امروز جهان در وضعیت خطرناکی ایستاده است؛ بر سر یک دوراهی بین انتخاب آینده پایدار و البته کمی سخت یا روزهای خوش پیش رو و سپس یک آینده جهنمی. این تصمیمی است که سران جهان در اجلاس آبوهوایی پاریس خواهند گرفت، تصمیمی که اتخاذ آن به نظر چندان آسان نمی‌رسد. شرکت‌های بزرگ نفتی و سود‌های کلان موجود در صنعت نفت و فساد موجود در این سیستم سد بزرگی علیه اتخاذ چنین تصمیمی خواهد بود. جدیدترین خبر در این زمینه متهم شدن شرکت انگلیسی-هلندی رویال داچ شل به اتخاذ استراتژی‌ای است که درنهایت منجر به یک فاجعه آبوهوایی خواهد شد. این اتفاق بعد از لو رفتن یک سند داخلی این شرکت افتاده که تصدیق می‌کند تا پایان این قرن میلادی جهان تا 4 درجه گرم‌تر خواهد شد، یعنی دو برابر مقداری که توسط متخصصان امن توصیف‌شده است.
این سند که برای توسعه کسبوکار در این شرکت چندملیتی تنظیم‌شده فرض می‌کند که متوقف کردن تولید دی‌اکسید کربن با شکست مواجه خواهد شد، این اتفاق درست در آستانه توافق بین‌المللی برای محدود کردن گرمایش جهانی به دو درجه و جلوگیری از سیل، قحطی و بیابان‌زایی گسترده، رخ‌داده است. در مقابل سند آینده‌نگرانه این شرکت به پیش‌بینی آژانس مستقل بین‌المللی انرژی ارجاع می‌دهد که می‌گوید دما در کوتاه‌مدت تا 4درجه و در بلندمدت تا 6 درجه افزایش خواهد یافت. این افشاگری پیش از نشست سالیانه سهامداران شل در هلند اتفاق افتاده است، جایی که در آن این شرکت قطعنامه سهامداران را پذیرفته که خواستار شفافیت بیشتر درباره تأثیر منفی شرکت بر تغییرات آبوهوایی شده است.
در مقابل صدها طرفدار محیط‌زیست در سیاتل ( محل لنگر انداختن کشتی حفاری شرکت شل) با قایق در مقابل کشتی حفاری این شرکت جمع شدند تا به برنامه بحث‌برانگیز این شرکت برای حفاری در قطب شمال اعتراض کنند. آن‌ها نوشته‌های با عنوان « نه به شل» را مقابل دکل حفاری این شرکت به دریا بردند. همچنین روی بنر‌های آن‌ها نوشته‌شده بود:« ما نمی‌توانیم همه نفت روی زمین را بسوزانیم و هنوز روی آن زندگی کنیم»این در حالی است که « بن ون بردن» مدیر اجرایی شل مرتباً گفته است که این شرکت عظیم نفتی یک شرکت مسئول است و به‌طور کامل نیاز به مقابله به تغییرات انسان‌ساز آب و هوایی را می‌پذیرد، برای ایجاد مالیات بر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای مبارزه می‌کند و به تمرکزش را از نفت به سوخت‌های کمتر آلاینده مانند گاز تغییر داده است.
یک سیاست ریاکارانه
اما بررسی سند جدید توسعه این شرکت نشان‌دهنده پذیرش این نکته است که دمای زمین تااندازه‌ای افزایش خواهد یافت که پنل بین دولتی تغییرات اقلیمی(IPCC) می‌گوید تأثیرات جدی و گسترده‌ای خواهد داشت. افزایش 4 درجه‌ای دما تا سال 2100 باعث افزایش سطح دریا‌ها بین 0.5 تا 1 متر و بروز آب‌گرفتگی‌های بزرگ در مناطق ساحلی خواهد شد. این اتفاق ریسک انقراض گسترده گیاهان و جانوران را در پی خواهد داشت و کشاورزی در جهان به‌شدت ضربه خواهد خورد. همین‌طور افزایش 4 درجه‌ای تأثیرات منطقه‌ای بسیار شدیدی بر‌جای خواهد گذاشت؛ مناطق قطبی و غرب و جنوب آفریقا افزایش دمایی در حد 10 درجه را تجربه خواهند کرد.سند شل می‌گوید:« هر دو سناریو ( کوهستان و اقیانوس) ما و سناریوی سیاست‌های جدید بنیاد جهانی انرژی ( پایه تقاضای انرژی و چشم‌انداز آن) انتشار گاز‌ها را تا حد پایداری 450 پی‌پی‌ام دی‌اکسید کربن و افزایش 2 درجه‌ای دما محدود نمی‌کند.» این گزارش همچنین اضافه می‌کند:« ما هیچ اقدام دولتی برای پایدار کردن افزایش 2 درجه‌ای دما را مشاهده نمی‌کنیم.»بااین‌حال محیط‌زیستی‌های میگویند فرضیات اولیه توانایی شل در مذاکره با مقامات درزمینهٔ تغییرات اقلیمی را دست‌کم گرفته بودند.چارلی کرونیک، یکی از فعالان ارشد گروه صلح سبز می‌گوید شل و بنیاد جهانی انرژی سوزاندن سوخت‌های فسیلی را ادامه‌دار در نظر می‌گیرند تا زمین با گرمایش 3.7 یا 4 درجه‌ای در کوتاه‌مدت و 6 درجه‌ای در بلندمدت روبرو شود. کرونیک می‌گوید:« من متوجه نمی‌شوم که شل تصور می‌کند دقیق چه بر سر کسب‌وکارش خواهد آمد اگر جهان با گرمایشی فراتر ازآنچه امن دانسته می‌شود، تمام طبعت منفی‌اش برای غذا و آب مواجه شود، آن‌وقت دیگر انرژی مهم نخواهد بود.» لوئیس روز متخصص روابط سرمایه‌گذاری و مشاور صلح سبز می‌گوید؛ برنامه جدید توسعه شل ادعای این شرکت مبنی بر این‌که جستجوی جدید در نفت و گاز استاندارد‌های زندگی را افزایش داده و انرژی کافی برای توسعه سریع اقتصادی را فراهم می‌کند را زیر سؤال می‌برد. او می‌گوید:« در بهترین حالت بین شرکت‌های نفتی و جایگاهی که برای خودشان در بین کشورهای توسعه‌یافته قائل‌اند و استراتژی‌هایی که فعالانه پیگیر آن هستند و جهان را به تغییرات فاجعه‌آمیز آب و هوایی روبرو خواهد کرد یک تناقض وجود دارد.»
سرمایه‌گذاری‌های جدید
دوستان زمین در هلند که بررسی‌هایی روی فعالیت‌های شرکت انگلیسی-هلندی شل انجام داده می‌گوید این کمپانی معمولا ادعا می‌کند که از سوی نفت به‌سوی انرژی تمیزتر گاز حرکت کرده اما واقعیت این است که روی پرکربن ترین نوع این گاز یعنی گاز مایع تمرکز کرده است. واقعیت این است که انتشار گاز دی‌اکسید کربن شل در سال 2014 افزایش داشته و با نهایی شدن خرید شرکت گاز بریتانیا یا BG group این میزان افزایش خواهد یافت. هرچند شل از اظهارنظر رسمی در این زمینه خودداری کرده است اما کارشناسان صنعت نفت میگویند، این طرح به معنای طرح نهایی کسبوکار شرکت نیست بلکه نشان‌دهنده فرضیات قابل‌قبول و محاسبات است که طراحی‌شده تا مدیران وقایعی را در نظر بگیرند که احتمال کمی برای وقوع دارند. کارشناسان صنع نفت میگویند که سناریو‌ها برای این‌که تبدیل به پیش‌بینی و یا وقوع در آینده شوند در نظر گرفته نمی‌شوند.بااین‌همه گزارش‌های منتشرشده در سال 2014 نشان دادند که کشورهای عضو گروه G20 یا قدرتمندترین اقتصاد‌های جهان سالانه رقمی حدود 88 میلیارد دلار برای یافتن منابع جدید نفتی هزینه می‌کنند. این رقم البته به‌جز یارانه 1 تریلیون دلاری است که سالانه در جهان صرف استخراج، تصفیه و استفاده از سوخت‌های فسیلی می‌شود. بر طبق گزارشی که در نوامبر 2014 منتشر شد این رقم 88 میلیون دلاری به‌جز مقادیری است که شرکت‌های نفتی چندملیتی و همین‌طور عربستان صعودی برای یافتن این منابع جدید صرف می‌کنند.همه این‌ها در حالی است که کشورهای جهان در اجلاس پیش روی آبوهوایی در پاریس می‌خواهند نسبت به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و ثابت نگاه‌داشتن افزایش دمای زمین در 2 درجه سانتی‌گراد متعهد شوند، تعهدی که با توجه به سیاست‌های واقعی کشورهای قدرتمند و همین‌طور نفوذ شرکت‌های بزرگ چندملیتی در جریان تصمیم‌گیری چندان واقعی به نظر نمی‌رسد. سال گذشته گزارشی دیگری که نتیجه یک تحقیق دانشگاهی بود نشان داد که اگر ما می‌خواهیم به هدف متوقف کردن گرمایش زمین به 2 درجه دست‌یابیم بسیاری از منابع سوخت‌های فسیلی باید غیرقابل سوزاندن در نظر گرفته شوند. «اگر ما می‌خواهیم به هدف محدودیت دودرجه‌ای با بهترین و مقرون به‌صرفه‌ترین روش دست پیدا کنیم، بیشتر از 80 درصد منابع زغال‌سنگ، نیمی از منابع گاز، و یک‌سوم منابع نفتی باید غیرقابل سوزاندن در نظر گرفته شوند.» این را «کریستوفر مک گلید» می‌گوید، دانشیار پژوهشی در موسسه دانشگاهی کالج لندن برای منابع پایدار(ISR) و نویسنده ارشد گزارشی می‌گوید که 8 ژانویه 2015در پایگاه Nature منتشرشده است. در این گزارش آمده بود حتی درصورتی‌که فنّاوری‌های به دام انداختن و خنثی کردن دی‌اکسید کربن به‌صورت گسترده در دهه‌های آینده ابداع و به کار گرفته شود، این محدودیت جهانی پابرجا خواهد بود. توسعه سریع فنّاوری به دام اندازی و ذخیره کربن تنها مقادیر اندکی از محدودیت را کمتر خواهد کرد و به ما اجازه خواهد داد کمی بیشتر از این منابع استفاده کنیم اما مسئله را حل نخواهد کرد و محدودیت پابرجا خواهد بود.
به آن‌ها دست نزنید
طبق این مطالعه ذخایر گسترده زغال‌سنگ که در چین، روسیه و آمریکا پیدا می‌شود نباید استخراج‌شده و باید به‌صورت دست‌نخورده باقی بمانند، درست شبیه بیشتر منابع گاز خاورمیانه که باید غیرقابل سوزاندن در نظر گرفته شوند. بااین‌وجود گاز طبیعی در دیگر مناطق جهان ازجمله آمریکا می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش آلودگی دی‌اکسید کربن بازی کند. این در صورتی است که استفاده از منابع گاز جایگزین منبع آلاینده‌تری همچون زغال‌سنگ شده و سرعت ساخته‌شدن نیروگاه‌های هسته‌ای و دیگر منابع پایدار انرژی را به تأخیر نیندازد. این پروژه تحقیقاتی بر اساس محاسبات حیات بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل ( IPCC ) آغازشده، محاسباتی که نشان می‌دهد برای داشتن شانس 40 درصدی محدود کردن گرمایش به زیر 2 درجه، انتشار دی‌اکسید کربن به جو زمین باید جایی بین 900 تا 1200 میلیارد تن متوقف شود. با استفاده از این عدد
مک گلین و اقتصاددان موسسه دانشگاهی کالج لندن برای منابع پایدار پاول اکین دست به جستجو از طریق مدل‌سازی کامپیوتری زدند. « هدف ما این بود تا متوجه شویم کدام سوخت‌های فسیلی و در کجا و به چه مقدار باید دست‌نخورده باقی بمانند.» این را اکین توضیح می‌دهد. شبیه بسیاری از محققان قبلی آن‌ها خیلی زود دریافتند که تقریبا دوسوم ذخایر فسیلی موجود یا پیش‌بینی‌شده را نمی‌توان استفاده کرد و سوزاند و باید در همان زمین رهایشان کرد. بر این اساس اگر جهان تمام ذخایر شناخته‌شده و قابل‌استخراج اقتصادی حال حاضر زغال‌سنگ، گاز طبیعی و نفت را بسوزاند، تقریبا 3000 میلیارد تن دی‌اکسید کربن وارد جو زمین خواهد شد. این عدد تقریبا سه برابر میزان عدد دی‌اکسید کربنی است که حیات بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل توصیه کرده است و تقریبا هیچ شانسی برای مبارزه با گرمایش جهانی باقی نمی‌گذارد. اما مطالعه جدید پا را فراتر از این یافته‌ها نهاده و برای این‌که ببیند کدام کشورها و مناطق دارای این منابع و ذخایر غیرقابل سوزاندن هستند از تخمین‌های سازمان زمین‌شناسی بریتانیا، آمریکا و دیگر منابع استفاده کرده است. نتیجه کار نشان داد که برای مثال در خاورمیانه باید تقریبا 260 میلیارد بشکه نفت خام باید دست‌نخورده باقی بماند تا به هدف 2 درجه سانتی‌گراد دست پیدا کنیم، این عدد تقریبا برابر تخمین‌های از میزان فعلی ذخایر نفت عربستان صعودی است. مک گلین اضافه می‌کند تقریبا همه ذخایر و منابع نفت و گازی که در مناطق قطب یافت می‌شوند باید همان‌جا باقی بمانند، یعنی سرمایه‌گذاری روی منابعی که با ذوب شدن یخ‌ها در دست رس قرار می‌گیرد باید متوقف شود. همچنین نتایج نشان داده کانادا دارای بزرگ‌ترین سهم واحد از منابع نفت غیرقابل سوزاندن جهان است چون بیشتر این منابع به شکل نفت شن یا نفت فوق سنگین هستند، منابعی که ترکیبی از قیر، شن و ماسه هستند و برای تبدیل‌شدن به محصولات نفتی انرژی بیشتری نیاز دارند. ( بیشتر این ذخایر به شکل ترکیبی از ماسه‌سنگ و قیر جامد توسط شیوه‌های معدن کاری همچون معادن روباز و یا زیرزمینی استخراج می‌شوند و مخصوصا در کانادا دمای پائینی دارند و بعضا یخ‌زده هستند. برای قابل‌استفاده بودن باید این ترکیب به دمای بالا برسد تا امکان جدا کردن شن و ماسه از ترکیبات نفتی وجود داشته باشد. انرژی لازم برای این کار معمول از سوزاندن گاز طبیعی به دست می‌آید که خودش منبع تولید دی‌اکسید کربن است. شیوه دیگر هم دمیدن بخارآب داغ در چاه است که آن‌هم مستلزم صرف انرژی بسیار زیادی است. مترجم) مک گلید می‌گوید:«85 درصد منابعشان که تقریبا معادل 50 میلیارد بشکه نفت است غیرقابل سوزاندن بوده و باید دست‌نخورده باقی بماند.»
زمین‌لرزه کسبوکار
اما تعیین هر میزان از سوخت‌های فسیلی به‌عنوان غیر قابل‌استفاده یا دست‌نخورده نیازمند یک زمین‌لرزه در عرصه سیاست جهانی و کسبوکار است. اکین در این گزارش آورده: « در سال 2013 کمپانی‌های نفتی 670 میلیارد دلار هزینه جستجو برای منابع جدید نفتی و گازی کرده‌اند.» او در ادامه نوشته که یک نفر ممکن است بپرسد شرکت‌های نفتی چرا دست به این‌همه هزینه می‌زنند درحالی‌که ما همین حالا بیشتر از چیزی که می‌توانیم بسوزانیم ذخایر و منابع فسیلی داریم؟
در حال حاضر جهان با سرعت به‌سوی گرمایش 5 درجه سانتی‌گرادی نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن پیش می‌رود. اتفاقی که در صورت رخ دادن ممکن تبعات بسیار سنگین و یا پیش‌بینی‌نشده‌ای برای جهان مدرن و تمدن بشری خواهد دارد. این اتفاق درنتیجه سوزاندن تقریبا 300 میلیارد تن زغال‌سنگ اضافه و 220 میلیارد بشکه نفت خامی رخ خواهد داد که فعلا به‌عنوان ذخیره می‌شناسیم. البته بخشی از این ذخایر از منابع تازه کشف‌شده قطبی به دست خواهند آمد که درنتیجه ذوب شدن یخ‌ها قابل‌استخراج خواهند بود. برای جلوگیری از سوزاندن این‌همه سوخت فسیلی و تن دادن به عواقب فاجعه‌بار گرمایش 5 درجه سانتی‌گراد، مدل کامپیوتری ISR به‌کارگیری چند روش را توصیه می‌کند. ازجمله این روش‌ها ساخته‌شدن نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتر، تولید انرژی الکتریکی بیشتر از طریق صفحات خورشیدی روی سقف ساختمان و به‌کارگیری سوخت‌های زیستی به‌عنوان جایگزین سوخت فسیلی است. درعین‌حال مدل توصیه می‌کند که به دام اندازی و ذخیره کردن دی‌اکسید کربن باید به کمک پائین نگاه‌داشتن غلظت دی‌اکسید کربن جو زمین بیاید تا شانسی برای محدود کردن گرمایش جهانی وجود داشته باشد. در حال حاضر غلظت دی‌اکسید کربن در جو زمین به حدود 400 ppm (ppm یعنی بخش در یک‌میلیون بخش) رسیده است که بالاترین میزان دی‌اکسید کربن موجود در جو زمین در حداقل 800 هزار سال گذشته است. مک گلین می‌گوید:« جایگزین کردن وسایل نقلیه فعلی با وسایل کم‌مصرف‌تر و بهینه‌تر یکی دیگر از چیزهایی است که مدل توصیه می‌کند.».بااین‌همه این تجزیه‌وتحلیل صرفا یک مدل کامپیوتری است. اما این مدل نتیجه و هزینه مبارزه علیه گرمایش جهانی را برای صاحبان سوخت‌های فسیلی اعم از شرکت‌ها و کشورهای دارنده این ذخایر واضح‌تر و مشخص‌تر می‌کند. امروز در سراسر جهان سوخت‌های فسیلی مخصوصا زغال‌سنگ با نرخ رو به رشد زیادی سوزانده می‌شوند تا نیروی محرک رشد اقتصادی را تأمین کنند. همچنین سوزاندن این سوخت‌ها ایجاد صرف روشنایی خانه‌ها، صنایع برودتی، محاسبات کامپیوتری و دیگر مظاهر و خدمات جهان مدرن می‌شوند. این موج خروشان افزایش مصرف ظاهر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، چون هزینه بهبود زندگی میلیاردها نفر از مردم جهان است که هنوز ازنظر انرژی در فقر به سر می‌برند. بااین‌حال اصرار بر مبارزه با تغییرات آب و هوایی و پذیرش تبعات اجتناب‌ناپذیر آن یا خود تغییرات آب و هوایی و تبعاتش هم بیشترین ضربه را به همین مردم فقیر وارد خواهد کرد.
بنابراین یک سؤال چندین تریلیون دلاری وجود دارد که باید به آن پاسخ دهیم؛ کدام کشورهای و شرکت‌ها باید از سوزاندن سوخت‌های فسیلی دست بکشند تا دیگران بتوانند سهم خودشان را از این سوخت‌ها مصرف کنند؟ اکین می‌نویسد:«سیاست‌گذاران در چین، اروپا و آمریکا میگویند از حصار آهنین محدودیت دو درجه سانتی‌گراد گرمایش جهانی حمایت می‌کنند.» اما این حمایت قطعا پیامدهای خاص خودش را دارد.
No tags for this post.