UNISEC: به سوی واکسن جهانی آنفلوانزا

دکتر اد اشمیت (Ed Schmidt) مدیر پروژه کنسرسیوم واکسن جهانی آنفلوانزا (UNISEC) و پژوهشگر ارشد ژنتیک ایمنی سلولی، در گفتگو با Infectious Disease Hub به پرسش های مختلف در مورد این پروژه پاسخ داد.

فعالیت های دکتر اشمیت بر مدیریت کنسرسیوم های بین المللی با شرکای دانشگاهی و صنعتی متمرکز بوده و طی 10 سال گذشته، این تلاش ها بیشتر معطوف توسعه و آزمایش نسل جدید واکسن های آنفلوانزا بوده است.

در مورد پروژه UNISEC و اهداف آن توضیح دهید

آنفلوانزا یکی از مهمترین عفونت های ویروسی تنفسی قابل انتقال از فرد به فرد محسوب می شود. بار مالی اقتصادی ناشی از اپیدمی آنفلوانزا در اتحادیه اروپا سالانه بالغ بر 14-6 میلیارد دلار است. استراتژی فعلی برای پیشگیری از خطرات بهداشتی مرتبط با آنفلوانزا، ایمن سازی سالانه جمعیت در معرض خطر است.

واکسن های فعلی آنفلوانزا باید مطابق با سویه های موجود، هرساله تنظیم شوند؛ اما هیچ ضمانتی مبنی بر مطابقت آنها با ویروس های شایع وجود ندارد. واکسن ها قادر به فراهم کردن حفاظت در برابر طیف وسیعی از سویه های آنفلوانزا هستند. این واکسن ها باید براساس ترکیبات حفظ شده ویروس تهیه شده و بتوانند (پاسخ) ایمنی هومورال و سلولی در برابر علائم بیماری مرتبط با آنفلوانزا ایجاد کنند.

پروژه UNISEC یک کنسرسیوم اروپایی متشکل از 3 شریک آکادمیک، 5 موسسه ملی سلامت و 3 شرکت زیست فناور کوچک است که همگی در حوزه تخصصی تحقیقات و توسعه واکسن آنفلوانزا فعالیت می کنند. این کنسرسیوم در عین حال به شبکه ای از مراکز آزمایش بالینی مرتبط است.

فعالیت های این کنسرسیوم از اکتبر 2013 آغاز و تا مارس 2018 (فروردین 97) تکمیل خواهد شد. این فعالیت ها شامل تهیه فرمول واکسن، تولید واکسن، آزمایش پیش بالینی و بالینی، و مباحث رگولاتوری است. هدف UNISEC، شناسایی، توسعه و آزمایش بالینی طرح های امیدوارکننده برای تولید واکسن جهانی آنفلوانزا است که بتواند حفاظت کافی ایجاد کرده و از نظر فنی برای توسعه به عنوان یک محصول قابل فروش، مناسب باشد.

در شبکه آزمایش بالینی، در فاز IIB تحقیقات بالینی دو واکسن کاندید تولید هستیم که نتایج تمامی مراحل تحقیق و توسعه به منظور شفافیت حداکثری، ارائه و منتشر خواهند شد.

واکسن های آنفلوانزا موجود تا چه حد کارآیی دارند؟

در سراسر جهان سالانه بین 250 تا 500 هزار نفر در اثر بیماری آنفلوانزا جان خود را از دست می دهند و 5-3 میلیون نفر نیز درگیر بیماری های شدید مرتبط می شوند. واکسیناسیون، بهترین ابزار برای کاهش تأثیرات آنفلوانزا است.

واکسن های آنفلوانزای سه گانه یا چهارگانه، در برابر 3 یا 4 سویه بیماری – که هر 6 ماه یکبار از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) در نیمکره شمالی و جنوبی اعلام می شوند – ایمنی ایجاد می کنند. کارآیی این واکسن ها در بین جمعیت هدف شامل سالمندان و افراد دچار نقص سیستم ایمنی، 30 تا 50 درصد است. این دوره حفاظت نیز بسیار کوتاه مدت است.

در زمان همه گیری جهانی (pandemic)، وضعیت نگران کننده تر است. چند هفته طول می کشد تا واکسن مناسب سویه مورد نظر، تهیه و در دسترس عموم قرار بگیرد. در عین حال، با پلت فرم های کنونی تولید مبتنی بر تخم مرغ، ظرفیت تولید محدود است و حتی ممکن است در زمان همه گیری جهانی آنفلوانزای مرغی (avian influenza)، شرایط وخیم تر شود.

می توان نتیجه گیری کرد که واکسن های موجود آنفلوانزا نتوانسته اند نیازهای ما را مرتفع کنند، اما نباید از این نکته غافل شد که حتی ایجاد ایمنی و مصونیت محدود توسط این واکسن ها بهتر از نبود محافظت است. ویروس های آنفلوانزا، چالش جدی در مسیر تولید و توسعه واکسن های بسیار موثر ایجاد کرده اند و محققان، مسیر دشواری پیش رو دارند.

با چه چالش هایی در مسیر توسعه واکسن آنفلوانزا روبرو هستید؟

ویروس آنفلوانزا از طریق تجمع جهش های نقطه ای که در چرخه سویه های فصلی دیده می شود (genetic drift)، و همچنین از طریق تبادل مواد ژنتیکی بین سویه های ویروس در زمان آلوده کردن همزمان سلول (genetic shift)، به سرعت تکامل پیدا می کند. این مسأله باعث می شود که افراد در معرض سویه های جدید ویروس قرار گرفته و شاهد همه گیری جهانی مشابه آنچه در سال 2009 روی داد، باشیم.

تکامل سریع ویروس آنفلوانزا به این معناست که انتخاب سویه های ویروس برای واکسن های فصلی یک فرآیند مداوم شامل نظارت بر چرخه سویه های گرفته شده از بیماران است. انتخاب سویه های فصلی دو بار در سال – یکبار برای نیمکره شمالی و یک بار برای نیمکره جنوبی – انجام می شود تا فصل آنفلوانزای پیش رو به صورت کامل پوشش داده شود. این احتمال وجود دارد اگر ویروس پس از تولید واکسن، دچار رانش ژنتیکی (genetic drift) شود، یک عدم انطباق روی می دهد که منجر به افزایش موارد ابتلا به آنفلوانزا در فصل بعد می شود.

همچنین مخزن گسترده ای از سویه های آنفلوانزا در بسیاری از گونه های میزبان پستانداران و پرندگان وجود دارد که باعث افزایش سویه های جدید آنفلوانزا شده و می توانند به انسان نیز انتقال پیدا کنند.  

دو واکسن آنفلوانزا مورد نظر UNISEC در چه مرحله ای هستند؟

از نمونه واکسن های مختلفی که در پروژه UNISEC درحال طی کردن مراحل تحقیق و آزمایش هستند، واکسن های Flu-V و M-001 با نتایج بهتری همراه بوده اند. هر دو واکسن اکنون در مرحله آزمایش بالینی IIB به سر می برند.

واکسن Flu-V توسط شرکت انگلیسی SEEK درحال توسعه است و شامل مخلوطی از 4 پپتید (FLU-5، FLU-7، FLU-8N، FLU-10) است که مناطق واکنش پذیر سلول تی در پروتئین های آنفلوانزا M1، M2 و NP را پوشش می دهد.

واکسن M-001 نیز توسط شرکت BiondVax توسعه یافته است و در آن، 9 پپتید متداول سویه های آنفلوانزا برای ایجاد یک پروتئین نوترکیب به نام M-001 استفاده شده اند.

آیا فکر می کنید پروژه UNISEC پیامدهای گسترده تری در حوزه توسعه واکسن داشته باشد؟

صنعت تولید واکسن در جهان به سرعت درحال گسترش بازار است. ارزش این صنعت در سال 2000 میلادی 5 میلیارد دلار بود که این میزان براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی به 100 میلیارد دلار در سال 2015 رسید. این آمار نشان می دهد که واکست، موتور اصلی رشد صنعت داروسازی است. هزینه توسعه یک واکسن جدید برای شرکت های داروسازی تقریبا یک میلیارد دلار تخمین زده می شود. در نهایت، این سرمایه گذاری با تولید و عرضه محصول نهایی مثلا یک واکسن جدید، برگردانده می شود.

در مقابل، کنسرسیوم کوچک UNISEC نیز می تواند یک خط تولید کامل واکسن باشد؛ تفاوت کار ما در اینجاست که هزینه توسعه و تلید یک واکسن جدید تنها 50 میلیون دلار است. کاهش هزینه های توسعه، منجر به کاهش قیمت تولید واکسن شده و درنهایت به نفع مصرف کننده، بویژه در کشورها با درآمد پایین خواهد بود.

 

 

مترجم: معصومه سوهانی

No tags for this post.