علم نباید هیولا بسازد
زمانی که در ماه نوامبر سال گذشته یک دانشمند چینی خبر از ویرایش ژنتیکی یک جنین داد، بسیاری از دانشمندان و مجامع علمی بین‌المللی نسبت به تجاوز علم از مرزها و خطوط اخلاقی، هشدار دادند. این موضوع موجب بروز جنجال‌های متعددی شده و شاید نقطه اوج این جنجال‌ها را بتوان خبری دانست که هفته گذشته منتشرشده و بر اساس آن مشخص شد این آزمایش حتی در داخل چین نیز غیرقانونی بوده است. هنوز اخبار مرتبط با این آزمایش در بین دانشمندان در حال بحث بود که دومین خبر غیرمنتظره در رابطه با اخلاقیات و علم منتشر شد و دقیقاً در همین هفته مشخص شد که دانشمندان چینی اقدام به شبیه‌سازی ژنتیکی پنج میمون با بیماری‌های مرتبط با خواب؛ آلزایمر و افسردگی کرده‌اند.
پیامدهای تغییرات ویرایش ژنتیکی نباید تنها منوط به رضایت انسان‌ها باشد بلکه در این مطالعات باید به محیط‌زیست نیز توجه شود تا از ایجاد خطرات ناشناخته جلوگیری به عمل آید. قانون‌گذاران بین‌المللی باید قوانینی قوی درزمینهٔ استفاده از چنین فن‌آوری‌هایی را در حوزه‌های سلامت و کشاورزی ایجاد کنند و این اطمینان حاصل شود که این فنّاوری‌ها برای تحقیقات و پیشرفت علوم و دانش سودمند بشری استفاده می‌شود نه برای ساخت یک هیولای فرانکشتاین.
متأسفانه اخبار حوزه ژنتیک چندان خوشایند نیست و خبرها حاکی از عزم گروهی دیگر از پژوهشگران برای انجام تحقیقات بیشتر در رابطه با مطالعه اختلالات مغزی انسان است. این پیشرفت‌های علمی به دلایل مختلف به‌عنوان اشتباه در علم شناخته می‌شود. ازجمله موارد هشداردهنده ازنظر اخلاقی، استفاده از دستکاری ژن در آزمایش‌های حیوانی و انسانی است.
همه این موارد سؤالات بیشتری را ذهن ایجاد می‌کند و ما نمی‌دانیم آیا اخلاقیات در این پروژه‌ها رعایت می‌شود یا نه؟ هرچند در پی بروز جنجال‌های جهانی، دولت چین این پروژه را به‌طور رسمی متوقف کرد اما پیش از آغاز این پروژه توسط دانشمندان چینی، یک توافق قوی و همه‌گیر میان جامعه علمی وجود داشت که بر اساس آن همگی پذیرفته بودند که اگرچه فنّاوری برای ویرایش ژنوم انسان در دسترس قرار دارد اما به دلیلی این‌که دانشمندان هنوز به‌اندازه کافی اطلاعاتی در مورد چگونگی بررسی ایمنی و کارایی آن برای تعیین نحوه استفاده اخلاقی از آن ندارند، این طرح را اجرا نکرده‌اند.
یکی از مشکلاتی که دانشمندان را درباره نتیجه این آزمایش نگران کرده، این است که تمام سلول‌های بنیادی این نوزادان در یک‌زمان و با یک روش ویرایش نشده‌اند و حتی اگر یک سلول اولیه دچار تغییر شود، ممکن است رشد موزاییکی این سلول‌ها به شکل ویرایش نشده انجام شود و حتی ممکن است مشکلات و آسیب‌هایی به ژن این نوزادان وارد شود. لازم به توضیح است که ما در حال حاضر می‌دانیم یکی از این نوزادان دارای سلول‌هایی است که عمل ویرایش روی آن انجام‌نشده و مشخص نیست آیا این فرد در برابر ایدز مصونیت خواهد داشت یا نه؟
یکی از خطرات اصلی ویرایش ژنتیکی این است که فرایند ویرایش گاهی اوقات منجر به بروز اثرات خاموش هدف می‌شود. در جای دیگر از ژنوم، یک کد حذف یا بازسازی‌شده و ساختار DNA پیچیده‌تر خواهد شد. هرکدام از این موارد به‌طور بالقوه ممکن است به ژن‌هایی که جز اهداف موردنظر ویرایش نیستند آسیب رسانده و در آن‌ها تغییر ایجاد کند. متأسفانه در حال حاضر تکنیک‌های به کار گرفته‌شده در ویرایش ژنتیکی انسان کامل نبوده و تنها ۸۰ تا ۹۰ درصد ژنوم سلول‌های بنیادی را پوشش می‌دهد و ما از اتفاقی که روی مابقی این ژن‌ها می‌افتد بی‌خبر هستیم و هیچ تضمینی هم برای تکرار این تغییر در رشد سلولی و ساخت سلول‌های جدید وجود ندارد.
در زمانی که علم، تحقیق و قوانین بین‌المللی به‌طور فزاینده‌ای نسبت به پژوهش‌های علمی و رعایت اخلاق در آن حساس شده‌اند، کماکان گروهی از دانشمندان به دنبال فنّاوری شبیه‌سازی، ویرایش ژنتیکی و غیره هستند، هرچند در حال حاضر اقدامات برای انجام آزمایش‌های این حوزه روی انسان متوقف‌شده و دانشمندان ژنتیک با یک‌قدم عقب‌نشینی، در حال انجام برخی آزمایش‌ها روی میمون هستند.
در این میان آزمایش‌های ژنتیکی روی حیوانات نیز مخالفان زیادی داشته و به‌خصوص به این دلیل که گروه‌های حامی حقوق حیوانات در نقاط مختلف جهان برای کسب حقوق این جانوران به‌عنوان موجودات زنده و دارای شعور، مبارزه می‌کنند. به باور بسیاری از این افراد، حیوانات دارای آگاهی و احساس درد بوده و احساسات را درک می‌کنند. هرچند این موضوع به معنای توقف پژوهش‌های علمی نیست اما باید اخلاقیات را در رابطه با آزمایش‌های فوق، رعایت کرد. در حال حاضر دانشمندان ناگزیر به انجام آزمایش‌های داروئی مختلفی روی حیوانات هستند که انجام این آزمایش‌ها برای انسان حیاتی است اما درعین‌حال باید در نظر داشت که تحقیقات علمی نباید با شکنجه همراه باشد.
شاید بسیاری از ما با داستان قدیمی هیولای فرانکشتاین، آشنا باشیم که طی آن؛ یک پزشک با پیوند اعضای مختلف انسان‌ها به یکدیگر، یک هیولای خطرناک ساخت که جنایات بسیاری را رقم زد. به باور بسیاری از کارشناسان، پیشرفت‌های کنترل نشده ژنتیکی می‌تواند منجر به ساخت موجوداتی خطرناک شود که تداعی‌کننده فرانکشتاین هستند.
پیامدهای تغییرات ویرایش ژنتیکی نباید تنها منوط به رضایت انسان‌ها باشد بلکه در این مطالعات باید به محیط‌زیست نیز توجه شود تا از ایجاد خطرات ناشناخته جلوگیری به عمل آید. قانون‌گذاران بین‌المللی باید قوانینی قوی درزمینهٔ استفاده از چنین فناوری‌هایی را در حوزه‌های سلامت و کشاورزی ایجاد کنند و این اطمینان حاصل شود که این فنّاوری‌ها برای تحقیقات و پیشرفت علوم و دانش سودمند بشری استفاده می‌شود نه برای ساخت یک هیولای فرانکشتاین.
ترجمه: احسان محمدحسینی
منبع: thehindubusinessline و arstechnica
No tags for this post.
