به گفته مدیرکل دفتر نظارت بر بهره‌برداری فاضلاب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، از کل آبی که در منازل استفاده می‌کنیم، به طور میانگین 70 درصد آن تبدیل به فاضلاب می‌شود.
فاضلاب تصفیه نشده حاوی انواع آلایندگی‌های شیمیایی، صنعتی و میکروبی است. انواع و اقسام فلزهای سنگین، ویروس‌ها و باکتری‌ها در این پساب تولیدی وجود دارد؛ همچنین پساب خانگی به میزان زیادی حاوی آلاینده‌های شیمیایی شامل شوینده‌ها و سایر مواد آلوده است.
این میزان آب آلوده در صورت رها شدن در زمین یا دفن به شیوه چاه‌های جذبی، باعث آلودگی گسترده منابع آبی کشور می‌شود. حدود هفت میلیارد مترمکعب فاضلاب تولیدی در کشور، می‌تواند به صورت بالقوه سالانه باعث آلودگی 280 میلیارد متر مکعب آب سالم شود. این آلودگی‌ها به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم بر سلامت ما اثر‌گذار است؛ همچنین بخشی از این فاضلاب می‌تواند باعث نفوذ و ماندگاری مواد آلاینده در خاک شود. این آلاینده چه از خاک و چه از آب آلوده‌شده در فرایند تولید مواد غذایی دوباره وارد چرخه غذایی ما می‌شود؛ یعنی برخی از این مواد وارد چرخه تولید غذا شده و از شبکه فاضلاب به سفره غذای ما برمی‌گردند؛ این در صورتی است که خود فاضلاب به طور مستقیم وارد محیط‌های مرتبط نشود.
این آب آلوده به انواع آلاینده‌ها، حاوی موادی است که می‌تواند باعث آلودگی منابع آب و خاک شود اما همین میزان آب در صورت تصفیه و بازچرخانی منبع مهمی است که می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از منابع آبی کشور ایفا کند. استفاده صحیح از پساب‌های شهری علاوه بر گسترش پوشش گیاهی، از آلودگی محیط زیست جلوگیری می‌کند و با دارا بودن عناصر مغذی علاوه بر کاهش آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، باعث کاهش هزینه مصرف کودهای شیمیایی می‌شود.
آب های خاکستری از آن دسته ای آب‌هایی است که مورد غفلت قرار گرفته در حالی که با کمی ملاحظه و حوصله مجدد می‌تواند در چرخه مصرف غیر شرب قرار گیرد.
رفع مشکل کم‌آبی با کمک پساب‌های شهری
هم اکنون حدود ۷۰ درصد از منابع تجدید پذیر کشور استفاده می‌شود که در هیچ نقطه دیگر جهان حتی در کشورهای پرآب چنین ریسک خطرناکی صورت نگرفته است. پیش‌بینی می‌شود سرانه فعلی استفاده از آب 1400 مترمکعب برای هر نفر در دو دهه آینده به 1100 مترمکعب در سال برای هر نفر برسد. این 1100 متر مکعب به طور متوسط است و در برخی حوضه‌ها ممکن است به 500 مترمکعب سرانه در سال برسد. در حالی که سرانه سالانه آبی کمتر از 1900 مترمکعب بر طبق شاخص های بین المللی در آستانه تنش قرار گرفته است.
هم اکنون کشورهای توسعه‌یافته در حالی‌که آمار بارندگی بالایی دارند اما توجه ویژه‌ای به سیستم بازچرخانی آب دارند که خود راهی برای گریز از شرایط کم‌آبی و خشکسالی است. تصفیه و بازچرخانی فاضلاب در محل مصرف می‌تواند به‌عنوان گزینه کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر از تصفیه‌خانه‌های مرکزی مورد استفاده قرار گیرد تا آب منازل به تعداد استانداردهای مجاز بازچرخانی و مورد استفاده قرار گیرد. در سطح کلان مدیریتی، کیفیت و کمیت هر یک از این فاضلاب‌های تولیدی و فاصله مکان پساب تصفیه شده که مورد استفاده قرار خواهد گرفت متفاوت است بنابراین تصفیه پساب‌ها می‌تواند وابسته به مورد استفاده آن باشد. یعنی فناوری تصفیه هر یک از آن‌ها می‌تواند از بین اقتصادی‌ترین گزینه‌ها که از لحاظ بهداشتی و محیط زیستی نیز کمترین اثرات مخرب را داشته باشد انتخاب شود.
دفن پساب‌های شهری و خطر جدی محیط زیستی آن
مرجان قوچانیان، کارشناس ارشد آب گفت: در شهرهای کشور فاضلاب از طریق مجاری لوله کشی دفع فاضلاب جمع آوری و به مرکز تصفیه آن انتقال می‌یابد اما در روستاها و مکان‌هایی که تصفیه خانه وجود ندارد، فاضلاب در زمین جمع آوری و دفن می‌شود. همچنین در مناطقی که سطح آب زیرزمینی پایین است، دفع فاضلاب با احداث چاه‌های جذبی انجام می‌شود. در مناطقی که سطح آب زیرزمینی نیز بالا است یا زمین ضریب نفوذپذیری مناسبی ندارد، زمین را طوری زهکشی می‌کنند که فاضلاب بدون تصفیه روی رودخانه محلی منتقل شود.
وی افزود: تخلیه فاضلاب خانگی و صنعتی بدون تصفیه روی رودخانه‌های استان مازندران و دریای خزر علاوه بر آلودگی رودخانه‌ها و دریا، پیامدهای جبران ناپذیری در حوزه محیط زیست به همراه دارد. متاسفانه هم اکنون اکثر شهرهایی که در کنار رودخانه واقع شده‌اند از این شیوه استفاده می‌کنند که خطر بسیار جدی بر محیط زیست و بستر دریا و آبزیانی که در دریاها گذران زندگی می‌کنند، دارند. شهرهایی مانند اهواز، بوشهر نیز از این روش برای دفع فاضلاب استفاده می‌کنند.
مصارف آب خاکستری
کل آب خاکستری تولید شده به ازای هر نفر در هر روز 84 لیتر و کل فاضلاب تولیدی 121 لیتر است. از آب خاکستری می‌توان برای فلاشینگ توالت‌ها و شستن لباس‌ها استفاده کرد که هر دو از پرمصرف‌ترین بخش‌های خانه هستند. استفاده دوباره از آب خاکستری برای فلاشینگ توالت‌ها، در هر روز باعث حفظ 50 لیتر و استفاده دوباره از این آب در لباسشویی‌ها، باعث حفظ 90 لیتر آب شرب می‌شود. استفاده دوباره از فاضلاب تولیدی خانه‌ها، می‌تواند مصرف آب شرب یک خانواده را 30 تا 50 درصد کاهش دهد. در ادامه با چند روش هوشمندانه و ساده برای استفاده دوباره از فاضلاب خانگی آشنا می‌شویم.
استفاده دوباره از فاضلاب برای کشاورزی: از فاضلاب می‌توان برای آبیاری زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و باغچه‌ها استفاده کرد. با افزایش آبیاری، میزان محصول نهایی افزایش می‌یابد اما این آب باید براساس دستورالعمل WHO و به صورت ایمن استفاده شود و با پایش میزان آلودگی پساب همراه باشد. اگر فاضلاب‌ها پایش نشوند، انسان‌ها و حیوانات با خطر مصرف محصولات کشاورزی آلوده روبه‌رو هستند.
بازیافت آب کثیف آکواریوم: آب مخزن ماهی باید مرتبا عوض شود تا از شر مواد سمی زاید و پسماندهایی که در آب حل شده و به ماهی‌ها آسیب می‌رسانند، خلاص شویم. به جای دور ریختن آب کثیف آکواریوم، می‌توان از آن برای آبیاری باغچه‌ها و گلدان‌ها استفاده کرد. در حقیقت، این آب برای گیاهان خیلی هم خوب است زیرا حاوی موادی همچون نیتروژن، فسفر، پتاسیم و آمونیوم و دیگر میکروارگانیسم‌هایی است که در رسوبات خاکی یافت می‌شود و به عنوان یک کود طبیعی برای گیاهان عمل می‌کند. با این حال، توصیه می‌شود گیاهان را با آب آکواریوم‌های آب شور آبیاری نکنید زیرا مقدار زیاد نمک، می‌تواند به گیاهان آسیب زند.
جمع‌آوری آب دوش: جمع‌آوری آب دوش ساده‌ترین راه برای استفاده دوباره از فاضلاب خانگی است. با بستن مسیر سوراخی حمام یا وان ضمن استحمام، می‌توان بعدا از این آب استفاده کرد. این آب را می‌توان با استفاده از یک سطل به صورت دستی جمع‌آوری و از آن برای آبیاری گل‌ها و چمن‌های باغچه استفاده کرد.
جمع‌آوری آب باران: نصب چند ناودان برای هدایت آب باران به محل ذخیره، اقدامی است که خیلی خوب جواب می‌دهد. بعد از جمع‌آوری، از این آب برای آبیاری گیاهان خانگی و باغچه‌ها، شستن لباس‌ها و مصارفی از این دست استفاده می‌شود چرا که آب باران در مقایسه با دیگر انواع آب همچون آب خاکستری، بسیار تمیز و پاک است.
فیلتراسیون: فیلتراسیون ابتدایی آب‌های استفاده شده، کیفیت آن را برای استفاده دوباره بهبود می‌بخشد. این کار شامل حذف ذرات بزرگی همچون روغن، مو، آشغال‌های پلاستیکی و ذرات غذا از آب است و مقدار این کثیفی‌ها را کاهش می‌دهد. در فیلتراسیون ابتدایی، آب خاکستری خانه‌ها به سیستم فیلتراسیون هدایت می‌شود و در آنجا ذرات درشت حذف می‌شود. جریان خروجی به یک سیستم آبیاری متصل می‌شود تا به مصارف مختلف برسد.
فیلتراسیون دقیق آب برای مصرف دوباره: همچون فیلتراسیون اولیه، فیلتراسیون دقیق نیز فاضلاب را به یک منبع کارآمدتر تبدیل می‌کند. اختلاف در این است که فیلتراسیون دقیق، بیشتر برای حذف میکروب‌ها از آب استفاده می‌شود. اگر آب به خوبی فیلتر شود، برای مصارف انسانی و آشپزی هم مناسب خواهد بود.
استفاده دوباره از آب لباسشویی: فاضلاب حاصل از شستن لباس‌ها می‌تواند به مصارف بیرونی برسد. برای جمع‌آوری این آب، شلنگ خروجی ماشین لباسشویی را از مسیر فاضلاب خانگی جدا و آن را به شلنگ بلندتری متصل می‌کنیم که به حیاط می‌رسد. هر زمان که لباسشویی کار کند، جمع‌آوری و استفاده از این آب امکان‌پذیر است. از این آب می‌توان برای شستن حیاط و پارکینگ استفاده کرد.
آب ماکارونی و پاستا: یکی از غنی‌ترین آب‌هایی که در آشپزخانه پیدا می‌شود، آبی است که برای جوشاندن سبزیجات و پاستا استفاده شده است. این آب منبع خوبی برای آبیاری گیاهان است. آب سبزیجات و پاستا را می‌توان در ظرفی جمع‌آوری و بعد از سرد شدن، برای آبیاری باغچه به کار برد.
استفاده دوباره از یخ: به جای این که یخ‌های اضافه را که مدت زمان زیادی در فریزر مانده‌اند دور بیندازید، آن‌ها را روی چمن باغچه یا اطراف گیاهان پخش کنید و بگذارید آب شود.
استفاده دوباره از آب شرب مصرف نشده: آب‌های شرب که به مدت طولانی یک جا مانده‌اند مزه ماندگی می‌دهند و احتمالا به باکتری آلوده‌اند. به جای این که این آب را دور بریزید، از آن برای شستن ظروف و دیگر وسایل خانه استفاده کنید زیرا این آب کثیف نیست.
استفاده از بشکه‌های جمع‌آوری آب باران: در بیشتر موارد، آب باران از پشت بام‌ها وارد سیستم‌های فاضلاب می‌شود. برای جمع‌آوری این آب می‌توان از بشکه‌های آب باران استفاده کرد. یکی از این بشکه‌ها را زیر ناودان بگذارید و آب باران را جمع کنید. از این آب می‌توان برای مصارف مختلف – شستن لباس‌ها، آبیاری گیاهان و تمیزکاری خانه- استفاده کرد.
استفاده از آب باقیمانده از شستن میوه‌ها و سبزی‌ها: آب مورد استفاده برای شستن میوه‌ها و سبزی‌ها را می‌توان جمع کرد و برای آبیاری گلدان‌ها و باغچه‌ها به کار برد. آب باقیمانده از شستن ظرف‌ها نیز قابل جمع‌آوری است. از این آب می‌توان برای آبیاری گیاهان منزل یا شست‌وشوی کف خانه، توالت‌ها و سینک‌ها استفاده کرد.
استفاده دوباره از آب مصرف شده برای شست‌وشوی خودرو: ماشینتان را طوری بشویید که آب باقیمانده به جای این که وارد سیستم فاضلاب شود، به سمت چمن‌های باغچه هدایت شود. آب آغشته به مواد شوینده، آسیبی به چمن‌ها نمی‌رساند. در نتیجه قبل از شروع شست‌وشو، با جابجایی ماشین و قرار دادن آن در فاصله نزدیک به باغچه، می‌توانید آب تمیزی برای آبیاری چمن‌های باغچه در اختیار داشته باشید.
استفاده از آبی که برای گرم شدن حمام هدر می‌رود: یک سطل زیر دوش آب بگذارید تا آبی که تا زمان گرم شدن آب دوش هدر می‌رود را جمع کنید. از این آب می‌توان برای آبیاری باغچه و گلدان‌ها یا شست‌وشو استفاده کرد.
از لوازم پرمصرف با حداکثر ظرفیت استفاده کنید: سعی کنید وقتی ظرفشویی یا لباسشویی کاملا پر شده‌اند آن‌ها را به کار بیندازید. از شست‌وشوهای متعدد خودداری کنید. ظرف‌های کثیف را داخل سینک بگذارید تا با آب اضافه حاصل از دیگر شست‌وشوها کمی تمیز شوند و لکه لباس‌ها را قبل از این که داخل ماشین بیندازید پاک کنید تا مجبور نشوید برای شستن دوباره لباس‌هایی که کاملا تمیز نشده‌اند، بار دیگر ماشین لباسشویی را به کار بیندازید.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.