نحوه دسترسی آزاد به مقالات علمی چگونه است؟

امروزه بسیاری از مقالات علمی ارائه‌شده در شبکه‌ها و وب‌سایت‌های مختلف به‌نوعی ناقض قانون کپی‌رایت بوده و لازم به توضیح است که بیشتر این مقالات بدون مجوز رایگان ارائه و باهدف خوانده شدن، ارائه می‌شوند اما نمی‌توان دوباره آن‌ها را توزیع کرده و یا مورداستفاده قرار داده  و یا برای نمونه درجایی به‌صورت سخنرانی ارائه کرد.

رده‌بندی برنز منبع پایدار مطبوعات مقالات باز و در دسترس آزاد محسوب نمی‌شود.  در این استاندارد، ناشر می‌تواند تصمیم به تغییر محتویات ارسال‌شده به خوانندگان داشته باشد، بنابراین نشریات جدید، بازشده درحالی‌که دیگر محتویات از paywall ناپدید می‌شوند.

هیدر پیووار (Heather Piwowar) بنیان‌گذار مرکز علوم غیرانتفاعی ImpactStory، که سرپرستی تجزیه‌وتحلیل مقالات بدون مجوز را بر عهده داشت، در این رابطه گفت: «این مقالات بدون مجوز صریح نمی‌توانند توسط نرم‌افزار کامپیوتری استخراج شوند. همان‌طور که به‌سرعت هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به ابزاری مهم تبدیل می‌شوند، ما به مطبوعات تحقیقاتی باز و قابل‌دسترس برای روش‌های محاسباتی ترکیب، خلاصه و کشف الگوهای جدید آن‌ها نیازمندیم.»

تحقیقات پیووار، رشد پایدار مقالات در دسترس آزاد تا دهه 1990 میلادی را نشان داده درحالی‌که از این دهه تا سال 2016 میلادی بیش از 40 درصد از مقالات تحقیقاتی در دسترس آزاد قرار گرفتند. این افزایش آماری توسط مقالات منتشرشده در به‌اصطلاح مجلات طلایی مقالات در دسترس آزاد (gold open-access journals) نشان داده می‌شود. در این نوع مجلات همه مقالات پس از انتشار به‌صورت رایگان در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرند که مجلات ترکیبی از این نوع هستند. در این نوع مجلات نویسندگان می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای تعیین‌شده، برای انتشار مقالات فردی خود اقدام کنند.

بیشترین سهم مقالات در دسترس آزاد به یک رده‌بندی جدید که پیووار و همکارانش راه‌اندازی کرده‌اند، تعلق دارد. این رده‌بندی به رده‌بندی برنز شهرت دارد. این مقالات در وب‌سایت‌هایی قرار دارند که توسط ناشرها در دسترس بوده و یا بلافاصله پس از ممنوعیت آزادشده‌اند اما به‌طور رسمی برای استفاده مجدد مجوز ندارند.  

بیشتر بخوانید:

• هزار و یک همکار مقاله نویس!
• داوری مقالات علمی، ناشناس یا شفاف؟
• خطرات تداوم تعصب های پسااستعماری در پژوهش ها
• چرا اغلب زنان نویسندگان اول مقاله ها نیستند؟

مقالات موجود در سایت‌های بدون مجوز انتشار همچون سایت  Sci-Hub و شبکه‌های اجتماعی آکادمیک مانند ResearchGate توسط اعضای کپی‌رایت لغو ممنوعیت می‌شوند.

به عقیده تد وان لیوون (Thed van Leeuwen) محقق ارشد مرکز مطالعات علم و فناوری دانشگاه لیدن که مطبوعات مقالات دسترسی آزاد را موردبررسی قرار داده است، رده‌بندی برنز منبع پایدار مطبوعات مقالات باز و در دسترس آزاد نیست. او در این رابطه می‌گوید: « ناشر می‌تواند تصمیم به تغییر محتویات ارسال‌شده به خوانندگان داشته باشد، بنابراین نشریات جدید، بازشده درحالی‌که دیگر محتویات از paywall ناپدید می‌شوند. »

پیووار و همکارانش به‌طور جداگانه صد هزار مقاله را که کاربران در تلاش بودند که از طریق پسوند مرورگر Unpaywall به مقالات دسترسی پیدا کنند، را با نرم‌افزارهایی موردبررسی قراردادند. آن‌ها برای نمونه دریافتند که در مقالات منتشرشده در سال 2015 میلادی، 60 درصد میزان مقالات Unpaywall قانونی در دسترس بوده است.

شرح کامل این تحقیقات و نتایج حاصل از آن در آخرین شماره مجله علمی پیر جی (PeerJ) منتشرشده و قابل‌دسترس است.

ترجمه: فاطمه کردی

منبع: natureindex

No tags for this post.