تراز آب حوضه‌های آبی در طول زمان و در گستره آنها تغییر می‌كند. تغییر بلند مدت تراز آب حوضه‌های اقیانوسی به آرامی صورت می‌گیرد و عمدتا به دلیل تغییر اقلیم و فرایندهای زمین شناختی می‌تواند حادث شود. نوسان تراز آب حوضه های آبی بسته در زمان كوتاه‌تر بروز می یابد و علاوه بر عوامل یاد شده، عوامل انسانی نیز به سرعت اثر خود را نشان می دهند.
دریای خزر نیز به‌عنوان بزرگترین حوضه آبی محصور در خشكی پس از جدا شدن از دریای سیاه در پلیوسن میانی (حدود 5 میلیون سال پیش) چرخه های متعدد نوسان تراز آب را تجربه کرده، به‌طوری كه مساحت آن از یك میلیون كیلومتر مربع تا یكصد و پنجاه هزار كیلومتر مربع در نوسان بوده است و دامنه تغییر تراز آب بیش از سیصد متر تخمین زده می‌شود. اثرات تغییر تراز آب به سرعت در ناحیه ساحلی ثبت می شود.
پیشروی 10تا 15 متر آب دریای خزر تا سه سال آینده
پیش از این داریوش یوسفی کبریا، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در این خصوص گفت: بیشترین افزایش تراز آب دریای خزر با 250 سانتی‌متر در سال 74 شاهد بودیم و در 20 سال بعد از آن نیز کاهش تراز آب دریای خزر با 130 سانتی‌متر را تجربه کردیم. پیش بینی های علمی صورت گرفته بیانگر افزایش تراز آب دریای خزر به میزان 42 سانتی‌متر در 3 سال آینده خواهد بود که موجب پیشروی 10 تا 15 متری آب در سواحل به ویژه در غرب مازندران را شاهد خواهیم بود.
وی با تاکید بر ضرورت رصد سطح دقیق تراز آب دریای خزر تصریح کرد: با توجه به مطالعات پنج کشور ساحلی دریای خزر در کوتاه مدت پیشروی محسوسی را شاهد خواهیم بود اما در بلند مدت با توجه به آغاز گرمایش زمین و افزایش میزان تبخیر پس روی آب دریای خزر بیشتر خواهد بود.
وی با بیان اینکه 865 کیلومتر از کل ساحل هفت هزار کیلومتری دریای خزر در اختیار ایران است ، اظهار داشت: روسیه با دارا بودن بیشترین ساحل دریای خزر در حال حاضر با سد سازی های اخیر موجب کاهش آب ورودی به دریاچه شده و این درحالی است که رودخانه ولگا با 260 میلیارد مترمکعب در سال به عنوان بزرگترین حوزه آبریز دریای خزر 85 درصد آب دریای خزر را تامین می کند.
یوسفی کبریا تصریح کرد: شیب کم آب دریای خزر از سمت روسیه ، پائین آمدن تراز آب دریا در سواحل دریای خزر و موجب بروز شدیدترین صدمات به بخش های شیلات ، ناوبری و دریانوردی روسیه خواهد شد و از این جهت آنها مجبور به حفظ تراز آب دریای خزر هستند.
مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر خاطرنشان کرد: ادامه کاهش تراز آب دریای خزر در چند سال گذشته موجب خشک شدن خلیج گرگان و وارد شدن آسیب به حوزه شیلات، افزایش آلودگی و افزایش غلظت آب این دریا شده است.
وی از دست دادن 130 سانتی‌متر تراز آب دریای خزر در 20 سال گذشته را معادل حجم 17 برابر آب دریاچه ارومیه در زمان پر آبی دانست و گفت: هم اکنون شاهد اثرات کاهش تراز آب دریاچه خزر بر تالاب میانکاله و انزلی هستیم و در این سو تالاب میانکاله بیشترین آسیب را دید که در حال بررسی طرح‌های نجات بخش برای این تالاب هستیم.
یوسفی کبریا با اشاره به تاثیر کاهش تراز آب، کاهش حجم آب و اثرات سوء همچون افزایش غلظت آلاینده ها در آب دریای خزر افزود: برای جلوگیری از بحرانی شدن وضعیت دریاچه خزر باید به عنوان عامل انسانی از آلوده کردن این دریا از طریق رودخانه های آلوده و فاضلاب شهرهای ساحلی پرهیز کنیم.
کاهش سطح خزر با سرعت 100 برابراقیانوس ها
پیش از این دکترهمایون خوشروان، رییس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این خصوص گفت: دریای خزر که منبع تامین کننده آب خلیج گرگان و تالاب میانکاله است با سرعت 100 برابر اقیانوس ها دچار کاهش سطح می‌شود.
وی افزود: با این روند کاهش، یعنی آبی که باید وارد خلیج گرگان شود طی سال 2016 و 2017 حدود 16 میلیارد متر مکعب کسری بیلان داشت چون دریای خزر طی یک سال گذشته چهار سانتی متر افت آب داشته است. بنابراین اگر این میزان را به مساحت دریای خزر احتساب دهیم اکنون معادل 16 میلیارد متر مکعب آب کم داریم و این آب کم یعنی اثر کاملا مشخص بر روی تراز آب خلیج گرگان و تالاب میانکاله که باید جدی گرفته شود.
عضو هیات علمی گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم تحقیقات و فناوری با اشاره به مطالعه 10 ساله خود بر روی خلیج گرگان گفت: خلیج گرگان اکنون در وضعیت اضطرار قرار دارد، یعنی مانند بیماری است که به اورژانس مراجعه کرده و باید بستری شود تا بعد از ریکاوری سلامتی خود را به دست آورد اما متاسفانه عده ای از متخصصان و مدیران هنوز باور ندارند که این بیمار به اتاق مراقبت های ویژه نیاز دارد و آنرا را به حال خود رها کرده اند و حتی در تصمیم گیری ها به گونه ای عنوان می کنند که فعلا فعالیتی را برای نجات خلیج گرگان انجام ندهیم.
کاهش تراز آب دریای خزر چه پیامدهایی به دنبال دارد؟
عضو کمیته ملی نجات خلیج گرگان گفت: متاسفانه آن بخشی از خلیج گرگان در حال خشک شدن است که در منتهی الیه غربی قرار گرفته و از لحاظ اکولوژیکی یکی از مهمترین قسمت های خلیج گرگان است. این بخش یک محیط بسیار کم عمق، غنی از غلظت اکسیژن، نور کافی و المان هایی است که باعث می شود یک اکوسیستم پویا باشد، در حال از بین رفتن است بنابراین اگر فرصت سوزی کنیم و مشکل خلیج گرگان را حل نکنیم می بینم که غنای ژنتیکی این خلیج و تالاب میانکاله خیلی سریع نابود می‌شود و دیگر نمی توانیم کاری کنیم.
خوشروان گفت: رسیدن خلیج گرگان به این وضعیت دو علت اصلی کاهش تراز آب دریای خزر(مهمترین علت) و کاهش حقابه تالاب دارد. پیش بینی می شود دریای خزر تا سال 2100 بیش از یک و نیم متر کاهش سطح تراز آب خواهد داشت.
وی گفت: یکی از نگرانی ها از خشک شدن خلیج گرگان ورود ریزگردها است یعنی اگر بخش غربی خلیج خشک شود و رطوبت خود را از دست بدهد ریزگردها جان کشاورزی سه استان گلستان، مازندران و گیلان را تهدید می کند.
آیا خشک شدن دریای خزر حتمی است؟
پروفسور پرویز کردوانی، بنيانگذار مركز تحقيقات مناطق كويری و بيابانی ايران گفت: هم اکنون منبع آب دریای خزر از کوه و بارندگی است. برف های روسیه از قطب با تبدیل شدن به رود به این دریاچه سرازیر می شوند. سال 96 منابع آبی و برفی بالادستی کم شد که ممکن است با ادامه این روند خشک هم شود. البته آب دریای خزر نوسان دارد. نزدیک شش هفت سال سطح آب پایین می رود و چند سال بعد بالا می آید. برخی مواقع سطح آب خیلی پایین می رود. مثلا سال 1354 آب دریای خزر خیلی خشک شد. سال 96 هم سطح آب قزاقستان خیلی کم شده و جلگه بسیار وسیعی در آن ناحیه ایجاد شده به طوری که کشتی ها دیگر قادر رفتن به آنجا نیستند. خوشبختانه آب دریای خزر در سمت ایران عمیق است و خشکی آن کمتر به ضرر کشورهایی مانند قزاقستان و روسیه است.
این چهره ماندگار علمى كشور افزود: از نظر زمین شناسی هم امکان خشک شدن دریاچه خزر وجود دارد. دریاچه خزر زمانی به دریاچه وان و دریاچه آرال متصل بود و شهرهای شمال ایران مانند تهران همه زیر آب بودند. در مقابل خیلج فارس دیگر خشک نمی شود. خیلج فارس در سه دوره ( بیست هزار سال پیش، شصت هزار سال پیش و صد و بیست هزار سال پیش) به علت برودت شدید هوا و آب نشدن برف‌ها و پایین رفتن آب اقیانوس ها خشک شده است اما اکنون به علت افزایش گرمای کره زمین و آب شدن یخچال ها و یخ ها، سطح آب اقیانوس ها بالا رفته و حتی بسیاری از شهرها نیز به زیر آب رفته است. به طوری که اکنون بالا آمدن آب خلیج فارس هم برای خوزستان مشکل هایی به وجود آورده است. از سوی با احداث سد گتوند، 30 درصد نخلستان های کشاورزان خشک شده است از طرفی دیگر با بالا آمدن آب دریای خلیج فارس و ریزش آن به باغ‌ها، بسیاری از درختان خرما خشک شده اند.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.