تاج‌محل یکی از مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی دنیا و مشهورترین اثر تاریخی هندوستان محسوب می‌شود که همواره گردشگران متعددی از سراسر جهان برای دیدن آن، به منطقه آگرا سفر می‌کنند. این بنای ارزشمند امروزه با تهدیدی جدی به نام آلودگی هوا و حشرات روبه‌رو است.
بنای مشهور تاج‌محل که یکی از ارزشمندترین آثار معماری در دنیا محسوب می‌شود در زمان سلسله بابریان هندوستان که هم‌زمان با پادشاهان صفویه در ایران حکمرانی می‌کردند و توسط شاه جهان پادشاه مشهور این سلسله ساخته‌شده است.
ساخت بنای تاج‌محل در سال ۱۶۳۲ میلادی برابر با ۱۰۴۲ خورشیدی آغازشده و در سال ۱۶۴۸ میلادی برابر با ۱۰۵۸ خورشیدی به پایان رسید و محوطه‌سازی و ساخت باغ این آرامگاه تا پنج سال پس‌ازآن ادامه داشته و در سال ۱۶۵۳ میلادی ساخت مجموعه به‌طور کامل به پایان رسید. در ساخت این آرامگاه هزاران هنرمند و صنعتگر مشغول کار بودند.
آلاینده‌های جوی و ریز گردها به‌طور خاص سبب ایجاد لکه‌هایی روی سطوح آثار تاریخی شده و این لکه‌ها که عموماً دارای مقادیری از ذرات اکسیدهای فلز معلق در هوا هستند، به‌مرور به شکل لایه‌هایی سخت‌روی سطوح را می‌پوشانند. این مواد به همراه سایر آلاینده‌های جوی به‌تنهایی برای آثار باستانی مضر بوده و در ترکیب با رطوبت محیطی و نزولات جوی، تأثیرات مخرب آن چند برابر می‌شود.
در حقیقت این بنا هدیه شاه جهان به همسر خود بوده و جسد وی و همسرش در این محل دفن شده‌اند. بر اساس روایات تاریخی باقی‌مانده، شاه جهان همسر سوم خود بانام ممتاز محل را بسیار دوست داشت و پس از مرگش آرامگاهی برای وی ساخت تا یاد و خاطره‌اش را زنده نگه دارد. آرامگاه تاج‌محل و محوطه اطراف آن در کنار رود بزرگ یامونا قرار داشته و مساحتی در حدود ۴۰۵ هکتار را در بر می‌گیرد که مقبره ممتاز محل درست در مرکز مجموعه قرارگرفته است و خود ساختمان اصلی مقبره از ۵۸ متر بلندا و ۵۶ متر پهنا برخوردار است. بنای مرمری بزرگ آرامگاه تاج‌محل بر روی تخته‌سنگ مربعی شکل بزرگی از جنس مرمر به‌اندازه صد متر در صد متر ساخته‌شده است و دارای گلدسته‌ها و ایوان‌های متقارن است که زیبایی بنا را دوچندان کرده است. این تقارن به‌گونه‌ای دقیق و زیبا اجراشده است که از هر سمت که به آن نگریسته شود، یک تصویر یکسان دیده خواهد شد. در هر یک از گوشه‌های این سکوی مربع شکل مناره‌ای به بلندای ۴۲ متر بر پایه‌ای هشت‌ضلعی خودنمایی می‌کند که بالای آن گلدسته قرار دارد .
همه سطح نمای بیرونی بنای آرامگاه با سنگ مرمر پوشیده شده و بنایی یکدست سفیدرنگ و زیبا را به نمایش می‌گذارد و باوجود گنبد سفیدرنگ بنا ساختاری از مجموعه‌ای یکپارچه را در برابر دیدگان ترسیم می‌کند. قبر ممتاز محل نیز از سنگ مرمر پوشیده و تزئین شده است.
آلاینده‌های جوی و ریز گردها به‌طور خاص سبب ایجاد لکه‌هایی روی سطوح آثار تاریخی شده و این لکه‌ها که عموماً دارای مقادیری از ذرات اکسیدهای فلز معلق در هوا هستند، به‌مرور به شکل لایه‌هایی سخت‌روی سطوح را می‌پوشانند. این مواد به همراه سایر آلاینده‌های جوی به‌تنهایی برای آثار باستانی مضر بوده و در ترکیب با رطوبت محیطی و نزولات جوی، تأثیرات مخرب آن چند برابر می‌شود.
مطالعات جدید پژوهشگران نشان می‌دهد که به‌تازگی در دیواره‌های سفید بنای تاریخی تاج‌محل، لکه‌هایی سبز و سیاه به وجود آمده است که به دلیل فعالیت نوعی حشره به نام Goeldichironomous در کنار آلودگی هوا پدیدار شده‌اند.
مطالعات جدید پژوهشگران نشان می‌دهد که به‌تازگی در دیواره‌های سفید بنای تاریخی تاج‌محل، لکه‌هایی سبز و سیاه به وجود آمده است که به دلیل فعالیت نوعی حشره به نام Goeldichironomous در کنار آلودگی هوا پدیدار شده‌اند.
این حشره در حقیقت نوعی پشه محسوب می‌شود که حدود ۵ ماه در طول سال در این منطقه فعال بوده و سبب تخریب و ایجاد لکه روی بدنه سفید تاج‌محل می‌شود. باستان شناسان و کارشناسان هندی نیز با استفاده از ترکیبات شیمیایی در تلاش هستند از تأثیرات مخرب فعالیت این حشره جلوگیری کنند. مشکل اصلی در این میان، واقع‌شدن بنای تاج‌محل در کنار رود یامونا است که محیط مناسبی برای زندگی و تکثیر پشه‌ها و سایر حشرات محسوب می‌شود.
به‌طورکلی طراحی و ساخت این بنا زیر نظر معماران شاهنشاهی زمان خود بود و گروهی خاص سرپرستی هنرمندان، صنعتگران و معماران این بنا را بر عهده داشتند که شامل ابوالکریم مأمور خان، مکرمت خان و استاد احمد لاهوری بودند. استاد احمد لاهوری طراح اصلی این آرامگاه به‌حساب می‌آمده است. هنرمندان و صنعت گران این بنا از ایران، هند و عثمانی بوده‌اند. دو نفر از هنرمندان ایرانی که در ساخت این آرامگاه شرکت داشتند، امانت خان شیرازی و محمدخان شیرازی بودند. در منابع تاریخی ذکرشده است که امانت خان شیرازی خوشنویس این بنا بوده است که نوشته‌های این بنا را با خط ثلث در رنگ مشکی بر بدنه سفیدرنگ مرمرین بنا نقش داده است.
به گفته کارشناسان بنای تاج‌محل از جنس سنگ مرمر ساخته‌شده که به دلیل وجود کلسیت از آسیب‌پذیری بیشتری در برابر آلاینده‌های جوی برخوردار است. متأسفانه در سال‌های اخیر بدنه این بنا دچار آسیب‌دیدگی جدی شده و در بخش‌هایی از آن تغییر رنگ مشاهده می‌شود. پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که یکی دیگر از دلایل اصلی این آسیب‌دیدگی‌ها و تغییر رنگ؛ آلودگی هوا و به‌ویژه نقش مخرب کربن و غبار است.
پژوهشگران در آزمایش‌های خود، نسبت به نمونه‌برداری و آنالیز و تجزیه‌وتحلیل هوای این منطقه اقدام کردند و همچنین در ادامه تحقیقات خود، یک قطعه‌سنگ مرمر را روی بدنه این گنبد قرار داده و پس از دو ماه آن را جهت بررسی به آزمایشگاه منتقل کردند. در این مسئله عوامل مختلفی مانند کربن‌های ناشی از تنفس موجودات زنده، سوزاندن زباله‌ها و فضولات، سوخت‌های فسیلی و همچنین تأثیرات مخرب ناشی از وجود ذرات غبار ناشی از فعالیت‌های کشاورزی و تردد خودروها در جاده مجاور بنا دخیل هستند. مجموعه عوامل فوق سبب شده‌اند تا بنای زیبا و یکپارچه سفید تاج‌محل رفته‌رفته به رنگ قهوه تغییر حالت پیدا کند. با این تفاسیر باید منتظر مانده و بررسی کرد که اقدامات انجام‌شده توسط پژوهشگران و مرمتگران تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده و آیا باستان شناسان و مرمتگران قادر خواهند بود یکی از باارزش‌ترین آثار هنری و معماری جهان را از تهدیدات ناشی از آلودگی هوا و حشرات حفظ کنند یا نه؟
ترجمه و تهیه گزارش: احسان محمدحسینی
No tags for this post.