فرونشست با عنوان "زلزله خاموش" نیز یاد می‌شود. فرونشست زمین پدیده تقریبا نو ظهوری است که بیش از 150 کشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرو نشست سالانه 4 میلیمتر از زمین بحران است؛ درحالیکه در حدفاصل بین دشت فسا و جهرم شاهد فرونشست زمین تا 54 سانتیمتر یعنی چیزی حدود 140 برابر حد بحران هستیم.
فرونشست( فروریزش یا نشست سطح زمین) به علت‌های متفـاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. عوامل متعددی در ایجـاد ایـن پدیـده موثر است که از آن جمله می‌تـوان به انحـلال، آب شـدگی یـخ‌هـا و تـراکم نهـشته‌ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه یا عملیـات انـسانی نظیـر معـدن کاری یـا برداشـت بی رویه آب‌های زیـر زمینـی اشاره کرد.
ایران نیز در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارندگی‌ها، افزایش جمعیت و توسعه فعالیت‌های کشاورزی با پدیده فرونشست و فروچاله مواجه است. در بین عوامل موثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حـد مجـاز منـابع آب‌های زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات از جمله عوامل اصلی ایجاد فرونشـست در بیـشتر دشت‌های ایران به شمار می‌رود.
محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها ، مراتع و آبخیزداری کشور در این خصوص گفت: فرونشست زمین ناشی از نبود تعادل بین تغذیه و برداشت از سفره های آب زیر زمینی است؛ تقریبا دو سوم کل دشت‌های کشور ممنوعه اعلام شده و متاسفانه در بخش قابل توجهی از این دشت‌ها میزان تراز منفی آبخوان‌ها به بیش از 2 متر در سال رسیده است. بخش‌های بزرگی در استان‌های مرکزی به همراه استان‌های شرقی در این موقعیت بسیار دشوار قرار دارند؛ یعنی استان‌های تهران، قزوین، مرکزی، اصفهان، فارس، کرمان، بخش شمالی سیستان و بلوچستان، بخش‌های شمالی هرمزگان، بخش‌های عمده ای از خراسان‌های رضوی، شمالی، جنوبی و بخش‌هایی از همدان به شدت درگیر پدیده فرو نشست هستند.
کارشناس و فعال محیط زیست افزود: بدترین وضعیت را استان فارس دارد که تقریبا تمام تالاب‌ها و دریاچه های خود را از دست داده و بیشترین نشست زمین نیز طبق گزارش سال 1395 سازمان زمین شناسی در فاصله بین دشت فسا و جهرم رخ داده که میزان آن به 54 سانتیمتر در سال می رسد. اکنون در دشت مرودشت نزدیک تخت جمشید زمین به شدت در حال نشست است حتی بیم حادثه برای گردشگران وجود دارد، نقش رستم در حال آسیب دیدن جدی است و کامیون های زیادی خاک را به سمت آنها حمل می کنند تا این فرو نشست ها را پر کنند.
وی اظهار کرد: در شهریار هم این رقم 36 سانتیمتر است، در منطقه معین آباد ورامین 25 سانتیمتر، در بخش هایی از دشت توس در جنوب مشهد مساله بسیار چشمگیر است و رقم به 18 تا 20 سانتیمتر می رسد. در جنوب اصفهان در پارک ملی کلاه قاضی هم یک شکاف عظیم ایجاد شده که نشاندهنده افت شدید سفره های آب زیر زمینی است. طولانی ترین شکاف را در دشت نیشابور در بخش های شرقی – غربی و شمالی – جنوبی داریم که نشان دهنده بهره برداری بیش از حد از سفره های آب زیر زمینی است؛ طول این شکاف ها حدود 30 کیلومتر است.
مدیرکل پیشین دفتر مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست درباره ایجاد جزایر حرارتی و نقش آنها در بروز فرو نشست ها گفت: جزایر حرارتی باعث می شوند تا ظرفیت گرمایی ویژه منطقه کاهش و تفاوت دمای شب و روز افزایش یابد و منطقه به سمت بیابانی شدن پیش رود؛ با افزایش نیاز به اقلام زراعی آب بیشتری نیز باید در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد که با این روند یعنی سطح سفره های آب زیر زمینی پایین تر می رود و در نهایت فرونشست زمین اتفاق می افتد. البته بروز جزایر حرارتی متاثر از تردد بیش از حد وسایل موتوری و مصرف سوخت های فسیلی است که در اطراف کلانشهرها در حال ایجاد شدن هستند. مصرف بیش از حد سوخت یکی از مولفه های گرم شدن و جزیره گرمایی شدن است که در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز، اراک و اهواز شاهد ایجاد آن هستیم.
نابودی آبخوان‌ها بر اثر فرونشست
محمدجواد بلورچی، مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران نیز پدیده فرونشست را رخدادی بدون برگشت دانست و نابودی آبخوان‌ها را بر اثر این رویداد قطعی ارزیابی کرد و گفت: همه مشکلات امروز در زمینه فرونشست زمین در کشور ناشی از نداشتن برنامه آمایش سرزمین، مدیریت منابع و تفکر بخشی‌نگر است. احیای آبخوان‌هایی که بر اثر برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی خالی شده‌اند، دو هزار سال طول می‌کشد؛ آبخوان به محل‌هایی در زیر زمین گفته می‌شود که دارای ذخایر آب است که این آب‌ها از منابع مختلف به تدریج درون خوان‌ها(سفره‌ها) می‌رود و پس از برخورد با لایه نفوذناپذیر ذخیره می‌شود.
بلورچی با بیان اینکه بهره‌برداری ناپایدار از آب زیرزمینی، به صورت زنجیروار پدیده‌هایی همچون سیلاب، خشکسالی و گرد و غبار را به صورت همزمان در یک منطقه ایجاد می‌کند، استان فارس را در تعداد چاه‌های ممنوعه رکورددار کشور معرفی کرد و گفت: چون می‌خواستیم در کشاورزی رکورددار باشیم، به جای توسعه کشت دیم با فشار به منابع آبی، کشاورزی را از طریق کشت آبی تامین کردیم و بدین ترتیب آب‌های زیرزمینی از سال 76 به مرور تخلیه شد.
به گفته وی، حوضه آبریز از سرچشمه تا خروجی باید از طریق مدیریت یکپارچه هدایت شود و طرح‌هایی همچون استانی شدن آب منطق‌های سیاستی نادرست است؛ اجرای قانون تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز کشور تیر خلاص به منابع آبی کشور بود.
مدیرکل اسبق دفتر مخاطرات زمین شناسی مهندسی و اکتشاف معدنی کشور اظهار کرد: در حجم برداشت از آبخوان‌های کشور، استان‌های فارس، کرمان و خراسان رضوی پیشی گرفته‌اند و بیشترین میزان فرونشست نیز مربوط به دشت‌های همین استان‌هاست که نتیجه آن توسعه شوره‌زارها، خشکی دریاچه‌ها و بروز گرد و غبار بوده است.
بلورچی با اشاره به پدیده‌هایی همچون خودسوزی زمین در جنوب شیراز و خشکی دریاچه‌هایی مانند پریشان، ایجاد و توسعه ترک در اطراف تخت‌جمشید، توسعه ترک‌ها در داراب و پدید آمدن بزرگ‌ترین خندق ایران با عمق 85متر، فارس را از خطرخیزترین مناطق ایران در بحران فرونشست‌ها دانست.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.