منابع مصنوعی دی اكسین ها را می توان در سه گروه اصلی فرآیندهای شیمیایی، فرآیندهای احتراق گرمایی شامل منابع ثابت (زباله سوزها با سوخت های متعدد چوب، زغال، روغن و … و زائدات شیمیایی، شهری، پزشكی، لجن فاضلاب، كاه‌ها، ریخته گری ها، تسهیلات بازیابی ثانویه فلزها)، منابع متحرك(اگزوز اتومبیل ها، تامین كننده گرمای خانه ها، كشیدن سیگار وغیره)، رها ساختن دی اكسین ها در حوادث ( آتش سوزی در فروشگاه‌های بزرگ، آتش زدن PCBS ها، آتش زدن چوب‌های آلوده و غیره) و منابع ثانویه آزاد کننده دی اکسین ها و فوران‌ها (شامل انتشارها حاصل از جایگاه‌های آلوده شده و جایگاه‌های دفن زباله، خاك و رسوباتی كه می توانند دی اكسین ها را در خود تجمع كنند و بتوانند به عنوان منبع ثانویه عمل كنند و این آلاینده ها توسط توزیع مجدد آنها به صورت غبار با باد منتشر می شوند و رسوبات مجددا معلق می شوند) طبقه بندی كرد.
فوران آتشفشان‌ها، آتش سوزی جنگل از فرآیندهای طبیعی تولید كننده دی اكسین ها هستند. تحقیقات جدید نشان می دهد كه آتش سوزی جنگل‌ها یك منبع اصلی و طبیعی دی اكسین ها است. در سال 2002 احتمال آتش سوزی جنگل ها تقریبا به عنوان ساطع كننده دی اكسین ها در محیط نسبت به سایر منابع توسط EPA تعیین شد. علارغم كاهش انتشار دی اكسین از منابع تجاری و صنعتی نسبت به ده‌ها سال گذشته با اعمال قوانین و تكنولوژی های جدید آتش سوزی‌های جنگل به طور مداوم به عنوان منبع اصلی دی اكسین های محیطی مورد بررسی هستند.
گستردگی دی اكسین ها
از آنجا كه دی ا كسین ها عمدتا محصول های جانبی فرآیندهای صنعتی هستند و نیز می توانند نتیجه فرآیندهای طبیعی از قبل فوران آتشفشان‌ها، آتش سوزی جنگل ها، علفزارها و غیره باشند بنابراین عملاً در سراسر جهان و در تمامی نقاط، مانند آب، هوا، خاك، رسوبات و غذا مخصوص مواد لبنی، گوشت، ماهی و نرم تنان یافت می شود. بیشترین میزان این تركیبات در برخی خاكها، و رسوبات و حیوانات یافت می شود.
انبارهای وسیع زائدات روغن های صنعتی با مقدار زیاد دی اكسین ها در سراسر جهان وجود دارد. انبار كردن طولانی مدت این مواد ممكن است باعث رهایی دی اكسین و آلودگی منابع غذایی حیوان و انسان شود. دی اكسین بدون آلوده كردن محیط زیست و جمعیت های حیوانی و انسانی به آسانی دفع نمی شوند. مقدار بالایی از دی اكسین ها كه در ماكیان و تخم آنها در بلژیك یافت شده بود گزارش شده كه باعث آلود كردن حیوانات تغذیه كننده از آنها شده است.
تاثیر بهداشتی دی اكسین ها
مطالعه ها نشان می دهد كه تماس با دی اكسین ها در میزانی كه به حد كافی بالاست ممكن است باعث برخی تاثیر نامطلوب بهداشتی شوند. از آنجا كه دی اكسین ها دارای گستردگی وسیع هستند ما همگی دارای مقداری دی اكسین در بدن خود هستیم. بیشترین اثر بهداشتی در افراد در تماس با مقدار زیاد دی اكسین كلرآكنه است. كلرآكنه بیماری پوستی با خال‌های شبیه آكنه كه اصولا روی صورت و بالای بدن ایجاد می شوند. سایر تاثیر تماس با دی اكسین شامل راش های پوستی، بی رنگ شدن پوست، ریزش موی بدن و خطرات كبدی است. همچنین تحقیقات نشان داده است که تماس بلند مدت باعث آسیب های قابل توجهی به سیستم ایمنی، سیستم عصبی، سیستم غدد درون ریز و تاثیر به دستگاه تولیدمثل می شود و اما تماس دائمی با این مواد می تواند باعث بروز انواع سرطان‌ها شود. همچنین نوزادان ممكن است در مقابل اثر حتمی آسیب پذیرتر باشند.
برگزاری کارگاه آموزشی با همکاری وزارت محیط زیست آلمان
اهمیت این موضوع باعث شد در کارگاه آموزشی یک روزه نمونه برداری آلاینده های گازی دی اکسین و فوران از خروجی دودکش صنایع که با همکاری با وزارت محیط زیست آلمان و دفتر همکاری های بین المللی کشور آلمان (GIZ) در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شود.
شینا انصاری، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به اسناد کنوانسیون های بازل و استکهلم به ویژه اسناد موجود در خصوص ماهیت این نوع ترکیبات و آثار زیانبار آن ها، پایش انتشار دی اکسین ها و فوران ها شامل منابع انتشار، روش پایش، فهرست برداری و کمی سازی آن ها ضروری است. یکی از موارد بسیار مهم و چالشی در حوزه پایش آلاینده ها، اندازه گیری و سنجش آلاینده های خاص نظیر ترکیبات آلی فرار، فلزات سنگین و دی اکسین و فوران است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ١٨٨ ماده سمی با اثرات سوء بهداشتی توسط آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا ( EPA) مشخص شده اند، گفت: این مواد سمی، عامل بیماری هایی همچون سرطان ها، بیماری های تنفسی ناباروری و نقص مادر زادی هستند که از منابع مختلف از جمله منابع متحرک مثل وسایل نقلیه، منابع بزرگ ثابت همچون کارخانه ها و نیروگاه ها، منابع کوچک شهری مثل پمپ بنزین و آتش سوزی ها منتشر می شوند.
مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست با یادآوری اینکه دی اکسین ها و فوران ها از جمله آلاینده های آلی پایدار مندرج در الحاقیه کنوانسیون استکهلم هستند، خاطرنشان کرد: بر همین اساس، طی مصوبه مورخ ٢٢ فروردین سال ١٣٩٥ هیات دولت حدود مجاز دی اکسین و فوران خروجی دودکش صنایع و کارخانجات به تصویب رسید و ابلاغ شد.
انصاری با بیان اینکه سازمان محیط زیست به عنوان مرجع ذی صلاح ملی کنوانسیون برای ارتقای نظارت بر صنایع بالقوه انتشار دهنده این آلاینده ها از جمله پسماندسوزها و صنایع معدنی باید برنامه نمونه برداری ، پایش و سیاهه برداری انتشار emission inventory و متعاقب آن برنامه های کنترلی ، کاهش و کمینه سازی انتشار را اجرا کند، اظهار کرد: خوشبختانه دستگاه کروماتوگراف گازی طیف سنج جرمی با قدرت تفکیک بالا به عنوان دستگاهی منحصر به فرد با دقت و حساسیت بسیار بالا برای اندازه‌گیری مشتقات گازهای دی اکسین و فوران در نمونه های هوا در آزمایشگاه مرکزی سازمان راه اندازی شده است.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در حال حاضر، پیاده سازی استاندارد ایزو ١٧٠٢٥ برای سنجش این آلاینده ها در دست اقدام است.
وی افزود: با توجه به عضویت ایران در کنوانسیون های استکهلم و روتردام و ضرورت انجام پایش گازهای آلاینده دی اکسین و فوران به عنوان پارامترهای شاخص صنایع مهم نظیر سیمان و زباله سوزها، در جهت ارتقای توان پایش و ظرفیت سازی داخلی و افزایش سطح مهارت های فنی طی هماهنگی انجام شده با وزارت محیط زیست آلمان و دفتر همکای های بین المللی کشور آلمان(GIZ) یک دوره کامل سنجش آلاینده های دی اکسین و فوران در تهران پیش بینی شد.
انصاری گفت: قطعا به دلیل حساسیت و پیچیدگی فرآیند آلاینده های دی اکسین و فوران، انجام کل فرآیند از نمونه برداری ، اندازه گیری و آنالیز آن ها می تواند نقطه قوتی در پایش آلاینده های خاص در کشور محسوب شود زیرا در حال حاضر این توان حتی در کشورهای منطقه وجود ندارد.
کنوانسیون بازل در راستای کنترل انتقالات برون مرزی مواد زاید زیان بخش فعالیت می کند. کنوانسیون استکهلم یک توافق بین المللی قانونی در خصوص آلاینده های آلی پایدار (POPs) است و انگیزه پیدایش آن از اجلاس زمین در سال 1992 آغاز شد.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.