این زیر بخش در اقتصاد کشاورزی ایران نقش حیاتی بر عهده دارد؛ زیرا حدود 70درصد افراد شاغل در روستاها، 90درصد عشایر و 10 درصد از جمعیت شهرنشیین به صورت مستقیم در فعالیت های مرتبط با امور دام حضوری فعالیت دارند.
از مهمترین تولیدات بخش کشاورزی شیر و فرآورده های آن است که از هزاران سال پیش در ردیف مهمترین مواد غذایی تأمین کننده نیازهای بشری بوده است که علاوه برداشتن ارز غذایی فوق العاده در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها نیز نقش به سزایی دارند.
اهمیت اقتصادی تولید شیر
دامپروری و به دنبال آن صنایع تبدیلی فرآورده های دامی، نقش مهمی را در تولید اشتغال ایفا کرده و رشد و شکوفایی آن می تواند به رشد بخش کشاورزی و به دنبال آن شکوفایی اقتصاد کشور کمک به سزایی کند. بخش کشاورزی تامین کننده بیش از یک پنجم تولید ناخالص داخلی، یک پنجم اشتغال، بیش از چهار پنجم نیازهای غذایی و بیش از یک چهارم صادرات غیرنفتی کشور است.
با وجود اهمیت اقتصادی تولید و عرضه شیر در صنعت دامپروری، متاسفانه این صنعت با مشکلات فراوانی مانند وابستگی قیمت و تولید شیر به تولید وعرضه علوفه، زیاد بودن ضریب تبدیل خوراک به محصول، نبودن نژاد مناسب گاو شیری در کشور، تولید حدود دوسوم شیر در بخش سنتی، عدم درجه بندی و بسته بندی مناسب و رعایت نکردن استانداردهای لازم برای نگهداری محصول ، کمبود مراکز جمع آوری شیر نسبت به شیر تولید شده در کشور، عدم استفاده از فناوری های جدید در صنعت شیر و عدم برخورد قاطع با فرآوری کنندگان غیرمجاز و بدون مجوز مواجه است.
تاثیر قیمت شیر و گوشت
اکبر سلمانی، دانش آموخته دانشکده اقتصاد، مدیریت و بازرگانی دانشگاه تبریز با راهنمایی دکتر رضا رنج پور و مشاوره دکتر حبیب آقاجانی، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی عوامل اقتصادی موثر بر عرضه شیر در ایران پرداخته است.
هدف اصلی او در این معالعه بررسی تاثیر عوامل اقتصادی موثر بر عرضه شیر در ایران و بررسی روند این عوامل اقتصادی به تفکیک استان ها است. فرضیه های اصلی مورد بررسی او در این تحقیق، تاثیر مثبت قیمت خرید شیر و تاثیر منفی قیمت گوشت و هزینه نهاده های دامی بر عرضه شیر در ایران است.
براین اساس در راستای اهداف تحقیق از5 متغیر مستقل و داده های 28استان ایران در بازه زمانی 1381- 1392استفاده کرده است.
نتایج پژوهش او نشان داده است که بررسی تخمین قیمت شیر و سطح مرتع با وقفه یکساله و تعداد دام تاثیر مثبت بر عرضه شیر داشته است و قیمت گوشت با یک سال وقفه و هزینه نهاده های دامی تاثیر منفی بر عرضه شیر در ایران دارد.
تولید فرآورده های دامی در کشورهای پیشرفته صنعتی
او در این پژوهش عنوان کرده است که تولید و نقش فرآورده های دامی در اقتصاد کشور اهمیت ویژه ای دارد. در کشورهای پیشرفته صنعتی و توسعه یافته سهم زیادی از درآمد، حاصل از تولیدات دامی و کشاورزی است.
به عنوان مثال در کشور آلمان 75 درصد کل بخش کشاورزی را محصولات دامی تشکیل می دهد. در کشور ایران دامپروری و تولیدات دامی از نظر درآمد و ایجاد اشتغال و به لحاظ خودکفایی دارای اهمیت مضاعف است.
با این وجود، این تولیدات دامی به هیچ وجه جوابگوی تقاضای در حال رشد نیست. پیشرفت هر جامعه با کیفیت تغذیه آن جامعه مورد سنجش قرار می گیرد و پیشرفت اقتصادی یک جامعه ارتباط مستقیم با سلامت فکر افراد آن جامعه دارد.
بخش کشاورزی و دامپروری در تحکیم پایه های اقتصادی کشورهای روبه رشد و در حال گذار، نقشی اساسی ایفا می کند. ازآنجایی که بخش کشاورزی و دامپروری ازنظر تامین نیازهای غذایی مردم، تامین مواد اولیه صنایع، اشتغال افراد و ایجاد درآمد اهمیت دارد، ثبات و استمرار این بخش از عوامل عمده کمک کننده به ثبات اجتماعی و رشد اقتصادی جامعه به شمار می آید.
محصولات لبنی ایران از نظر کیفی مطلوب نیست
در بخش دیگری از این تحقیق ذکر شده است که دامداری در زمره صنایع پویا و اشتغال زاست و از همه مهمتر اینکه بخش دامداری با امنیت غذایی و سلامت جامعه گره خورده و به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های تولید مواد پروتئینی و لبنی، اهمیت عمده ای در تغذیه انسان ها دارد.
بررسی ها نشان می دهد که میزان مواد غذایی تولید شده در ایران از نظر کمی کافی است اما ازنظر کیفی در سطح مطلوبی نیست.
شیر، به عنوان پایه محصولات لبنی، در تغذیه انسان نقش ارزنده ای دارد و کشورهای جهان بر تولید، تجارت و مصرف بهینه آن سرمایه گذاری هنگفتی می کنند. در این راستا، اهمیت شیر گاو در کل شیر تولید شده به مراتب بیش از دیگر دام های شیری است.
برآوردهای کشش قیمتی و درآمدی شیر نشان می دهد که این کالا، کالایی کشش ناپذیر و ضروری است به دلیل ضرورت مصرف و نداشتن جانشین، این ماده غذایی در سبد غذایی خانوار ایرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در طول سه دهه گذشته، با توجه به روند افزایش هزینه های تولید در بخش کشاورزی به علت وجود تورم در اقتصاد کشور، پایداری اقتصادی فعالیت های کشاورزی به شدت مورد هجوم واقع شده و قدرت خرید کشاورزان کاهش یافته است؛ تولید درآمد در بخش کشاورزی مستقیما «تحت تاثیرسیاست های دولت بر مالکیت زمین، قیمت گذاری قابلیت دسترسی نهاده ها، در دسترس بودن بازارهای مناسب و دیگر» انگیزه های تولید کشاورزی است.
نقش سیاست های دولتی در تقویت این صنعت
از آنجایی که صنعت لبنیات سهم عمده ای در ارز افزوده و اشتغال بخش کشاورزی دارد محصولات این صنعت با تامین ارزان ترین منابع پروتئینی کشور، سهم قابل توجهی در سبد مصرفی خانوار ایرانی دارد به همین خاطر، دولت با اتخاذ سیاست های مختل و اثرگذاری بر مولفه های بازار لبنیات به ویژه شیر، به حمایت از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این صنعت پرداخته است اما در بخش دامپروری نوسانات قیمت شیر متناسب با نوسنات هزینه های تولید شیر نیست.
با ادامه این وضعیت انتظار می رود که جمعیت دام و تولید شیر رشد کمتری داشته باشند؛ بنابراین در سیاست دولت نیازمند نگاه دوباره به مطالعه و تقویت کل سیستم تولید شیر با استفاده از فناوری جدید، بهبود در مکانیرم تولید شیر، پرداخت اعتبارات، پوشش ریسک و دسترسی بیشتر به بازار به منظور افزایش سودآوری، کاهش خطر ابتلا به بیماری دام، تشویق به پرورش حیوانات لبنی و تولید شیر دارد.
پس وجود سیاست های کارآمد برای تداوم فعالیت های دامداران از ضروریات بخش کشاورزی پایدار است. در چنین شرایطی، کنترل عوامل اقتصادی موثر بر عرضه شیر که عمدتا به مثابه ابزار تنظیم سیاست های دولت برای ایجاد تعادل در صنعت دامپروری، اهمیت می یابد به گونه ای که می تواند شرایط مناسبی را جهت هماهنگی رشد و توسعه اقتصادی ایجاد کند.
در این راستا بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر عرضه شیر برای پایداری در صنعت دامپروری و همچنین بخش کشاورزی اهمیت می یابد.
ازآنجایی که علاوه بر دامداری های صنعتی در بیشتر مناطق روستایی ایران شغل بسیاری از خانوارها دامداری سنتی است و همچنین درآمد حاصل از تولید شیر و دیگر محصولات دامی سهم زیادی در تامین معاش این خانوارها دارد و از طرفی دیگر وجود نوسانات شدید تورم در سال های اخیر و متاسفانه به دلیل فاسد شدن آسان شیر و وجود بازار انحصار چند جانبه خرید، تورم، هزینه های بالای نهاده های دامی و از طرفی عدم وجود حمایت مستمر دولت از این بخش موجب عدم ثبات دامداری سنتی و صنعتی کشور ما شده است و منجر به ایجاد مشکلات و تنگناهای شدید در صنعت دامپروری شده است.
بنابراین به منظور برنامه ریزی دقیق و بهتر برای افزایش تولید و عرضه شیر، شناسایی عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر تولید و عرضه شیر اجتناب ناپذیر و ضروری است.
تالیف: بیتا اکبری
No tags for this post.