فرسایش سالانه ۱۶ میلیون تن خاک ایران

بر اساس گزارش سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری میزان فرسایش خاک در ایران حدود ۲ میلیارد تن در سال برآورد شده است(حدود 16.7 تن در هکتار) که با شاخص جهانی ۵ تا ۶ تن در هکتار، فاصله بسیار زیادی دارد.

هوشنگ جزیی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها عملیات آبخیزداری در این زمینه گفت: براساس یافته های ایستگاه های رسوب سنجی، سالانه 16.7 تن در هکتار، فرسایش خاک در ایران داریم که نسبت به آمار جهانی سه برابر بیشتر است.

وی استفاده نادرست از عرصه های منابع طبیعی، کشاورزی ناصحیح، بهره برداری نادرست از معادن، جاده سازی ها و سدسازی های اشتباه را از عوامل مهم در فرسایش خاک دانست و گفت: فشار بیش از حد وجود دام در مراتع باعث می شود پوشش گیاهی از وضعیت مطلوب خود در حفظ خاک، خارج شود.

به گفته جزیی، کشاورزی ناصحیح در دیمزارها و اراضی شیب دار با نحوه شخم زنی و آنچه در ایران مورد استفاده قرار می گیرد و حرکت های توده ای و زمین لغزش در اثر جابجایی نادرست خاک معادن، جاده سازی ها و رعایت نکردن اصولی ابنیه ها و ساخت و سازهای عمرانی موجب تشدید فرسایش خاک شده است.

به گفته وی، همچنین در سال‌های اخیر برای سدسازی در کشور هزینه های زیادی صرف شد به طوری که هزینه ساخت یک سد با کل اعتبارات سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور ظرف دو سال برابری می کند.

جزیی وجود فروچاله ها در کشور را یکی دیگر از معضل های فرسایش خاک برشمرد و افزود: با به وجود آمدن فروچاله ها، کشاورزی و حیات به خطر می افتد، زیرا با وجود افزایش بارندگی ها، دیگر امکان احیای اراضی وجود نخواهد داشت.

مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها، عملیات آبخیزداری را تنها راهکار کنترل فرسایش خاک دانست و افزود: منابع مالی که طی سال‌های گذشته به آبخیزداری اختصاص یافته، متناسب با نیاز کشور برای کنترل فرسایش سیل و رسوبات نیست. اگر آبخیزداری جدی گرفته نشود، هر مدلی را برای حفظ آب اجرا کنیم با چالش مدیریتی مواجه می شویم.

بزرگترین تهدید زیست محیطی ایران

دکتر محمود عرب خدری، رییس گروه مهندسی حفاظت آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در این خصوص گفت: امروزه فرسایش خاک خطر بزرگی است که کشور را تهدید می کند. فرسایش خاک یکی از علایم بیابان زایی است و به علت از بین رفتن پوشش گیاهی به وجود می‌آید. هرچقدر فرسایش خاک زیادتر باشد توسعه پایدار و آبادنی یک ناحیه نیز از بین می‌رود.

وی افزود: فرسایش خاک به صورت آبی و بادی روی می دهد؛ هم اکنون هر زمینی استعداد و توان خاک زایی خاص خودش را دارد. اگر فرسایش خاک بیش از توان خاک‌زایی محل باشد به تدریج لایه های زمین از بین رفته و توان تولید خاک مناطق نیز کاهش پیدا می کند و بیابان زایی رخ می دهد. تمام این عوامل مانند زنجیره ای بهم پیوسته هستند.

وی به اثر فرسایش خاک اشاره کرد و گفت: یکی از اثرهای فرسایش خاک تولید ریزگردها و شن های روان است. این ریزگردها و شن های روان به علت از بین رفتن پوشش طبیعی و گیاهی به وجود آمده اند. یکی از علت های عمده پدید آمدن فرسایش خاک، تولید ریزگردها، از بین رفتن پوشش گیاهی و ایجاد خشکسالی، حفرچاه های عمیق و چرای بی رویه دام ها در مراتع و سد سازی بی رویه انسانی است؛ سد سازی در حوزه های بالا دست باعث می شود آب تالاب های پایین دست از دست برود و پوشش گیاهی مزارع نیز کاهش یابد.

عرب خدری اظهار کرد: اغلب در مناطق خشکسال عناصر اقلیمی ثابتی مانند دما، بارش، باد و… وجود ندارد و در حال نوسان است. این نوسان های اقلیمی باعث افزایش شدت تخریب و فرسایش خاک می شود مثلا ممکن است سرعت باد در یک سال یا یک دهه بیش از سال های گذشته باشد.

وی بیان کرد: اگر به هر طریقی پوشش گیاهی ما از بین رفته باشد، شرایطی برای بلند شدن خاک و تبدیل شدن به ریز گرد فراهم می شود؛ اغلب قسمت های ریز خاک به راحتی توسط باد در ارتفاع های بالا (ریزگرد یا گرد و غبار) و قسمت های درشت تر (ماسه های بادی یا شن های روان) در ارتفاع های پایین تر جا به جا می شوند که هر یک از آنها می توانند خسارت‌های بیشماری برای ما به بار آورند. این مساله تهدید برانگیز زیست محیطی امروزه تنها به منطقه خاصی اختصاص ندارد و  شامل گستره جهانی می شود.

تشدید فرسایش خاک با خشکی تالاب ها

علی اکبری، رییس کمیسیون کشاورزی مجلس فرسایش خاک را بحران زیست محیطی جدی دانست که زمینه شیوع ریزگردها را بیش از پیش فراهم می کند.

وی در این خصوص گفت: هم اکنون ایران رتبه اول فرسایش خاک در جهان را دارد. شدت تخریب و فرسایش خاک در ایران 5 برابر متوسط جهانی است و به طور قطع اگر در جهت کنترل و مدیریت فرسایش خاک اقدام های عملی مناسبی صورت نگیرد آسیب های جدی به زیرساخت های کشور مانند سدها وارد می شود.

نماینده مردم بجنورد، مانه، سملقان، جاجرم، گرمه در مجلس شورای اسلامی، خاک را یکی از باارزش ترین ثروت ملی کشور دانست و افزود: تجدیدپذیری خاک بسیار مشکل است؛ دولت باید تسهیلات و بودجه هایی را به استان هایی که با پدیده گرد و غبار مواجه هستند به منظور آبخیزداری و تهیه مالچ اختصاص دهد. البته مجلس و دولت این مهم را در برنامه ششم و بودجه 96 و 97 پیش بینی کرده اند و توجه دولت و مجلس نشان از آگاهی در مورد تبعات و بحران‌های ناشی از فرسایش خاک دارد.

وی با یادآوری اینکه لایحه حفاظت از خاک توسط کمیسیون تصویب و در نوبت بررسی صحن علنی قرار دارد، گفت: در این لایحه به مدیریت آبخیزداری که باعث بهبود پوشش گیاهی و پیشگیری از حرکت شن های روان و همچنین به پیشگیری از سوء برداشت مانند قاچاق و حفاظت از خاک توجه شده است.

وی با بیان اینکه خشکی تالاب ها افزایش فرسایش خاک را به دنبال داشته است، افزود: عدم پیشگیری از حرکت سریع بادها که موجب انتشار ریزگردها می شود عمده ترین تهدیدی است که دراین حوزه باید مورد توجه قرار گیرد.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا