در این میان یک متخصص اپیدمیولوژی اهل هندوستان به نامدکتر «پبرابهات جها» پیشنهاد می کند که با استفاده از شیوه ای که آن را «کالبدشکافی شفاهی» (verbal autopsies) می نامند، می توان سلامت عمومی کشورهای محروم را متحول ساخت. دکتر پبرابهات جها، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه تورنتو کانادا و بنیانگذار موسسه «پژوهش جهانی سلامت» در بیمارستان سنت مایکل تورنتو است که پروژه کالبدشکافی شفاهی را در هند به انجام می رساند.مجله نیوساینیست مصاحبه ای را با وی ترتیب داده است. دکتر پبرابهات جها در این مصاحبه به تشریح جزئیات این شیوه و نیز نتایج آن می پردازد.
کالبدشکافی شفاهی به معنای پرسیدن سئوالاتی در مورد اعضای خانواده فرد که در گذشته جان سپرده اند است تا به این ترتیب افراد بتوانند نشانه های بیماری این افراد را پیش از مرگ توصیف کنند و پزشکان هم بتوانند با بررسی این نشانه ها، نوع بیماری فرد فوت شده را تشخیص دهند. این شیوه پیش از این در ابعاد بسیار کوچک در سالهای دهه 1970 در هند و بنگلادش به منظور تعیین علت مرگ کودکان به انجام رسید. ما در این مطالعه خود، دامنه آن را به مراتب گسترش داده ایم و دلیل مرگ بزرگسالان را در گستره ای ملی مورد بررسی قرار می دهیم.
چه شد که تصمیم گرفتید این شیوه کالبدشکافی شفاهی را برای مرگ بزرگسالان پیاده کنید؟
هر سال حدود 10 میلیون نفر در هند جان خود را از دست می دهند که درصد قابل توجهی از آنها توسط سیستم بهداشت و سلامت ملی مورد بررسی قرار نمی گیرد. به همین دلیل، اطلاعات کمی در مورد افرادی که هر ساله فوت می کنند در دست داریم.
وقتی پدربزرگم سال 1975 در سن 54 سالگی فوت کرد، مادرم بسیار متاثر شده بود. مادرم می خواست بداند که دقیقاً چه اتفاقی افتاده است. از آنجا که مادرم با روستای پدری اش فاصله زیادی داشت، سال بعد به آنجا رفت و از مردم منطقه خواست تا آن چه پیش از مرگ او دیده بودند را بازگو کنند. مردم می گفتند که پدربزرگم بارها از سردرد می نالید و پس از چند روز ناگهان به زمین افتاد و یک طرف بدنش نیز فلج شد. حدود 15 سال بعد، من به دیدار مادربزرگم رفتم و او نیز یک بار دیگر این نشانه ها را برایم تعریف کرد. آن موقع بود که می توانستم تشخیص دهم که این علایم، نشان دهنده سکته مغزی بود.
کالبدشکافی شفاهی از کجا شروع شد؟
شاید نخستین گام ها در این زمینه را باید در قرن 17 میلادی و در لندن جستجو کرد. در آن زمان جان گراونت (John Graunt) تیم هایی را به خانه افراد می فرستاد تا اطلاعاتی در مورد مرگ اعضای خانواده آنها جمع آوری کنند. نتایج این کار آماری نشان داد که تعداد قتل های صورت گرفته در آن دوران به مراتب کمتر از چیزی بود که مردم تصور می کردند و اینکه بسیاری از مرگ ها در آن روزگار به خاطر سل و بیماریهای کودکان بود. همین کار بعدها در انگلستان برای شناسایی مرگ و میز ناشی از وبا توسط جان اسنو (John Snow) که او را نخستین اپیدمیولوژیست می نامند به انجام رسید. اما در هر حال، جان گراونت را باید بنیانگذار بررسی علل مرگ و میر در جهان دانست.
هند کشور بزرگی است. شما چگونه زیرساخت های لازم برای انجام یک میلیون مصاحبه با افراد مختلف را فراهم می سازید؟
مدت هاست که دولت هند برنامه ای برای بررسی علل مرگ و میر در مناطق مختلف دارد. در این برنامه، هر شش ماه به صورت تصادفی به خانه هایی در سراسر کشور می روند و اعضای تیم های آماری، اطلاعاتی در مورد تولد و مرگ و میر به دست می آورند. آنها به در خانه ها می روند و می پرسند: «آیا کسی در این خانه مرده است؟ آیا فرزند جدیدی به دنیا آمده است؟». با این حال این شیوه نمی تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد دلیل و علت مرگ افراد به دست آورد. ما می خواهیم کالبدشکافی شفاهی را نیز به این فرآیند اضافه کنیم.
واکنش ها نسبت به اجرای کالبدشکافی شفاهی چه طور بود؟
در ابتدا کارکنان شبکه بهداشت هند در برابر اجرای این شیوه موضع گیری کردند. آنها فکر می کردند که این کار دشواری است و باید حتماً از اطلاعات پزشکی بالایی برخوردار باشند. اما ما به آنها گفتیم که می توانند با گوش سپردن دقیق و نوشتن اطلاعاتی که مردم می دهند در حد یک نیم صفحه، اطلاعات بسیار ارزشمندی را فراهم سازند.
خانواده ها با ما همکاری بسیار خوبی داشتند. آنها حتی اطلاعاتی در مورد مرگ های ناشی از خودکشی یا ایدز را هم در اختیارمان می گذارند. مردم همچنان مایلند که با ما همکاری کنند. البته در این میان شاید از نبود شبکه بهداشت خوب در هند هم شکایت داشته باشند. البته ما به این افراد می گوییم که شاید ارائه این اطلاعات سود مستقیمی برایشان به همراه نداشته باشد، اما این کار می تواند به درک بهتر علل مرگ و میر در جامعه کمک کند. فکر می کنم مردم صادقانه به این نیت ما احترام می گذارند.
پس از اینکه اطلاعات مربوط به گفتگو با افراد محلی جمع آوری شد، با این اطلاعات چه کار می کنید؟
هر یک از این فرمها به صورت تصادفی به 2 پزشک داده می شود. در مجموع 350 پزشک برای بررسی این اطلاعات وجود دارد. هر دوی این پزشکان به صورت مجزا به بررسی این اطلاعات پرداخته، بخش های کلیدی را برجسته کرده و تشخیص خود را می نویسند. اگر تشخیص هر دوی این افراد یکسان باشد، یک پزشک ارشد درستی آن را تائید خواهد کرد.
کالبدشکافی شفاهی چه محدودیت هایی دارد؟
اصلی ترین محدودیت در این است که نمی توانیم جزئیات یک بیماری را تشخیص دهیم. با این حال همین قدر از اطلاعات هم برای بهبود بهداشت عمومی کفایت می کند. برای نمونه می توانم بگویم که پدربزرگم به خاطر سکته مغزی از دنیا رفت، اما نوع سکته مغزی را نمی دانم.
همچنین این شیوه برای تعیین علت مرگ در سنین کودکی و میانسالی عملکرد خوبی دارد، اما در سنین سالمندی که مجموعه از مشکلات برای فرد روی می دهد شاید نتوان به اطلاعات ارزشمندی دست یافت.
مهمترین یافته ای که تاکنون بدان رسیده اید چیست؟
نخست آن که به این نتیجه رسیدیم که شمار مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات در هند از چیزی که فکر می کردیم به مراتب بیشتر است. همچنین به این نتیجه رسیدیم که شمار مرگ و میر ناشی از مالاریا در افراد زیر 70 سال در سال 2005 حدود 200 هزار نفر بوده، در حالی که سازمان بهداشت جهانی، شمار مرگ ومیر ناشی از این بیماری را در آن سال، حدود 15 هزار نفر تخمین زده بود. این تخمین به خاطر تعداد افرادی که مورد تشخیص واقع شده بود به دست آمده بود. اما مساله این است که افرادی که این بیماری در آنها تشخیص داده می شود از این بیماری رها می شوند و احتمال مرگ در آنها پایین است. همچنین بسیاری از تب های شدید در هند به موقع تشخیص داده نمی شوند.
واکنش ها به این یافته ها چه بود؟
انتشار آمارهای به دست آمده از مرگ ومیر ناشی از مالاریا موجب واکنش های شدیدی شد. برخی از کارشناسان به ما ایراد می گرفتند که در این آمارها مشخص نیست که آیا این تعداد مرگ و میر به خاطر بیماری مالاریا بوده یا سایر عفونت های دیگر. البته این واکنش می تواند درست هم باشد، زیرا ما نمی توانیم این آمارها را از نظر میکروبی اثبات کنیم. در حال حاضر در حال رایزنی با سردخانه های ویژه نگهداری اجساد هستیم تا بتوانیم این کار را هم به انجام رسانیم.
اما مرگ و میر ناشی از تب های شدید، امری بود که جنبه های غیرشفاف زیادی دارد. در بسیاری از مناطق با افرادی روبرو می شویم که از نظر سلامتی وضعیت خوبی دارد، اما ناگهان دچار تب شدید می شود و فوت می کند. تعداد عواملی که می توانند سبب بروز تب شدید شوند بسیار کم است و از سویی دیگر، این تب ها در مناطقی که مالاریا در آن شایع است بیشتر مشاهده می شود. با این حال شاید هنوز برای تفسیر این اعداد و ارقام کمی زود باشد.
آیا کالبدشکافی شفاهی می تواند در کشورهای دیگر همسایه هند نیز به انجام رسد؟
بله. کشورهای دیگر نیز می توانند شیوه کالبدشکافی شفاهی را پیاده کنند. برای نمونه برخی از کشورهای آفریقایی که هر ساله 50 میلیون مرگ و می دارند و اطلاعات چندانی در مورد علل این مرگ و میرها وجود ندارد. تنها 3 درصد از مرگ و میر کودکان (که بیشتر در کشورهای فقیر روی می دهد) در سیستم بهداشت ثبت می شودو دلیل 97 درصد باقیمانده مشخص نمی شود.
برای تعیین میزان موفقیت سیاست های مختلف برای کاهش مرگ ومیر کودکان، ابتدا باید دلیل این مرگ و میر را بدانید. برای نمونه برای بررسی میزان موفقیت توزیع پشه بند در کنترل مالاریا، باید کاهشی در آمارهای مرگ و میر ناشی از این بیماری مشاهده کنید.
آیا پس از انجام یک میلیون کالبدشکافی شفاهی، این طرح متوقف می شود؟
خیر. رویکرد هند در قبال طرح های بزرگ، همانند حرکت فیل است. وقتی فیل به حرکت میافتد، همچنان به حرکت خود ادامه می دهد. بنابراین کالبدشکافی شفاهی همچنان ادامه خواهد یافت. البته ما اصلاح سیستم بهداشتی را نیز مد نظر داریم. برای نمونه، در شهر بمبئی که شهری نسبتاً ثروتمند محسوب می شود، شمار مرگ و میر ناشی از بیماری سل از انتظاراتمان بیشتر است. به همین دلیل در حال کار با مسئولان محلی هستیم تا بدانیم چرا با وجود فراهم بودن درمان این بیماری، همچنان عده ای به خاطر آن جان خود را از دست می دهند.
چرا با وجود مدلهای جهانی و در ابعاد بزرگ، هنوز هم باید به بررسی موردی علل مرگ و میر پرداخت؟
ما نیاز به یک تخمین و مدل جهانی از بیماریهای مختلف داریم، اما این اطلاعات به دست آمده از کالبدشکافی شفاهی می تواند به تهیه یک مدل جهانی دقیق تر کمک کند. ما نشان دادیم که می توان این کار را در سطحی ملی و با کیفیتی بالا و تنها با صحبت کردن با مردم به انجام رساند. افزایش اطلاعات پایه در مورد علل مرگ و میر می تواند برای بهبود سلامت جهانی نیز سودمند باشد.
مترجم: صالح سپهری فر
No tags for this post.