چیزی حدود 5380 تومان سود ببرد! در مقابل فردی که به عنوان نفر آخر و بعد از دو سال موفق به دریافت وام گردیده است، با استدلال و محاسباتی مشابه، مبلغ 4813 تومان ضرر می کند! افرادی که در بین این دو نفر، برنده وام می شوند بسته به جایگاه خود در رده بندی قرعه کشی، سود یا زیان دریافت می دارند.

اما راه حل چیست؟

بررسی های پژوهشگر دانشگاه مازندران نشان می دهد اگر به جای یک صندوق، دو صندوق وجود داشته باشد که تمام 24 نفر، عضو هر دو بوده و به جای ماهانه 1000 تومان، دو مبلغ 500 تومانی به هر یک از صندوق ها بپردازند، وضعیت سود و زیان افراد با ترتیبی که ذکر می شود می تواند بسیار بهتر گردد.

در روش به کارگیری دو صندوق، فردی که در صندوق اول به عنوان نخستین نفر برنده وام می شود، بایستی در صندوق دیگر به عنوان آخرین نفر برنده وام در نظر گرفته شود. به عبارتی در لحظه شروع فعالیت صندوق، اولین وام صندوق اول به نفر اول قرعه کشی و اولین وام صندوق دوم به نفر آخر قرعه کشی تعلق می گیرد. در مورد وام دوم نیز نفر دوم و بیست و سوم به طور همزمان وام دریافت می کنند. بر اساس مطالعه پژوهشگر، تنظیم چنین وضعیتی باعث می گردد که بالاترین سودی که یک نفر ممکن است به خاطر وجود تورم ببرد مبلغ 283 تومان و بالاترین ضرر نیز 160 تومان خواهد بود که نسبت به حالت قبلی کاهش قابل توجهی را نشان می دهد.

محقق اظهار می دارد که این روند حتی می تواند با 4 تکه کردن صندوق، بهبود بیشتری نیز پیدا کند. در واقع با ایجاد چنین تعدیلی در صندوق، در مجموع همه اعضای صندوق از تامین مالی نسبتا برابری بهره مند خواهند شد و نابرابری انتفاع افراد در شرایط تورمی به شکل معناداری کاهش خواهد یافت.

چنین صندوقی که بنا بر اظهار پژوهشگر به «صندوق چرخشی تعدیل شده» موسوم است، می تواند برای گروه هایی که تعداد شرکت کنندگان آن فراوان هستند، به طور کاملا کاربردی به کار گرفته شود.

منبع: موتمنی، م. 1393. طرح یک صندوق چرخشی تعدیل یافته در شرایط تورمی. فصل نامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال چهاردهم، شماره 54 ص‌ص 175-159

 

No tags for this post.