تعداد رترکت شدن مقالات رو به افزایش است

برخی اشکال ها مانند اشتباه در آدرس ایمیل نویسنده مسوول یا نام هریک از نویسندگان کوچک هستند اما برخی اشکال های دیگر وجود دارند که اعتبار مقاله را زیر سوال می‌برند و لازم است که مقاله باز پس گرفته شود. باز پس گیری یا همان Retraction روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد که گرچه مقاله چاپ شده است اما محتوای آن اشکال های اساسی دارد و دیگر سندیت و اعتبار لازم را ندارد. باز پس گیری مقاله رخدادی طبیعی و بخشی از فرآیند چاپ مقاله است و مجلات معتبر می‌بایست مقالاتی که بعد از چاپ دارای اشکال های عمده هستند را باز پس دهد یا به اصطلاح Retract کند. در حقیقت وقتی مجله، مقاله‌ای را رترکت (Retract) می‌کند به این معنی نیست که قصد دارد نویسندگان آن مقاله را تنبیه کند، بلکه هدف اصلی جلوگیری از رخداد اشتباه و خطا در ساحت علم است. رترکت شدن مقاله صرفا بازگشت به صفر است، به این مفهوم که مقاله اینبار بعد از مرحله چاپ ریجکت می‌شود.

چرا مقاله رترکت یا باز پس فرستاده می‌شود؟

مقالات تنها زمانی رترکت یا باز پس فرستاده می شوند که خطاهای جدی دارند و نمی‌توان این خطاها پوشش داد. بر اساس نظر کمیته اخلاق نشر، ادیتور مجله می‌بایست زمانی مقاله‌ای را رترکت کند که:

الف) شواهدی مبتنی بر این داشته باشند که یافته‌های مقاله به صورت عامدانه (مانند دیتاسازی) و به صورت غیرعامدانه (اشتباه اساسی در محاسبات) از طرف نویسنده یا نویسندگان مخدوش شده است و غیرقابل اتکا هستند.

ب) یافته‌های این مقاله قبلا در جای دیگری چاپ شده‌اند؛ در این شرایط یافته‌های کنونی مقاله هیچ تفاوتی با یافته‌های قدیمی ندارد. مثلا ارایه یک روش درمانی جدید برای درمان یک بیماری که بعد از چاپ مشخص می‌شود این روش درمانی در مقاله‌ دیگری قبلا منتشر شده‌ است.

ج) مقاله یک سرقت علمی است.

د) محتوای مقاله گزارشی از یک کار غیر اخلاقی است

یک مشکلی که وجود دارد آن است که برخی مجلات دلایلی آشکار برای رترکت کردن مقاله اعلام نمی‌کنند. یعنی مقاله‌ای را ری‌ ترکت کرده‌اند اما دلیل واضحی برای آن اعلام نکرده‌اند که عمدتا برای حفظ آبرو و اعتبار خود است. برای جلوگیری از این مشکل، ایوان اورانسکی موسس وب سایت Retraction Watch پیشنهاد کرد که شاخص شفافیت ‘transparency index’ برای مجلات محاسبه شود و این شاخص نشان دهد که آنها به چه میزان در باب رترکت کردن مقالات شفافیت لازم را دارند.

تعداد رترکت شدن مقالات رو به افزایش است

بر اساس اطلاعات تکمیلی و جالب از گزارش ویژه نامه ساینس، با آنالیز 10500 مقاله مشخص شده که تعداد رترکت شدن مقالات رو به افزایش است. تعداد مطلق افزایش پیدا کرده اما سرعت افزایش آهسته است. قبل از سال 2000 سالانه 100 مقاله و در سال 2014 هزار مقاله رترکت شده است. هم اکنون تنها حدود 4 مقاله از هر 10 هزار مقاله رترکت می شود. در سال 1997 تنها 44 مجله، رترکت یک مقاله را گزارش کرده اند در حالی که در 2016 این تعداد به 488 مجله رسیده است.

یک علت افزایش میزان رترکت‌ها، افزایش دقت و سختگیری ادیتورها در رابطه با اجرای قوانین مربوط به اخلاق نشر است. از طرفی محققان نیز از طریق وبسایت‌هایی مثل pubpeer می توانند بر مجلات فشار وارد کنند تا قوانین را در مورد مقالات مشکل دار اجرا کنند.

درصد کمی از نویسندگان، مسوول تعداد زیادی از رترکت ها هستند. در آنالیز ساینس از 10500 مقاله مشخص شده است که تنها 500 نویسنده، مسوول رترکت یک چهارم از این تعداد مقاله هستند. این در حالی است که در دادگان نام بیش از 30 هزار نویسنده وجود دارد.

20 نویسنده هر کدام بیش از 30 مقاله رترکت شده داشته اند و 100 نویسنده هر کدام بیش از 13 مقاله رترکت شده و 500 نویسنده هر کدام بیش از 5 مقاله رترکت شده داشته اند.

کدام کشورها بیشترین مقالات رترکت شده را دارند؟

بیشترین مقاله رترکت شده (169) متعلق به Yoshitaka Fujii از ژاپن است. رتبه های دوم و سوم مربوط به Joachim Boldt, از آلمان با 96 مقاله و Diederik Stapel از هلند با 58 مقاله است.

وجود گروه‌های فعال افشاگر، به عنوان یک فاکتور مداخله گر در آمار رترکت مقالات است اما اصولا کشورهایی که سیاست‌های جدی در برخورد با بداخلاقی های پژوهشی دارند آمار رترکت کمتری دارند. ایران و رومانی جزو کشورهایی هستند که بیشترین نسبت مقالات رترکت شده را دارند. بر اساس نسبت اندازه بودجه پژوهشی ملی، رومانی بیشرین میزان رترکت را دارد. درکل از نظر تعداد مطلق، بیشرین مقاله رترکت شده مربوط به آمریکا و چین است.

رترکت شدن نزدیک به 40 درصد از مقالات ، به علت بد اخلاقی پژوهشی نیست و دلایل دیگری همچون خطاهای علمی و یا عدم امکان تکرار پذیری مطالعه دلیل رترکت آنها بوده است.

تقریبا 40 درصد درصد از مقالات رترکت شده مربوط به یک ناشر است. موسسه Electrical and Electronics Engineers یا IEEE در نیویورک، در دهه گذشته هزاران خلاصه مقاله کنفرانسی را رترکت کرده است. اکثر مقالات از چین بوده است. در آنالیز مجله ساینس این مقالات در نظر گرفته نشده است.

تقلب علمی نشان از ضعف فرهنگ است

اغلب اوقات سرقت علمی به صورت اتفاقی رخ می دهد اما در این بین ممکن است گاهی سرقت علمی آگاهانه و عمدی روی دهد. دکتر حسین آخانی، استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران در این خصوص گفت: بخشی از مساله سرقت علمی به جنبه‌های فرهنگی مرتبط است. هم‌اکنون ما با وجود اینکه در کشور اسلامی زندگی می‌کنیم و می‌دانیم که اگر حق کسی را بخوریم به نحوی کار خلاف شرع انجام داده‌ایم و این مساله حرام است اما متاسفانه شاهدیم عده‌ای در هر صنفی (رانندگان، مغازه‌داران، دانشگاهیان، دانشجویان و مقام‌های مسوول و… ) مساله اخلاق را رعایت نمی‌کند.

وی افزود: این امر نشان می‌دهد که هم‌اکنون مساله پایبندی به اصول اخلاقی در جامعه ما تبدیل به مشکلی فراگیر شده و در همه زمینه‌ها بروز پیدا کرده است. مساله‌ای که جای نگرانی دارد و باید برای رفع آن کوشید زیرا ما به عنوان یک کشور اسلامی باید الگویی برای سایر دولت‌ها باشیم.

به گفته وی، تنها راه برون رفت از مساله سرقت علمی ایجاد تناسب درست بین تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی و بودجه‌های پژوهشی کشور است.

وی به چرایی علت پایبند نبودن برخی افراد در دانشگاه‌ها پرداخت و افزود: مقصر اصلی مدیریت علمی کشور( وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نهادهای ناظر بر این امر مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی) است. به نظر می‌رسد این نهادها و وزارتخانه‌ها نقشه علمی کشور را آنگونه شکل نداده‌اند که مردم راه درست را طی کنند.

وی بیان کرد: علم یکی از از اخلاقی‌ترین روش‌های زندگی بشر است. تقلب جامعه علمی در یک کشور نگران کننده است و نشان ضعف فرهنگی یک کشور و ناتوانی نهادهای مدیریتی علم در کشور دارد.  ما سال‌ها علم را از حالت سالمش خارج کرده‌ایم و به مدرک‌های علمی بیشتر جنبه اقتصادی و تجاری داده‌ایم. همین عامل باعث ایجاد این گونه انحراف‌ها شده است.

 گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.