در این بین ویتامین D برای جذب و تثبیت کلسیم و فسفات و محکم شدن دندان‌ها و استخوان‌ها ضروری است. کمبود این ویتامین در کودکان به راشیتیسم( نرمی استخوان و در نتیجه انحنای استخوان‌های پا و دست) و در بزرگسالان به پوکی استخوان منجر می‌شود. همچنین کمبود این ویتامین نقش بسیاری مهمی در ابتلا افراد به بیماری‌های خودایمنی مانند ام اس و انواع سرطان ها دارد.
هرچند کمبود این ویتامین به ندرت اتفاق می‌افتد زیرا دو راه( مواد غذایی و اشعه آفتاب) برای تامین آن وجود دارد اما افرادی که این ویتامین را از طریق مدفوع دفع کرده یا گیاهخوارنی که به اندازه کافی کلسترول جذب نمی‌کنند، ممکن است با کمبود شدید آن مواجه شوند. همچنین کمبود این ویتامین با نوع فصل، موقعیت جغرافیایی، عوامل فرهنگی مانند پوشش لباس، جنسیت، چاقی و همچنین وضعیت اقلیمی و آلودگی هوا ارتباط مستقیمی دارد.
تیرنگ نیستانی، مدیرگروه تحقیقات تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بهترین راه برای رفع کمبود ویتامین Dدر سطح جامعه را غنی سازی مواد غذایی عنوان کرده و در این خصوص گفته است: منبع طبیعی تامین ویتامین D مورد نیاز بدن، طول موج خاصی از اشعه ماورای بنفش نور خورشید است که درصورت مواجهه مستقیم با پوست پیش‌ساز این ویتامین در بدن ساخته می شود. در این میان عوامل مخدوش کننده ارتباط میان نورآفتاب و پوست بدن بر وضعیت این ویتامین در بدن تاثیر می گذارد.
مدیرگروه تحقیقات تغذیه دانشگاه زندگی شهرنشینی وکار کردن درمحیط های بسته، عوامل فرهنگی نظیر نوع پوشش رایج در برخی جوامع نظیر ایران، استفاده ازکرم‌های ضد آفتاب، آلودگی هوا و وضعیت اقلیمی را از عوامل موثر در کمبود ویتامین D برشمرد و با تاکید بر تاثیر عوامل جغرافیایی افزوده است: ساخت ویتامین D در ساکنان عرض جغرافیایی بالا که زاویه تابش مایل‌تر بوده و با منطقه استوا فاصله دارند، ساکنان مناطق ابری و افرادی که پوست روشن دارند کمتر است.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی ادامه داده است: در افراد چاق نیز ساخت ویتامین D کمتر بوده و حتی اگر در بدنشان ساخته شود در بافت چربی گیرافتاده و در دسترس بدن قرار نمی‌گیرد، بنابراین دوز ویتامین D تجویز شده برای آنها بالاتر است. همچنین کمبود ویتامین D در زنان بیش از مردان شیوع دارد که نوع پوشش و بیشتر بودن توده چربی در بدن زنان از جمله این دلایل است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه وضعیت ویتامین D در بدن تغییرات فصلی دارد، اظهارکرده است: انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور با همکاری دفتربهبود تغذیه وزارت بهداشت و سازمان یونیسف برنامه ملی مراقبت تغذیه را از سال ۹۲ شروع کرده است که براساس نتایچ تحقیقات انجام شده شیوع کمبود ویتامین D در فصول گرم در بهترین حالت بیش از ۵۰ درصد است و این میزان در فصول سرد به ۱۰۰ درصد هم می‌رسد.
نیستانی درخصوص منابع غذایی ویتامین D بیان کرده است: منابع تامین این ویتامین به ماهی‌های چرب مثل ماهی سالمون و روغن جگر ماهی محدود می‌شود البته اندک مقداری از آن در زرده تخم‌مرغ و برخی از قارچ‌های چتری نیز وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه کمبود ویتامین D موجب بروز مشکلات استخوانی در افراد می‌شود، اظهار کرده است: این مشکلات در حالت شدید به نرمی استخوان و در حالت مزمن به پوکی استخوان منجر می‌شود که متاسفانه سن ابتلا به پوکی استخوان (Osteoporosis) در کشور ما پایین آمده است. بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، بیماری قلب و عروق، دیابت، بیماری‌های خودایمنی مانند ام اس، روماتیسم مفصلی، کاهش توان ماهیچه‌ها، انواع سرطان، ابتلا به انواع عفونت‌ها به ویژه عفونت‌های تنفسی نیز از جمله بیماری‌هایی هستند که در اثر کمبود ویتامین D در بدن بروز پیدا می‌کند.
وی افزوده است: بهترین راه برای رفع کمبود ویتامین D در سطح جامعه، غنی سازی مواد غذایی است. بیش از یک دهه است که در این زمینه کار می‌کنیم زیرا غنی‌سازی راهی ماندگار، ایمن، با پوشش جمعیتی بالا و ارزان‌قیمت برای رفع کمبود این ویتامین در جامعه است.
نیستانی استفاده از مکمل‌های دارویی را راه دیگر برای تامین این ویتامین در بدن برشمرده و گفته است: این مکمل‌ها حتما باید توسط متخصص تغذیه و پزشک تجویز شود زیرا این مکمل‌ها مختلف بوده و میزان دوز تجویزی به نحوه کمبود ویتامین بستگی دارد. البته استفاده از ویتامین D در دوز بالا باعث ایجاد مسمومیت در فرد می شود بنابراین حتما مصرف آن باید با تجویز و زیرنظر متخصص صورت پذیرد.
کمبود ویتامین D در کدام استان ها بیداد می کند؟
هدایت حسینی، رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور در این خصوص گفته است: برنامه ملی مراقبت غذا و تغذیه در استان های آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، خوزستان، سمنان، فارس و لرستان با بهره گیری از توان محققان و پژوهشگران انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور انجام شده است. مراقبت غذا و تغذیه، سیستم پیچیده ای از فعالیت‌های هماهنگ است که اطلاعاتی را در مورد وضعیت تغذیه ای، دریافت غذایی، سلامت جامعه و نیز ارتباط بین آنها با عوامل موثر بر وضعیت تغذیه ای ارائه می دهد؛ این داده ها برای سیاستگذاری و برنامه ریزی در سطح کلان در حوزه سللامت غذا و تغذیه مورد استفاده قرار می گیرد.
وی افزوده است: نتایج برنامه ملی مراقبت غذا و تغذیه در 6 استان نشان می دهد که کمبود ویتامین D در بزرگسالان بین 53.6 تا 95.9 درصد و در کودکان بین 46.8 تا 100 درصد است. همچنین نتایج این طرح ملی نشان داده که میانگین کمبود ویتامین D در فصل زمستان در استان خوزستان کمترین و در استان لرستان در بالاترین حد است و در فصل تابستان کمترین مقدار کمبود این ویتامین در خراسان جنوبی و بیشترین مقدار کمبود آن در آذربایجان غربی است.
رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور گفته است: وضعیت ویتامین D در بزرگسالان و کودکان در استان های مورد مطالعه از یک الگوی فصلی پیروی می کند و به همین دلیل کمبود این ویتامین، در فصول سرد بیش از فصول گرم سال است.
حسینی اظهار کرده است: هرچند بخش عمده ای از ویتامین D از طریق اشعه آفتاب تامین می شود اما در فصل تابستان که نور خورشید بیشتر است، دو سوم بزرگسالان و کودکان این استان ها مبتلا به درجاتی از کمبود این ویتامین هستند.
وی بیان کرده است: این طرح پژوهشی همچنین شیوع کوتاه قدی و مشکلات وزن (اعم از لاغری و پروزنی) را در کودکانی که شغل پدران آنها کارگری و کشاورزی است، به دلیل تاثیر کوتاه و درازمدت وضعیت اقتصادی نسبتا نامطلوب بر کمیت و کیفیت رژیم غذایی این خانوارها، مطرح می کند.
حسینی با اشاره به اینکه شیوع بالای اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان تمام استان های کشور به ویژه آذربایجان غربی، خراسان جنوبی و خوزستان نگران کننده است، گفته است: این در حالی است که با تامین مناسب ویتامین D در تابستان، شیوع اضافه وزن نیز تا حدی بهبود می یابد.
گزارش: فرزانه صدقی