سرب: سم اجتماع صنعتی

تماس با سرب یا «سم اجتماع صنعتی» تقریبا عامل 6/0 درصد از بیماری‌هایی است که در کل جهان و خصوصا در کشورهای درحال توسعه گزارش می شود.سرب اثرات سمی خود را از طرق مختلف اعمال می کند. از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرب، غلظت ترکیب 1 و 25 در هیدروکسی ویتامین Dرا در استخوان تغییر می دهد و باعث تغییر در هموستازی کلسیم و عملکرد سلول های استخوانی می شود.

در سلول های عصبی سرب جانشین کلسیم به عنوان پیامبر ثانویه نرون ها شده و کانال های کلسیم وابسته به ولتاژ را بلوکه کرده و جریان کلسیم و آزادسازی نروترنسمیترها رامتوقف می کند. این عمل منجر به مهار انتقال سیناپس می شود. به علاوه نشان داده شده است که اختلال در آزاد سازی نوروترنسمیتر از طریق پیوند سرب با پروتئین کیناز Cامکان پذیر است.

سرب می تواند از طریق جانشین شدن به جای کلسیم در فرایندهای وابسته به کلسیم از جمله یادگیری، حافظه، رشد و تمایز سلول های عصبی و عملکرد حرکتی،  اختلال ایجاد کند. همچنین در ایجاد اختلالات یادگیری، هوش و حافظه، پیش فعالی، شناختی، مشکلات رفتاری، عاطفی، مهارت های حرکتی دوران کودکی، مهارت های خواندن و ریاضی و پرخاشگری نقش دارد.

سطوح داخل سلولی کلسیم را در مویرگ مغزی، نرون ها، هپاسوتیت ها و سرخرگ ها را افزایش داده و باعث انقباض ماهیچه‌های صاف و ایجاد فشار خون بالا باشد. سبب کاهش هموگلوبین و ایجاد آنمی شده که در افراد مواجهه یافته با دوز بالا دیده می شود.

لذا برای پیشگیری از عوارض ناشی از تماس با سرب باید جامعه از خطرات این فلز سمی آگاه شود. 20 تا ۲۶ اکتبر ۲۰۱۸ (هفته بین المللی پیشگیری از مسمومیت سرب) بهانه ای شد تا درباره رابطه سرب و نحوه پیشگیری از آن گزارشی ترتیب دهیم که در ادامه آن را می خوانید.

منابع اصلی سرب کدامند؟

• منابع سرب و آلودگی آن یا از منابع طبیعی( مانند سنگ‌ها، خاک، آب، هوا و گیاهان) یا از منابع غیرطبیعی( مانند دودکش‌ها، فاضلاب کارخانجات صنعتی، اگزوز اتومبیل، بنزین سربدار) است.

• از سوختن هر لیتر بنزین سرب دار، 32/0 گرم سرب وارد هوا می شود که 10 درصد آن روی سطح خیابان‌ها ریخته می‌شود و به طور متوسط یک اتومبیل در حدود 1 کیلوگرم در سال از خود سرب خارج می کند.

• عدم رعایت بهداشت صحیح خوردن و آشامیدن، دخانیات، کار در باطری سازی، جوشکاری، لحیم کاری، تراشکاری، لوله بری، ریخته گری، کوزه گری، رنگسازی، نقاشی، جواهرسازی، صنایع نظامی، چاپخانه، پمپ بنزین، استنشاق ذرات غبار رها شده از لباس کار از جمله منابع شغلی سرب به حساب می آیند.

• استفاده از ظروف سربی، داروهای گیاهی حاوی سرب، مواد آرایشی حاوی سرب، استفاده از ظروف شیشه‌ای کریستال حاوی سرب در مصارف روزمره خانگی، ظروف سرامیک با لعاب سربی(لعاب آبی رنگ)، آلودگی آب و خاک و گیاهان در مناطقی مانند معادن سرب و کوره‌های ذوب فلزات و استعمال سیگار از جمله منابع غیر شغلی سرب به حساب می آیند.

• در منازل قدیمی که چهل سال یا بیشتر از عمر آن ساختمان می گذرد، رنگ های استفاده شده و پوسته شده در دیوارها و چارچوب‌ها و لوله های آب سربی اصلی ترین منبع مسمومیت با سرب محسوب می شوند.

مهمترین علایم مسمومیت با سرب کدام است؟

 • سرب آلی ایجاد علایم مسمومیت عصبی مرکزی می کند و سرب معدنی مسمومیت همراه با اختلالات در سنتز هموگلوبین خون ایجاد می کند.

• علایم مسمومیت حاد با سرب شامل بی اشتهایی، تحریک پذیری، استفراغ، انسفالوپاتی حاد و آتاکسی، استفراغ مقاوم، لتارژی، تشنج و اغما است.

• پیدایش لکه های آبی خاکستری در کنار لثه ها، ناشی از رسوب سولفور سرب است.

• دل درد و قولنج شدید شکمی، یبوست، درد مفاصل زانوها، مچ و آرنج، کمر، شانه، سردرد، خستگی، بی قراری و بی اشتهایی از علایم مسمومیت با سرب هستند.

• علایم مسمومیت مزمن با سرب، تورم لثه با خطوط آبی روی لثه ها، احساس طعم فلزی در دهان، ترومبوز عروق مغزی و انسفالوپاتی ناشی از آن، کاهش قدرت یادگیری و حافظه، هوش پایین، اختلالات رفتاری، لرزش، قولنج رودهای، درد عضلانی، افزایش فشار خونی، کم خونی، کاهش تعداد اسپرم و ناباروری است.

چه افرادی بیشتر در معرض مسمومیت با سرب هستند؟

•کودکان زیر 5 سال و زنان باردار دو گروه اصلی در معرض خـطر در اثر تـماس با سـرب هـستند. هر 10 میکروگرم سرب در هر دسی لیتر خون، باعث کاهش حدود 5 نمره IQ در کودکان می شود. هر سال تماس با سرب در کودکان منجر به افزایش تقریبی 600000 مورد ناتوانی مغزی جدید در جهان می شود. همچنین تماس با سرب در کودکان می تواند منجر به اختلال تمرکز و پرخاشگری شود. تماس با مقادیر بالای سرب در زنان باردار نیز می تواند منجر به سقط جنین، مرده زایی، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن و حتی ناقص شود.

• غلظــت سـرب در خون ساکنین شهـرها بیشـتر از حاشـیه شهـرها و بیشتر از روستاها است.

• در سال‌های اخیر موارد متعددی از مرگ معتادانی که از تریاک تقلبی شده با سرب استفاده کرده اند به دلیل مسمومیت با سرب مشاهده شده است.

• صنایع باطری سازی، رنگ سازی، کابل سازی و صنایع شیمیایی شامل صنعت نفت و صنعت پالایش و ذوب، کبریت سازی، انواع پلاستیک و ساختمان سازی و در صنایع مهندسی و الکترونیک به صورت لحیم استفاد می شود که در افراد مرتبط با این مشاغل مواجهه با سرب  ایجاد می شود. جذب سرب در این افراد تحت تاثیر سن، رژیم غذایی، وضعیت آهن و کلسیم بدن و همچنین ویژگی فیزیکوشیمیایی ذرات جذب شده ( اندازه، شکل معدنی، حلالیت) و گونه های مختلف سرب قرار دارد.

چند راه پیشگیرانه

• یکی از مهمترین راه ها برای کاهش قرار گرفتن در معرض سرب، شناخت منابع سرب در محیط زندگی شما و جلوگیری از قرار گرفتن در معرض این منابع است.

• در صورت قدیمی بودن لوله های آب منزل(لوله‌های سربی) بهتر است قبل از استفاده از آب در صبح، اجازه دهیم مقادیری از آب داخل لوله قبل از استفاده دور ریخته شود.

• کاهش استعمال سرب در بنزین مصرفی، صنعت رنگ سازی، لوله سازی و آلیاژ به صورت مستقیم سبب کاهش سرب موجود در خون خواهد شد.

•  کاهش سرب در محیط زیست و کاهش تماس های شغلی عبارتند از: کاهش مصرف سرب در مواردی که ضرورتی ندارد مانند رنگسازی، بازیافت صحیح سرب از پسماندها.

• کارگرانی که سرب زیادی را جذب کرده اند بایستی تا زمان کاهش مقادیر خطرناک این عنصر در بدنشان از تماس مجدد با سرب منع شوند.

• با توجه به اینکه مسمومیت در کودکان بیشتر از طریق گرد و غبار ، غذا، آب و تکه های رنگ است، توجه لازم به این موارد جهت پیشگیری ضروری است.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.