این مشکل‌ها در مکان‌هایی که بارندگی‌های اسیدی روند دسترس پذیری فلزها سنگین (مانند جیوه) و در نتیجه جذب آنها در زنجیره غذایی را تسهیل می کند، تشدید می شوند. به علاوه باران های اسیدی در این مکان ها باعث عدم دسترسی موجودهای زنده به برخی از عناصر کم مقدار مانند سلنیم می شوند. عناصر سمی موجود در خاک و سنگ حاصل واکنش های ژئوشیمیایی طبیعی یا فعالیت های انسانی هستند و معمولا بر سلامتی انسان اثر می گذارند؛ در واقع این عناصر از طریق غذا یا نوشیدنی وارد بدن می شوند. اگرچه در بسیاری از مناطق فقط از غذاهای محلی استفاده می شود اما جوامع صنعتی مدرن اغلب خواهان غذاهای متنوعی هستند که در مناطق جغرافیایی مختلف تولید می شود. آب آشامیدنی معمولا به طور محلی تامین می شود و عمدتا متاثر از ژئوشیمی محلی است. ورود بیش از اندازه برخی از ترکیبات غیرآلی به بدن از طریق آب های آشامیدنی باعث بروز مشکلاتی در برخی از کشورها شده است.
از بیماری‌های جهانی مربوط به زمین شناسی پزشکی می توان به گواتر (کمبود ید) و بیماری‌های مربوط به فزونی یا کمبود عناصری خاص مانند فلورین یا سلنیم اشاره کرد. بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط با سختی آب (متاثر از محیط های جغرافیایی) نیز یکی دیگر از موضوع های زمین شناسی پزشکی است.
همچنین بسیاری از سنگ‌ها دارای سطوح بالای اورانیوم مانند شیل های زاجی، گرانیت های خاص و پگماتیت ها هستند. تنفس یا بلع مقادیر غیر عادی گاز رادیواکتیو رادون که از منابع طبیعی رادیواکتیو در چنین سنگ هایی ایجاد می شود، خطری مهم برای سلامت عموم محسوب می شود.
آمار سرطان‌های ریه ناشی از رادون رو به افزایش است. مطالعات اخیر نشان داده است که نوشیدن آب مملو از رادون خطرهای قابل توجهی را برای انسان ها به خصوص گروه های خاص مانند کودکان و افراد سالخورده به وجود می آورد. میزان رادون موجود در آب مستقیما به شرایط جغرافیایی محلی مرتبط می شود.
ضرورت زمین شناسی پزشکی در ایران
وضعیت زمین‌شناسی و جغرافیایی ایران، مستعد بودن کشورمان از جهت شیوع بیماری‌های ژئوژنیک به دلیل گسترش معادن، گذر کمربندهای متالوژنی از ایران و احتمال انطباق با کمربندهای بیماری‌زایی، آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از پتانسیل‌ها و فعالیت‌های معدنی و فرآوری، توسعه فعالیت‌های صنعتی و معدنی و گسترش شهرسازی، توسعه فعالیت‌های کشاورزی و بهره‌برداری از منابع خاک، تشدید و هم‌افزایی پتانسیل خطر بروز بیماری‌های مزمن در اثر ناهنجاری‌های ژئوشیمیایی و حضور رادیونوکلئیدهای طبیعی در منطقه و کنترل کیفیت منابع آب در کشور و نقش آن در سلامت عواملی هستند که لزوم بررسی‌های زمین‌شناسی پزشکی در کشورمان را ضروری می‌سازد.
خروج از بحران بیماری با مطالعات زمین شناسی پزشکی
دکتر فرح رحمانی، مدیرگروه زمین‌شناسی پزشکی سازمان زمین‌شناسی با تاکید بر اینکه تا سال 2050 شتاب شهرنشینی در کشورهای آسیایی بیشتر خواهد شد، گفت: این امر موجب شده تا این کشورها به سمت مطالعات ژئوشیمی خاک‌ها روی آورند که بر اساس این مطالعه‌ها می‌توان تشخیص داد وجود عناصر در خاک‌ها چه بیماری‌هایی را ایجاد خواهد کرد.
وی زمین‌شناسی پزشکی را کانی‌هایی دانست که مسبب بروز بیماری یا ایجاد مضراتی برای چرخه حیاتی هستند و افزود: از اینرو در مطالعات زمین‌شناسی پزشکی قادر هستیم با توجه به یافته‌هایی که از گذشته به دست آمده است، نواحی آلوده به بیماری را تشخیص دهیم.
وی با بیان اینکه با داده‌های به دست آمده از مطالعات زمین‌شناسی پزشکی می‌توانیم از بحران‌های بیماری‌زا در آینده پیشگیری کنیم، اظهار کرد: علاوه بر آن قادر هستیم زمان‌های بحران را اعلام کنیم؛ از اینرو می‌توان از هدر رفت سرمایه‌ها در بخش درمان جلوگیری کرد.
رحمانی، شناسایی ریسک فاکتورهای ژئوژنی را از اهداف مطالعات زمین‌شناسی پزشکی نام برد و ادامه داد: بر اساس این تحقیقات می‌توان مخاطرات بیماری‌زا را از طریق ریسک فاکتورهای ژئوژنی شناسایی کرد.
وی خاطرنشان کرد: امروزه ژئوشیمی به کمک دانش پزشکی شتافته است تا بتواند از بیماری‌ها در آینده پیشگیری کند. از اینرو حوزه زمین‌شناسی پزشکی در تامین سلامت ملی و فراملی اثرات بسیار زیادی دارد.
غفلت ایران در مطالعات زمین شناسی پزشکی
مدیرگروه زمین‌شناسی پزشکی سازمان زمین‌شناسی با ابراز تاسف از اینکه در کشور در این حوزه هنوز گامی برداشته نشده است، ادامه داد: در این حوزه از شناخت ریسک فاکتورهای عامل بیماری‌زا تا بهینه سازی در سلامت و همچنین شناخت ریزمغذی‌هایی که به صورت طبیعی در زمین موجود است و در چرخه حیاتی قرار می‌گیرد، مطالعه می‌شود.
رحمانی، زمین‌شناسی را علم شناسایی تاثیر عوامل زمین‌شناسی و ژئوشیمی بر سلامت، حیوان و گیاه توصیف کرد و ادامه داد: بر این اساس به عنوان مثال طبق قوانین پزشکی، انتظار داریم که کمبودها یا نارسایی‌های عناصر در محیط و همچنین میزان سمیت‌های موجود در محیط زیست می‌تواند بیماری‌هایی را برای انسان ایجاد کند.
به گفته این محقق، در صورتی که عنصر "کبالت" بیش از اندازه در محیط اضافه شود، منجر به شیوع بیماری‌های قلبی در جامعه و کمبود آن به کم خونی منجر خواهد شد. همچنین رهاسازی بیش از اندازه عنصر آهن در محیط به دلیل ته‌نشین شدن، بیماری‌های کبدی و سکته‌های قلبی را در جامعه رواج می‌دهد و علاوه بر آن با ایجاد سختی در ماهیچه‌های قلبی، کم خونی را عارض خواهد شد.
وی اضافه کرد: بر اساس این داده‌ها اگر از «کمربند بیماری‌ها» نام برده می‌شود یک کلمه ساده نیست، بلکه کلمه‌ای است که در پس پرده آن لایحه عمیق علمی نهفته است که می‌تواند بار بیماری‌ها در این کمربندها را توجیه کند.
تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی پزشکی
رحمانی با تاکید بر اینکه در پزشکی رایج تنها به درمان توجه می‌شود نه به ریسک فاکتورها؛ اظهارکرد: بر اساس اطلاعات موجود از کمربند بیماری‌ها، آمار مرگ و میر ناشی از سرطان در جهان، یک روند تقریبا یکسان در عرض جغرافیایی خاصی پیگیری می‌شود که این امر در مورد بیماری‌های قلبی و ریوی نیز صادق است.
مدیر گروه زمین‌شناسی پزشکی سازمان زمین‌شناسی ادامه داد: ما براساس اهمیت این کمربندها در سازمان زمین‌شناسی نقشه‌های زمین‌شناسی پزشکی را تهیه کردیم و این نقشه‌ها را به عنوان اولین نقشه‌های جهانی به انجمن جهانی زمین‌شناسی پزشکی ارایه کردیم.
این محقق اضافه کرد: در این نقشه‌ها توزیع و پراکندگی عناصر معدنی را با بار بیماری‌های انسانی مانند سرطان‌ها و همچنین بیماری‌های دامی که می‌تواند منشا زمینی داشته باشد، تطبیق دادیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به لایحه‌های زمین‌شناسی پزشکی، گفت: شامل لایحه‌هایی چون ژئوشیمی، هیدرو ژئوشیمی، ژئومیکروبیولوژی و بیوژئومغناطیسی است که این لایحه‌ها می‌تواند توجیه کننده بیماری‌های عصبی و مغزی در ساختارهایی با مغناطیس بالا در کشور و دنیا به عنوان یک ریسک فاکتور باشد.
رحمانی با اشاره به توسعه شهرنشینی تا سال 2050، اظهارکرد: این امر یکی از خسارت های جهانی خواهد بود و در آسیا شتاب شهرنشینی سرعت بیشتری دارد؛ از اینرو در این کشورها به مطالعات ژئوشیمی و تهیه نقشه‌های ژئوشیمی شهری روی آورده‌اند. این نقشه‌ها نشان می‌دهد که افراد ساکن در یک محدوده، با توجه به عناصر موجود در خاک به چه بیماری‌هایی مبتلا شده‌اند.
وجود کادمیوم، آرسنیک و سرب در خاک‌های جنوب تهران
این محقق حوزه زمین‌شناسی پزشکی از انجام مطالعات ژئوشیمی در تهران خبر داد و یاد آور شد: براساس این مطالعات عنصر خاک، کادمیوم و آرسنیک و سرب در خاک‌های سطحی بسیار زیاد است.
وی مطالعات خاک‌های کشاورزی در جنوب تهران و بررسی ژئوشیمی این خاک‌ها را از دیگر بخش‌های این مطالعات عنوان کرد و گفت: در حال حاضر حد استاندارد کادمیوم در خاک‌های کشاورزی 2 میلی گرم بر کیلوگرم است؛ در حالی که بر اساس داده‌های به دست آمده این میزان 30 میلی گرم بر کیلوگرم در خاک‌های تهران بوده است.
تفاهمنامه سازمان‌های محیط زیست و زمین شناسی
اردیبهشت امسال نیز تفاهمنامه همکاری میان سازمان‌های حفاظت محیط زیست و زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ۶ ماده به امضای مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست و راضیه لک، معاون وزیر و رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور رسید.
شناسایی و پهنه‌بندی مخاطرات زیست‌محیطی با منشا زمین در کشور از طریق اقدام‌هایی همچون تهیه نقشه‌های لرزه خیزی، زمین لغزش، گرد و غبار و سیل‌خیزی از منظر زمین‌شناسی، بررسی ملاحظات زمین شناسی – زیست‌محیطی در اکتشافات معدنی کشور، مطالعات زمین‌شناسی در راستای مدیریت پسماندها، شناخت و انجام مطالعات مرتبط با زمین‌شناسی پزشکی، انجام مطالعات آب زمین‌شناسی، مطالعات مشترک در زمینه تغییر اقلیم و آثار آن بر زیست کره و شناسایی و پهنه‌بندی مناطق با پتانسیل فرسایش پذیری از نظر زمین شناسی در کشور از جمله اهداف این تفاهم نامه است.
تبادل اطلاعات و تجربیات آزمایشگاهی، همکاری در انجام آزمایش‌های لازم در زمینه تثبیت کننده‌های خاک و سایر موارد، همکاری در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و ترویجی، پیوستن آزمایشگاه‌های سازمان زمین‌شناسی به جمع آزمایشگاه‌های معتمد سازمان وفق مقررات مربوطه، انجام مطالعات مشترک در زمینه گرد و غبار، تبادل داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز طرفین، همکاری در زمینه تدوین و بازنگری، توسعه و اعمال استانداردهای ملی زیست محیطی، اجرای مشترک برنامه‌های کاهش و حذف آلاینده‌های زیست محیطی با تاکید بر زمین شناسی پزشکی، تبادل اطلاعات و تجربیات کارشناسی، انجام مطالعات مشترک در زمینه‌های مرتبط با آب زمین‌شناسی و استفاده از امکانات و تجهیزات طرفین در روند انجام مطالعات و پیمایش میدانی وفق مقررات از جمله مفاد همکاری مشترک میان دو سازمان است.
تکلیف مجلس به وزارت جهاد کشاورزی
نمایندگان مجلس ششم تیر امسال در جلسه علنی ماده ۶ لایحه حفاظت از خاک را به تصویب رساندند که بر اساس آن وزارت جهاد کشاورزی موظف است ظرف مدت پنج سال برای خاک‌های زراعی و باغی، نقشه‌های خاک، پهنه‌بندی خاک کشور از نظر سطح ماده آلی و طبقه‌بندی اراضی با همکاری سازمان نقشه‌برداری کشور در مقیاس حداقل یک بیست و پنج هزارم را تهیه کند. طبق تبصره این ماده، آن دسته از اراضی موضوع این ماده که نقشه‌های مذکور برای آنها در مقیاس یاد شده تهیه شده، از شمول حکم این ماده مستثنی هستند.
همچنین طبق ماده ۷ لایحه حفاظت از خاک که به تصویب مجلس رسید به منظور کنترل کیفیت مطالعات خاک‌شناسی و جلوگیری از انجام مطالعات موازی و تکراری خاک‌شناسی، وزارت جهاد کشاورزی مکلف به انجام موارد ذیل است:
الف ـ تهیه دستورالعمل مطالعات خاک شناسی و تناسب اراضی و ابلاغ آن
ب ـ ایجاد بانک ملی اطلاعات خاک کشور
ت ـ تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی خاک کشور از نظر کانی‌شناسی زیست محیطی و زمین‌شناسی پزشکی و کشاورزی برای استفاده بهینه از خاک در راستای بررسی ظرفیت بیماری‌زایی خاک و تامین امنیت غذایی و توسعه پایدار با در نظر گرفتن ساختار زمین‌شناسی و شیمیایی زمین (ژئوشیمیایی) کشور با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، وزارتخانه‌های بهداشت، نیرو، صنعت و سازمان زمین‌شناسی
طبق تبصره یک این ماده، دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده پنج قانون مدیریت خدمات کشوری مکلفند مطابق دستورالعمل ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی عمل و یک نسخه از نتایج مطالعات خاک‌شناسی و تناسب اراضی را جهت تایید به وزارت ارایه کنند. طبق تبصره دو این ماده، نظارت و تایید کیفیت مطالعات خاک‌شناسی و تناسب اراضی برای کاربری‌های کشاورزی و منابع طبیعی با هدف غنای بانک اطلاعات خاک کشور بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است.
در تبصره سه این ماده هم آمده است هرگونه مطالعات خاک‌شناسی و تناسب اراضی برای کاربری‌های مختلف توسط اشخاص حقوقی دولتی منوط به عدم وجود نتایج مورد نظر مطالعات مذکور در مقیاس مربوط با تایید وزارت است. وزارت موظف است ظرف مدت یک ماه از زمان وصول نامه استعلام نسبت به ارایه پاسخ اقدام کند و عدم پاسخ در مهلت مقرر موافقت تلقی می‌شود.
No tags for this post.