تالس فیلسوف مشهور و دانشمند بزرگ یونان باستان در حدود ۶۴۰ پیش از میلاد در منطقه میلتوس در یکی از کلنی های یونانی نشین در آسیای صغیر متولد شد. یونانیان تالس را بنیانگذار علوم ریاضیات و فلسفه یونانی می دانند و به طور کلی پیدایش کلیه رشته‌های علمی را به وی منتسب می‌کنند. البته ازنظر شواهد تاریخی نمی‌توان به طور قطعی اعلام کرد که چه مقدار از این اسناد واقعی بوده و چه میزان از آن‌ها بعدها به تالس نسبت داده‌شده است.
یکی از مهم‌ترین قضیه‌های هندسه که تالس آن را مطرح می‌کند، قضیه تشابه است. تالس هندسه را به علمی مجرد تبدیل کرده و نخستین کسی است که در هندسه موضوع خط فرضی با ضخامت صفر و راستای کامل را جانشین خطوط ضخیم و ناراستی کرد که پیش از وی یا بر روی شن و یا مرم کشیده می‌شدند.
گفته می‌شود مادر تالس اهل فینیقیه بوده البته برخی از مورخان این موضوع را باور ندارند اما آن‌چنان‌که از روایات تاریخی مشخص می‌شود وی در طول زندگی خود به سفرهای فراوانی رفته و قطعاً از مصر و احتمالاً از بابل دیدن کرده است. وی در این سفرها مطالب بسیاری آموخته و علوم ملل مشرق زمین را فراگرفت. به همین سبب می‌توان گفت آنچه را که یونانیان از ابداعات شخص تالس می‌دانند، ممکن است تنها میراث علمی مردمی باشد که پیش از وی در مشرق زمین زیسته و تالس در طول سفرهای خود با آن‌ها آشنا شده است. یکی از مهم‌ترین مواردی که موجب شهرت این دانشمند یونان باستان شد، پیشگویی کسوفی است که دقیقاً در همان سالی که وی آن را پیشگویی کرده بود به وقوع پیوست. این موضوع در تاریخ ایران باستان نیز تأثیرگذار بود زیرا بر اساس روایات تاریخی در آن روزگار دولت‌های ماد و لیدیه با یکدیگر در حال جنگ بودند و این جنگ طولانی به دلیل کسوف موردنظر که تالس آن را پیش‌بینی کرده بود، متوقف شد. به گفته هرودت، در پی این کسوف صلح میان دولت ماد و دولت لیدی منعقدشده و آرامش به هردو کشور بازگشت. تحقیقات ستاره شناسان نشان می‌دهد، کسوفی که در عصر تالس در آسیای صغیر رخ‌داده، همان کسوفی است که در بیست و هشتم ماه مه سال ۵۸۵ قبل از میلاد به وقوع پیوسته است. اگر در نظر بیاوریم که بابلی‌ها حداقل دو قرن قبل از تالس، روش‌هایی برای پیشگویی دقیق کسوف و خسوف در دست داشتند، پیشگویی تالس جنبه معجزه‌آسا و فوق‌العاده خود را از دست می‌دهد. هرچند این موضوع برای یونانیان موضوعی خاص و جدید بوده و بسیار شگفت‌انگیز محسوب می‌شد، اما امروزه میدانیم که تالس این دانش را از مردم بین‌النهرین و بابل آموخته و توانسته است که این کسوف را پیشگویی کند.
گفتنی است تالس نخستین فرد یونانی است که با منطق و استدلال اقدام به تشریح سازوکار و مکانیسم ستارگان و کهکشان‌ها کرد و در این مورد کوشید تا ساختار ستارگان را از حیطه قدرت‌های نامرئی و مذهب‌های ساختگی مردم یونان باستان خارج کرده و در مدار عقل قرار دهد. به اعتقاد وی و برخلاف باور یونانیان باستان، هوس‌های خدایان بی‌شمار یونانی در حرکت ستارگان نقشی نداشته و ستارگان تابع قوانین دائمی و نظمی مشخص و خلل‌ناپذیر هستند. تالس اعتقاد داشت که درخشیدن ماه به این سبب است که این شی آسمانی، نور خورشید را منعکس می‌کند. هرچند این موضوع در یونان موضوعی جدید محسوب می‌شد اما این احتمال نیز وجود دارد که تالس این نکته را از دانش بابلیان آموخته باشد. در مورد علم هندسه نیز گرچه تالس اطلاعات هندسی مصریان را آموخته بود، اما باید اذعان داشت که وی در این رشته از ریاضیات، پیشرفتی اساسی کرده است. یکی از مهم‌ترین قضیه‌های هندسه که تالس آن را مطرح می‌کند، قضیه تشابه است. تالس هندسه را به علمی مجرد تبدیل کرده و نخستین کسی است که در هندسه موضوع خط فرضی با ضخامت صفر و راستای کامل را جانشین خطوط ضخیم و ناراستی کرد که پیش از وی یا بر روی شن و یا مرم کشیده می‌شدند. همچنین تالس نخستین کسی است که احکام ریاضی را با یک سلسله دلایل و برهان منظم مطرح کرده و آنچه را سابقه دانسته و مکشوف بود، تحت نظم و ترتیب درآورده و قدم‌به‌قدم به‌صورت نتایج غیرقابل تغییر و مسلم و با دلایل کافی ارائه کرده است. به‌عبارت‌دیگر تالس ابداع‌کننده ریاضیات قیاسی است و همین ابداع بود که مسیر علم را به‌گونه‌ای رقم زد که دو و نیم قرن بعد کتاب اصول هندسه به‌وسیله اقلیدس طرح‌ریزی شود. به‌بیان‌دیگر، پیشرفت‌هایی که تا امروز در هندسه حاصل‌شده است، به‌نوعی مدیون تلاش‌های تالس است. برخی از قضایای خاص هندسی به تالس نسبت داده‌شده‌اند. ازجمله این موارد می‌توان به این قضیه که قطر هر دایره آن را به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کند، اشاره‌کرده و یا اینکه کلیه زوایای قائمه باهم مساوی‌اند و در مثلث متساوی‌الساقین، زوایای طرفین قاعده باهم برابر هستند. در علم فیزیک نیز تالس نخستین کسی است که به مطالعه در باب مغناطیس پرداخته است.
تا آنجا که اطلاع دادیم وی نخستین کسی است که از خود پرسید: عالم از چه چیزی درست‌شده است؟ و بازهم نخستین کسی است که در پاسخ این سؤال، پای خدایان را در به میان نیاورده و کوشیده است تا افکار علمی را برای به کار بردن ابزار منطقی و استدلال آماده کند تا عموم مردم تسلیم افکار کهنه نشوند و عادی‌ترین موضوعات عالم را در لفافه اسرار نپوشانده و از دید علمی به این موضوعات بپردازد. به اعتقاد تالس، اصلی‌ترین عنصر موجود در جهان، آب است و زمین همچون قرصی است که بر روی اقیانوسی بیکران شناور شده است. تالس علاوه بر اینکه یک فیلسوف به شمار می‌رفت؛ در سیاست نیز فردی موفق محسوب شده و تأثیرات مهمی در سیاست دنیای زمان خود داشت. می‌گویند همشهریان وی و مردم یونان غالباً زبان طنز و تمسخر را در مورد وی به‌کاربرده و می‌گفتند اگر تالس مردی عاقل و حکیم است چرا ثروتمند نیست؟ وی از این گفته‌ها بسیار ناراحت بود برای اثبات نادرستی گفته‌های آنان که براثر اغراض و حسادت به وی طعنه می‌زند، به کمک دانش خود در علم هواشناسی پیش‌بینی کرد که محصول زیتون در یک سال خاص بسیار زیاد و خوب خواهد بود. وی به طور مخفیانه تمام عصار خانه‌های میلتوس و نواحی مجاور آن را خریداری کرده و هنگامی‌که این محصول به دست آمد، چون انحصار عصار خانه‌ها در اختیار وی بود برای استخراج روغن از دانه‌های زیتون آن‌ها را با قیمت اجرت گزافی در اختیار دیگران قرارداد. بدین ترتیب در پایان فصل روغن‌کشی سود هنگفتی به دست آورده و مردی ثروتمند شد آنگاه چون خلاف گفته مردم را در عمل ثابت کرده بود دست از این کاربر داشته و به موضوعات موردعلاقه خود در علم و تفکر بازگشت. قرن‌ها بعد و هنگامی‌که یونانیان به تنظیم فهرست دانشمندان خود پرداختند نام تالس در صدر این فهرست قرار گرفت که نشان از اهمیت و جایگاه وی در تاریخ علم جهان دارد. درنهایت این دانشمند، ریاضیدان و هندسه دان بزرگ دنیای باستان در سال ۵۴۶ پیش از میلاد در شهر میلتوس – زادگاه خود – درگذشت.
گزارش: احسان محمدحسینی
منبع: Biographical Encyclopedia of science and technology
No tags for this post.