دیوارنگاره ها به نوعی مقاومت شهری بدل شدند

 باشروع و اوج گیری حرکت های مردمی تاقبل از پیروزی انقلاب اسلامی نوعی دیوار نگاره به صورت بخشی از حرکت اعتراضی و مقاومت در برابر فرهنگ و سبک زندگی حاکم بر دیوار شهرها ظاهر شد.

 دیوار نوشته ها به صورت پیوسته ونظام مند به نوعی بیان شهری بدل شدند که با وجود سرکوب در برخی از حوزه ها، به راه خود ادامه می دهند.

تمایل به اعتراض ومقاومت به فرهنگ وارداتی وحاکم که گاه چنان تملکی نسبت به فضاها به وجود آورده بود که بیان اعتراض نمی توانست جز با زیر پا گذاشتن این مالکیت و نشان دادن پنهانی این اعتراض در قالب دیوار نوشته ها میسر باشد. اگرچه پیشینه نقاشی دیواری و دیوارنگاره های مقاومت به ظهور مذهب شیعه در ایران بر می گردد، ولی دیوار نوشته های گرافیتی اوایل انقلاب اسلامی به نوعی مقاومت شهریست، اما نه لزوماً مقاومت علیه رژیم شاه، بلکه مقاومت علیه هر نوع قرائتی از کنش در زندگی روزمره که فرهنگ واعتقادات مذهبی را به چالش بکشاند.

امروزه دیوارنگاره های جدیدی که بردیوارهای شهر تهران نقش بسته حامل وانعکاس تعامل جهان مجازی وجهان واقعی است که به نوعی با گفتمان امروزی مقاومت در برابر تهاجمات فرهنگی ورسانه ای استکبار که رفتار و زندگی روزمره جوانان را دچار مخاطره کرده است در یک شیوه جدید صورت بندی شده است.

باتوجه به موضوع جهانی شدن ارتباطات، ماهواره ها و پدیده اینترنت و در دست داشتن این امکانات توسط جهان استکبار و دوساحتی شدن انسان ها به جهان مجازی وجهان واقعی، دیگراستراتژی استعمار نسبت به زمان گذشته تغییر کرده است. در گذشته استعمار به معنی سیاست یا عمل بدست آوردن یا ادامه دادن سیطره بر مستعمرات با هدف بهره کشی مادی و فرهنگی بوده است. ولی امروزه با توجه به تکنولوژی ها دیگر، مستعمرات مرزهای جغرافیایی نمی شناسد و تمام جهان به نوعی در خطراستعمار فرهنگی غرب است.

در این نوشتار دیوار نگاره های شهر تهران به عنوان مرکز کشوری که در خط مقدم جبهه ضد استکبار مقاومت می کند، از دیدگاه اجتماعی بارویکرد نقد پسااستعمارگرایی مورد بررسی و خوانش قرار می گیرد.

بازخوانی پیشینه دیوار نگاره های مقاومت

دیوارنگاره به مثابه مقاومت درایران ریشه درتاریخ این سرزمین دارد از دوران های بسیار دور ایرانیان برای مقاومت در برابرهجوم اقوام بیگانه و پاسداشت عقاید و فرهنگ خود عناصر و مبانی هنر ایرانی را در دیوارنگاره ها برای حفظ و تداوم آن نمایه می کردند. مردم سرزمین ایران روایت های مبارزاتی خود را ازمتن کلامی به متن تصویری بازخوانی می کردند تا اینگونه، پیام این افتخارات و پیروزی ها و مقاومت در برابر ستمکاران را به نسل های آینده برسانند.

موضوع این دیوارنگاره ها اکثراً مذهبی، حماسی است و نمونه آن در امامزاده ها و بقاع سراسر ایران دیده می شود که پایمردی ها و مقاومت در برابر جور و ستم اشقیا توسط امام حسین(ع) و یارانش را به نمایش گذاشته اند تابدین سان مقاومت خودرا در برابر زرق و برق فرهنگ حکام و اربابان فرنگی آنها نشان دهند و در برابر ستم آنها ایستادگی کنند.

از این رو اکثر موضوعات این دیوار نگاره ها به رویدادهای ماه محرم کربلای سال 61 هجری مربوط می شود که برای شیعیان اهمیت فراوانی دارد .پیشینه این نوع دیوار نگاری ها به دوره استقرار حکومت شیعه در ایران یعنی دوره صفویه می رسد، ولی احتمال دارد با فعالیت ها وجنبش های شیعه در دوره ال بویه شروع شده و در دوره قاجار به اوج خود رسیده باشد.

بانک اطلاعات نقاشی دیواری سازمان زیباسازی شهر تهران، دیوارنگاری شهری را در قبل از انقلاب خاصه دوران پهلوی به چهار بخش تقسیم کرده است.

نخست دیوار نگاری رسمی که در امتداد سنت دیوارنگاری قاجار بود که غالباً در کاخ ها وعمارات اجراشده است. بخش بعدی دیوار نگاری باستانی که در پی احیای هنرهای ایران باستان خاصه هنر قبل از اسلام از سوی رژیم پهلوی صورت گرفته بود.

دیگری دیوار نگاری نوگرا که در راستای نوجویی وتجددطلبی جریان های پس از مشروطه شکل گرفت و در نهایت دیوار نگاری تبلیغی و تجاری که محصول خاص دوره پهلوی است و از این زمان بود که مفهوم تبلیغات محیطی شکل گرفت.

در تقسیم بندی دیگر، دیوار نگاری پس از پیروزی انقلاب به سه مقطع زمانی تقسیم شده است که شامل دوره اول انقلاب، دوره جنگ و دوره پس از جنگ می شود.

بعد از پایان جنگ تحمیلی و شکست اهداف استکبار در این جبهه، امپریالیسم جبهه های دیگری را همزمان با تحریم و محاصره اقتصادی بر علیه مردم ایران گشود.

این جنگ که به جنگ نرم معروف است زیر ساخت های فکری و فرهنگی کشور را نشان رفته است. این حمله نرم افزاری به دنیای مجازی باعث القای فرهنگ مخرب غرب می شود، با تغییر ذائقه شهروندان اندک اندک نسل جوان را از مبانی فرهنگ ایرانی دور می بینند.

مقاومت در برابر هجوم فرهنگی غرب به شیوه های هنری خاصه در قالب دیوار نگاره ها، یکی از راه های مبارزه علیه سلطه استکبار محسوب می شود.

یافته های پژوهشی تحت عنوان «صورت بندی ديوار نگاره های شهر تهران به مثابه مقاومت» که توسط مهدی اخویان رئیس دانشکده هنر دانشگاه علم و فرهنگ انجام گرفته است،  نشان می دهد که مصرف دیوار نگاره های مقاومت فقط مختص اول انقلاب نبوده است. با تغییرگفتمان اجتماعی در برابر هژمونی فرهنگ استعمار دیوارنگاره های مقاومت که فقط در تصاویر جنگ، تصویر شهدا و سخنان رهبران انقلاب اسلامی خلاصه می شد فراتر می رود.

حتی بعضی از دیوار نگاره های تزیینی هم بارویکرد مقاومت تصویر شده اند. اگر چه دیوار نگاره ها جنگ و تصویر شهدا با شیوه بهتری به روند خود ادامه داده است ولی در کنار آن، دیوار نگاره هایی نسبت به شرایط و پارادایم های مختلف اجتماعی و سیاسی باصورت بندی های متفاوتی در جهت مقاومت در مقابل دشمنان داخلی وخارجی ظاهر شده است.

No tags for this post.