در دهه‌های اخیر، فناوری برای جوامع مختلف به یک پدیده مهم و کلیدی تبدیل‌شده است که شناسایی و بررسی تغییرات آن ضروری است.
در ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﻨﺎوري، ﺗﻮاﻓﻖ قابل‌ملاحظه‌ای ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ﭘﺎﯾﺶ و پیش‌بینی دﻗﯿﻖ و ﺳﺮﯾﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎي آﯾﻨﺪه و روﻧﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎوراﻧﻪ وﺟﻮد دارد. دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﯾﻊ ﻓﻨﺎوري، جهانی‌شدن ﺑﺎزار و رﻗﺎﺑﺖ، اﻓﺰاﯾﺶ نوآوری‌های ﻓﻨﺎوراﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﺮ فناوری‌ها اﺳﺖ. ﻟﺬا،ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ سازمانها به‌منظور ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌های ﻓﻨﺎوراﻧﻪ و ﺑﻬﺒﻮد تصمیم‌گیری‌های مربوطه در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮي، امری است که توسط متخصصین ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد می‌شود.
ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي فناوری عبارت است از فعالیت‌هایی ﮐﻪ ﺑﺎ جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و ﺍﺷﺎﻋﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺑﯿﻨﺸﯽ ﻻزم و به‌موقع رﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎ و واقعیت‌های موﺟﻮد فناورانه (ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌ها) ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺍﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و بدین‌وسیله، ﺍز ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي تصمیم‌گیری و ﺑﺮﻧﺎمه‌رﯾﺰي در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ می‌کند.
ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي فناوری عبارت است از فعالیت‌هایی ﮐﻪ ﺑﺎ جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و ﺍﺷﺎﻋﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺑﯿﻨﺸﯽ ﻻزم و به‌موقع رﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎ و واقعیت‌های موﺟﻮد فناورانه (ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌ها) ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺍﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و بدین‌وسیله، ﺍز ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي تصمیم‌گیری و ﺑﺮﻧﺎمه‌رﯾﺰي درزمینهٔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ می‌کند.
ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ موردتوجه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان زﯾﺎدي قرارگرفته و از جنبه‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ موردبررسی واقع‌شده اﺳﺖ. آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ یافته‌ها و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان، می‌تواند ﺳﻬﻢ ﺑﺴﺰاﯾﯽ در درک و ﻓﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
پژوهشگران دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه صنعتی مالک اشتر در همین خصوص و در یک مطالعه مروری به ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري شامل ﺗﻌﺎرﯾﻒ، ﺳﺎﺧﺘﺎر، ﻓﺮآﯾﻨﺪ، ﺑﺎزﯾﮕﺮان، روشها و اﺑﺰارﻫﺎي آن پرداخته‌اند.
دکتر مصطفی صفدری رنجبر، از محققین اصلی این پژوهش در گفت‌وگو با خبرنگار سینا پرس و در تعریف هوشمندی فناوری گفت: بحث هوشمندی فناوری به‌طورکلی به این مفهوم اشاره دارد که سازمانها باید نسبت به اتفاقاتی که در محیط اطرافشان درزمینهٔ فناوری رخ می‌دهد حساس باشند و همواره در این جهت حرکت کنند که بتوانند سطح شناخت و آگاهی خود را نسبت به وقایع و روندهای فناورانه محیط اطراف ارتقا دهند. به این دلیل که جهان اطراف در همه حوزه‌ها درگیر تغییر و تحولات گسترده است. یکی از آن‌ها حوزه فناوری است که هم بر سایر حوزه‌ها تأثیر می‌گذارد و هم از سایر حوزه‌ها تأثیر می‌پذیرد. لذا لازم است سازمانها (اعم از صنایع دولتی و صنایع خصوصی) سطح آگاهی و شناخت خود از وقایع حوزه فناوری که در محیط اطراف رخ می‌دهد را بالا ببرند و خروجی بحث هوشمندی فناوری را در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود درزمینهٔ فناوری به‌کارگیرند.
در این پژوهش، ابتدا 40 ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺍﺯ ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺮﺧﯽ کتاب‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺧﺎﺭﺟﯽ و ﻓﺎﺭﺳﯽ، بررسی شدند. سپس ﯾﮏ دسته‌بندی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺮ روي ﻣﻘﺎﻻت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺑﺨﺶﻫﺎي مختلف اشاره‌شده، شکل گرفت.
نتایج این پژوهش نشان داد که جهانی‌شدن ﻓﻨﺎوري و ﻧﺮﺥ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍت ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ، ریسک‌هایی را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ شرکت‌های فناوری محور با آن‌ها روﺑﺮو ﺷﻮند ﺗﺸﺪﯾﺪ می‌کند. لذا ﺑﺮﺍي رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ تصمیم‌های ﮐﺎرﺍ و ﺍﺛﺮﺑﺨﺶ ﺩر ﺣـﻮزه ﻓﻨﺎوري، می‌بایست ﺩر رﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍت ﻣﺤﺼﻮل، ﻣﻮﺍﺩ، ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ و فناوری‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ کسب‌وکار آﮔﺎه ﺑﻮﺩ.
محققین بر اساس نتایج این پژوهش همچنین اشاره‌کرده‌اند که ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ ریسک‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن می‌تواند به‌اندازه زﯾﺎﺩي ﺍز ﻃﺮﯾﻖ به کار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري ﺍﺛﺮﺑﺨﺶ ﺍﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮﺩ ﮐﻪ ﻫﺸﺪﺍرﻫﺎي ﻻزم رﺍ ﺳﺮﯾﻌﺎً ﺍﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ رﺍ ﺍرزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
صفدری رنجبر در پاسخ به سؤالی در خصوص دلیل اصلی ناهماهنگی و عدم رغبت شرکتها و سازمان‌های کشور ما (اعم از خصوصی و دولتی) به‌پیش رفتن با فناوری‌های روز تأکید کرد: این مشکل در دو سطح بیرونی و سطح زیرین قابل‌بررسی است. سطح بیرونی به ابزارها و روشها برمی‌گردد؛ یعنی سازمانها و صنایع رغبت و تمایل دارند که همگام با فناوری روز جلو روند، ولی ابزارهای لازم را ندارند یا روش مؤثر را نمی‌دانند. اگر مشکل فقط درزمینهٔ ابزارها باشد صنایع می‌توانند دست به نوآوری‌های فناورانه زده و محصولاتی باکیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند و وارد بازارهای رقابتی داخلی و جهانی شوند. اما مشکل اصلی یک مشکل کاملاً ریشه‌ای (سطح زیرین) است و به مشکلات موجود در جامعه در حوزه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برمی‌گردد.
وی افزود: به‌طورکلی ضعف ما در حوزه‌های فناوری ریشه در ضعف ما در حوزه‌های صنعت دارد؛ یعنی صنعت ما یک صنعت پیشرفته، توسعه‌یافته و به‌روز نیست و خود این موضع به اقتصاد ما برمی‌گردد، چون اقتصاد کشور ما یک اقتصاد منبع محور بوده و به منابع زیرزمینی وابسته است و خیلی متکی بر دانش و بهره‌وری نیست. به‌طورکلی مشکلات حوزه اقتصادی ما ریشه در فرهنگ و مسائل اجتماعی دارد و افراد سودجویی وجود دارند که دنبال پول راحت هستند. درواقع در کشور ما تولید، کار علمی و کار مبتنی بر دانش اصالت ندارد و کارهایی از جنس دلالی، سفته‌بازی و … ترجیح داده می‌شود. درواقع افراد یا صنایع به‌جای مواجه‌شدن با ریسک‌ها و چالش‌های تولید، کالاهای بی‌کیفیت خارجی را وارد بازار کرده و پول راحت به دست می‌آورند. این موضوع به سیاست‌های کلان دولت برمی‌گردد که جلوی این روند را گرفته و به تولید داخلی و توسعه صنایع داخلی بهای بیشتری دهند.
با توجه به نتایج حاصل از مطالعات قبلی و این مطالعه، مجریان این پژوهش به مدیران پیشنهاد داده‌اند که ابزارها و افراد مناسب را برای هر یک از سبک‌های مختلف سیستم هوشمندی فناوری انتخاب کنند. به‌علاوه مأموریت‌ها و اهداف نظام هوشمندی فناوری را در سازمان خود مشخص کرده و ساختار مناسب را برای این نظام انتخاب کنند. این مدیران همچنین بایستی از افراد مناسب با دانش و مهارت لازم برای فرآیند هوشمندی فناوری بهره بگیرند.
صفدری رنجبر در پاسخ به این سؤال که آیا ابزارهای موردنیاز هوشمندی فناوری در سازمانها و نهادهای کشور وجود دارد؟ پاسخ داد:سیستم‌های فناوری، کلی هستند و خیلی مرتبط با فرهنگ یک کشور خاص نیستند. لذا تفاوت‌ها و تمایزها، بیشتر به ویژگی‌های فنی برمی‌گردد. نکته مهمی که وجود دارد این است که بحث هوشمندی فناوری را می‌توان در سطوح مختلف مانند سطح ملی، سطح بخش (صنایع مختلف) و سطح کسب‌وکارها و شرکت‌های خصوصی و دولتی موردبحث و بررسی قرارداد. یعنی کسب‌وکارهای موجود (شامل خصوصی و دولتی) می‌توانند در سطح تجارت و کسب‌وکار خاص خود بحث هوشمندی فناوری را طراحی، پیاده‌سازی و اجرا کنند. از طرفی نهادهایی مانند معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری یا حتی سایر نهادها می‌توانند در سطح کلان یک نظام هوشمندی فناوری ملی را طراحی کنند. هرچند در سطح بخش، بحث نظام‌های هوشمندی فناوری تحت عناوین دیگری در حال اجرا است، مثلاً در وزارت نفت بخش رصدخانه فناوری وجود دارد.
این محقق افزود: گاهی اوقات هوشمندی فناوری تحت عناوین مختلفی وجود دارد مثلاً در بحث رصدخانه فناوری، آینده‌نگاری فناوری و ترسیم نقشه‌های راه فناوری کارهایی از جنس هوشمندی فناوری در حال انجام است. درواقع نهادهای دولتی و نهادهای متصدی بحث علم و فناوری می‌توانند در سطح کلان کشوری بحث هوشمندی فناوری را انجام داده و به صنایع کشور جهت دهند و آن‌ها را در مسیر مدنظر و همگام با صنایع روز دنیا هدایت کنند. همچنین بنگاه‌ها، بخش‌ها و حتی شرکت‌های کوچک نیز می‌توانند این نظام هوشمندی فناوری را برای خود طراحی و اجرا کنند. البته اگر این اتفاق به‌صورت نظام‌مندتر رخ دهد کارایی و اثربخشی بیشتری خواهد داشت.
گفتنی است نتایج مطالعه مروری فوق به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در دو فصلنامه «توسعه تکنولوژی صنعتی» وابسته به پژوهشکده توسعه تکنولوژی جهاد دانشگاهی به چاپ رسیده است.
گزارش و گفت وگو: محمدرضا دلفیه
منبع: صفدری رنجبر، م. و همکاران. 1396. ﻣﺮوﺭي ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻮﺷـــﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوﺭي (ﺗﻌﺎﺭﯾﻒ، ﺳـــﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ، ﻓﺮآﯾﻨﺪ، ﺑﺎﺯﯾﮕﺮان، ﺭوشﻫﺎ و اﺑﺰاﺭﻫﺎ). توسعه تکنولوژی صنعتی، 30: 58-47.
No tags for this post.