درمان اختصاصی بر اساس ژن افراد

 تا  دهه قبل امکان اطمینان از وجود یا نبود جهش‌های ژنتیکی در مجموعه ژنوم به صورت انبوه و سراسری در یک فرد وجود نداشت و بهره‎ گیری از روش‌های موجود در این زمینه مستلزم صرف زمان بسیار طولانی بود که محدودیت‌هایی را به همراه داشت. علاوه بر این بروز بعضی بیماری‌ها نتیجه اثرگذاری چندین ژن و برهم‌کنش با محیط بودند؛ اما پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در زمینه علم آمار و رایانه زمینه‎ای را به وجود آورد که امکان شناسایی نقشه ژنوم فرد در جهش‎های ژنتیکی ایجادشده در مدت‌زمانی کوتاه و با صرف هزینه‌ای کمتر را به وجود آورد.

این زمینه ایجاد شده در فراگیر شدن روش پزشکی فردمحور نقش بسیار مهمی داشت. در روش پزشکی فردمحور از اطلاعات ژن‎ها و پروتئین‎ها و محیط یک فرد به‌منظور پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری استفاده می‎شود. این روش مدیریت بهتر بیماری و بررسی استعداد بروز بیماری در یک فرد را امکان‌پذیر می‌سازد و به‌این‌ترتیب می‎توان بر اساس ویژگی‎های اختصاصی هر بیمار روش درمانی منحصربه‌فردی را برای او طراحی کرد.

درمان بیمار، مقدم بر درمان بیماری

در حقیقت پزشکی فردمحور به معنی ارائه خدمات پزشکی از تشخیص تا درمان بیمار بر اساس ویژگی‌ها و خصوصیات ژنتیکی هر فرد است. پزشک معالج بیمار در این روش با آگاهی یافتن از اطلاعات نهفته در نقشه ژنوم هر فرد داروی مؤثر برای هر فرد را در دوز مناسب تجویز می‌کند و برای پیشگیری و درمان بیمار، سبک زندگی و همچنین برنامه غذایی مناسبی را در نظر می‌گیرد. خطر ابتلا به بیماری‌ها، شناسایی ژن‌هایی که به بروز ویژگی خاص در فرزندان فرد منجر خواهد شد و پاسخ فرد نسبت به داروها یا حساسیت‌های دارویی ازجمله اطلاعاتی است که پزشکان بر اساس نقشه ژنوم افراد به آن دست پیدا می‌کنند. بر این اساس گفته می‌شود پزشکی فردمحور به درمان"  بیمار" منجر می‌شود نه "بیماری". ازآنجا که هر بیمار با بیمار دیگر تفاوت دارد بنابراین رویکرد درمان برای هر فرد نیز بر اساس همین تفاوت‎ها باید متفاوت باشد.

دکتر سعید رضا غفاری، مسئول کلینیک سلامت مادر،جنین و نوزاد و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا درباره ضرورت توجه به پزشکی فردمحور می‌گوید: انسان‌ها با وجود تفاوت‌های متعدد، شباهت زیادی باهم دارند. روش‌های معمول درمان بر اساس همین شباهت‌ها مطرح‌شده است. گلودرد عفونی ناشی از وجود عامل میکروبی مشخصی است که با یک داروی خاص درمان می‌شود. درمان بسیاری از بیماری‌ها در دنیای امروز بر اساس این شباهت‎ها محقق شده است و بر همین اساس در مقایسه با دو قرن گذشته طول عمر بشر افزایش‌یافته و سطح و کیفیت سلامت بهبود یافته است.

این متخصص می‌افزاید: پزشکی فردمحور یا Personalized Medicine مبحثی ریزبینانه و بسیار دقیق‌تر است. انسان موجود پیچیده‌ای است که در برابر عوامل میکروبی و داروها و سایر عوامل محیطی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهد؛ بنابراین برای تجویز داروی مناسب ابتدا باید بدن بیمار را به‌درستی بشناسیم. شاید به همین دلیل است که از پزشکی فردمحور به‌عنوان پزشکی دقیق نام‌برده می‌شود. در این روش پزشک با دقت زیاد واکنش بدن را به دارو و راهکار درمانی بررسی و پیش‌بینی می‌کند. شباهت‌ها و تفاوت‌ها ما در ویژگی‌های ژنتیکی ما نهفته است و به همین دلیل در پزشکی فردمحور رویکرد اصلی ژنتیک است.

وی درباره روند درمانی بیماران سرطانی بر اساس پزشکی فردمحور این‌طور توضیح می‌دهد: در بیماران مبتلا به سرطان، ژنتیک سلول‌های سرطانی بررسی می‌شود. این سلول‌ها پیش از سرطانی شدن شبیه سلول‌های عادی بدن هستند و طی فرآیند بدخیم شدن تغییر ماهیت می‌دهند. در پزشکی فردمحور بر اساس این ویژگی جدید، سلول‌های سرطانی شناسایی و درمان اختصاصی آنها انتخاب خواهد شد. پیش از مطرح‌شدن موضوع پزشکی فردمحور، انواع مختلف سرطان بر اساس خواستگاه بافت‌شناسی، شناسایی و درمان می‌شدند، اما بر اساس این دیدگاه نوین در حوزه درمان، بیماری‌های سرطانی بر اساس ویژگی‌های ژنتیکی طبقه‌بندی‌شده و داروی مناسب برای آن تجویز خواهد شد. در پزشکی فردمحور، بیماری ازجنبه‌های مختلف شناسایی و پاسخ بیمار به درمان و دارو بررسی می‌شود. گاهی مصرف بعضی داروها با عوارضی همراه است. در پزشکی فردمحور هدف ما فقط به درمان محدود نمی‌شود و عوارض دارویی نیز پیش‌بینی خواهد شد.

ویژه سازی درمان

دکتر غفاری همچنین اضافه می کند که گروهی از پزشکان بر این باورند که پزشکی فرد محور که گاها پزشکی شخصی نیز به آن اطلاق می شود به‌نوعی به ‌ویژه‌سازی درمان برای بیماران می‌پردازد. در این مدل درمانی، درمان و مراقبت‌های پزشکی متناسب با ویژگی های هر بیمار ارائه می‌شود.

در هر انسان بیش از 20 هزار ژن مختلف وجود دارد که در شکل‌گیری صفات مختلف در افراد نقش کلیدی دارد. تعداد بسیار زیادی از ژن‌ها چند شکل مختلف دارند و به همین دلیل در جمعیت‌های انسانی افراد ازنظر صفات مختلف متفاوت است. درمان‌های مبتنی بر پزشکی فردمحور که بر اساس ویژگی‌های شخصی و ژنتیکی افراد طراحی می‌شوند در درمان بسیاری از بیماری‌ها و به‌ویژه سرطان‌ها افق‌های جدیدی گشوده‌اند و تأثیر درمان‌های فردمحور در سرطان‌های پیشرفته و تهاجمی قابل‌توجه و چشمگیر بوده است. یکی از دیگر کاربردهای این روش درمانی نوین، استفاده از دانش ژنومیک در طراحی داروهای جدید است. بر اساس توالی‌های ژنی در بیماران می‌توان افراد یک جمعیت را به گروه‌های مختلفی تقسیم و بر این اساس داروهای مناسبی را برای هر گروه طراحی کرد. رسیدن به این هدف مستلزم همکاری متخصصانی از رشته‌های مختلف است. پزشکی فردمحور مقوله جدیدی است و بنابراین بدیهی است که این روش‌های درمانی در ابتدا هزینه‌های زیادی را به نظام سلامت تحمیل کند اما حرکت در این مسیر در آینده‌ای نه‌چندان دور به کاهش هزینه‌ها در این حوزه منجر خواهد شد.

تأثیر پزشکی فردمحور بر اقتصاد سلامت

از دیدگاه دکتر غفاری،عضو تیم تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، در کشور از آنجاکه روش‌های درمانی مبتنی بر پزشکی فردمحور می‌تواند در کاهش هزینه‌های حوزه بهداشت و درمان نقش مهمی داشته باشد، این موضوع می بایست از سوی نهادها و سازمان‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، مورد توجه گیرد. وی اضافه می کند، بیماری‌های مزمن مانند دیابت، سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های ریوی بخش عمده‌ای از بودجه سلامت کشورها را به خود اختصاص می‌دهد. در پزشکی فردمحور با انتخاب داروی مناسب برای بیمار هزینه مصرف داروهای مختلف با شناسایی داروی مناسب برای درمان را کاهش میی یابد و به‌این‌ترتیب به کاهش هزینه‌های حوزه سلامت کمک شایانی می‌کند. پزشکی فردمحور در مسیری پیش می‌رود که در آینده هر فرد بر اساس اطلاعات ژنتیکی، شرایط زندگی و همچنین اطلاعات مربوط به محیط زندگی که همه آنها را در یک قطعه الکترونیکی همراه دارد بتواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با استفاده از داروی مناسب تحت درمان قرار گیرد.

دکتر غفاری با تشریح برخی جوانب دیگر دیگر پزشکی فرد محور اضافه می کند که یکی از ویژگی‌های مهم پزشکی فردمحور این است که در این روش درمان سریع‌تر بیمار و بازگشت او به زندگی عادی مهم تلقی می‌شود و این موضوع برای خانواده، جامعه و نظام سلامت حائز اهمیت است. علاوه بر این در روند درمان، جنبه‌هایی از بیماری مانند هزینه و روش درمانی که به‌نوعی به زندگی شخصی بیمار مربوط می‌شود به بیمار اطلاع‌رسانی می‌شود و در این زمینه‌ها با بیمار مشورت می‌شود. در پزشکی نوین و امروزی هدف این است که بیمار و اطرافیان او به نحو مطلوبی در جریان روند درمان قرار گیرند. توجه به این موضوع به بهبود کیفیت درمان منجر شده و موجب ارتقای ارتباط بین بیمار و پزشک و نظام سلامت خواهد شد.

دکتر غفاری درباره تأثیر پزشکی فردمحور بر اقتصاد سلامت می‌گوید: تسریع روند درمان به کاهش هزینه‌های بعدی منجر خواهد شد. درمان بیماری و تبدیل فرد بیمار یا مصرف‌کننده به یک فرد سالم که می‌تواند مولد باشد برای خود فرد، خانواده و جامعه صرفه اقتصادی دارد؛ اما رسیدن به چنین هدفی مستلزم وجود زیرساخت‌هایی است که مسیر درمان سریع‌تر بیماری را هموار می‌سازد. نظام سلامت، بیمه‌ها، پزشکان و مراکز درمانی از مهم‌ترین اجزای این زیرساخت‌ها هستند. بیمه‌ها باید در روند تأمین هزینه‌های درمان در کنار نظام سلامت باشند و روش‌های مناسب مانند پزشکی فردمحور را به‌عنوان راهکاری برای تسریع روند درمان بیماری و کاهش هزینه‌های درمان موردتوجه قرار دهند. در روش پزشکی فردمحور درمان بیمار سریع‌تر است و به‌این‌ترتیب هزینه‌های درمانی به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند. هدف اصلی در پزشکی فردمحور، کمک به نجات جان بیماران، کاهش دوره درمان و درنتیجه کاهش هزینه‌های درمان است که برای فرد، جامعه، نظام سلامت و بیمه مزیت‌هایی را به همراه دارد.

 

گزارش: معصومه سوهانی

 

No tags for this post.