انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی با مرگ پروانه‌های زاگرس
كشور ایران با بیش از 400 گونه پروانه دارای جایگاه ویژه ای در میان كشورهای منطقه پالئوآركتیك است. در كشور روسیه به همراه همه كشورهای تازه استقلال یافته حدود 950 گونه و در كشور تركیه حدود 350 گونه پروانه وجود دارد. اگر این ارقام را با توجه به مساحت مناطق ذكرشده مورد توجه قرار دهیم، به جایگاه بالای ایران در منطقه پالئوآركتیك از منظر نسبت تعداد گونه ها به وسعت پی خواهیم برد.
در ایران بیش از 85درصد از پروانه ها به زیستگاه های كوهستانی وابسته اند كه متاسفانه امروز به علت چرای بی رویه دام‌های محلی و عشایر (كه در برخی مناطق به بیش از سه برابر ظرفیت می رسد) به شدت در معرض تخریب و نابودی هستند.
كوه های اشترانكوه، زردكوه، قالی كوه و دنا را می توان از بهترین زیستگاه های پروانه های ایران برشمرد. رشته كوه های البرز نیز كه مانند سدی از نفوذ جریانات مرطوب شمالی به عرض های جنوبی تر كشور جلوگیری می كنند باعث پیدایش اقلیم‌های بسیار متنوعی در طول و عرض خود شده است. وجود جنگل های هیركانی در دامنه های شمالی مراتع آلپی و سرسبز و برف گیر در قسمت میانی و دامنه های استپی و نیمه خشك در بخش جنوبی، امكان پیدایش بسیاری از گونه های اندمیك و خاص این ناحیه را به وجود آورده است.
از دیگر زیستگاه های مهم پروانه ها در ایران مناطق واقع در شمال غرب كشور هستند. این مناطق به دلیل همجوار بودن با كوه‌های قفقاز و فلات آناتولی دارای وجوه مشترك بسیاری با آنها هستند ولی در عین حال با تاثیر گرفتن از آب و هوای داخلی فلات ایران دارای ویژگی های خاص خود نیز هستند. ناحیه رشته كوه های طالش نیز از جمله مناطقی است كه تنوع جانوری آن به خصوص از منظر گونه های پروانه های آن قابل توجه است. این ناحیه با آنكه از لحاظ زمین شناسی بخشی از البرز محسوب می شود ولی به لحاظ فون حشرات قرابت بیشتری با منطقه قفقاز و تركیه نشان می دهد.
از شاخص ترین مناطق موجود در رشته كوه های البرز می توان از سماموس، علم كوه، وروشت، توچال، دماوند، پالان گردن و شاه كوه نام برد كه در این میان علم كوه و شاه كوه با طبیعتی بی نظیر و دیدنی دارای فون و فلوری درخور توجه هستند. از جالب ترین نقاط پروانه نگری در شمال غرب كشور می توان از منطقه ارسباران نام برد كه با تنوع آب و هوایی بی نظیر خود به قفقاز كوچك ایران مشهور است.این ناحیه مانند جزیره ای در شمال استان آذربایجان شرقی، پناهگاهی برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری كمیاب و زیبا است.
مرگ پروانه های زاگرس
امروزه پروانه‌ها از مهم‌ترین شاخص‌های پایش زیستی (Bioindicator) برای سلامت اکوسیستم‌ها مخصوصا اکوسیستم‌های کوهستانی به شمار می‌روند. اکوسیستم‌های کوهستانی در همه نقاط جهان دارای اهمیت هستند و این اهمیت در کشورهای واقع بر روی نوار بیابانی از جمله ایران اهمیتی دو چندان پیدا می‌کند.
این اکوسیستم‌ها ضامن بقای بیش از ۸۰ درصد تنوع زیستی خشکی در کشور هستند و بدون حفاظت از آنها امیدی برای بقای گونه‌های موجود نیست. پروانه‌ها به دلیل ارتباط مستقیم با گیاهان و اثرگیری فوری از تغییرات اقلیمی، شاخص بسیار مناسبی برای درک تغییرات چه طبیعی و چه بشر ساخت هستند. با تحقیق بر روی پروانه‌های زاگرس، حدود ۱۵۰ گونه در این محدوده شناسایی شده است که بیش از ۳۰ گونه و زیر گونه از آنها اندمیک زاگرس هستند.
به گزارش طرح حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی، به عنوان یک اصل کلی می‌توان گفت همه گونه‌های پروانه در زاگرس به نوعی با تهدیدهای جدی روبرو هستند که مهم‌ترین این تهدیدها چرای بی‌رویه دام است. از آنجایی که پروانه‌ها شاخص سلامت اکوسیستم محسوب می‌شوند، لذا می‌توان گفت سایر گونه‌های جانوری و گیاهی نیز در این منطقه با تهدید جدی انقراض روبرو شده‌اند. برای درک بهتر موضوع و جلوگیری از انقراض پروانه‌ها و سایر موجودها یکی از گونه‌ها با نام علمی (Callophrys mystaphia) به عنوان گونه شاخص در نظر گرفته شد.
گیاه میزبان لارو این پروانه انواعی از ریواس از جمله (Rheum persicum) است که با چرای دام لگدکوب شده و از طرفی ریواس چینی آسیب جدی به جمعیت‌های آن وارد آورده است. این پروانه در ایران در زاگرس شمالی تا مرکزی و در دو نقطه از استان‌های حکاری و وان کشور ترکیه گزارش شده است که در همه این مناطق دارای جمعیت‌های محدودی است و در ماه‌های اردیبهشت تا خرداد به پرواز در می‌آیند.
در کشور ایران قرق‌های مرتع‌داری در ارتفاعات بالا صورت نگرفته و غالبا زیر ارتفاع ۲۵۰۰ متر هستند. از این رو پیشنهاد شد طرح قرق مرتع‌داری در چند هکتار در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰-۳۰۰۰ متر در منطقه اجرا شود تا در کنار حفاظت از این گونه در معرض خطر، سایر گونه‌های گیاهی و جانوری نیز حفظ شده و این منطقه شاهد مناسبی برای احیای مراتع بالادست محسوب شود.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.
