دانشمندان کشورهای جنگ زده در تبعید
غنیه ناجی الناقب Ghanya Naji Al-Naqeb)) برای نجات زندگی اش، مجبور به فرار از یمن شد. وی می گوید: افرادی در دانشکده ما ناپدید شدند و از سرنوشت آنها هیچ اطلاعی نداریم.
این ماجرا مختص وی نیست، اما به عنوان یک دانشمند، ناجی الناقب با خطر بیشتری مواجه بود، زیرا این گروه (دانشمندان و فرهیختگان) بدلیل دانش و تأثیرگذاری آنها (بر جامعه)، اغلب از سوی حکومت های استبدادی مورد هدف قرار می گیرند.
اگرچه تعیین تعداد دقیقی کسانی که مجبور به فرار از کشورهایشان شده اند، دشوار است، اما تخمین زده می شود که هزاران دانشجو و متخصص در بین پناهجویان حضور داشته باشند. این گروه از پناهجویان، محور اصلی فیلم مستندی هستند که توسط نیکول لگیسا (Nicole Leghissa)، هنرمند و فیلمساز ایتالیایی ساخته شده است. مستند علم در تبعید (Science in Exile) به تازگی در مجمع جهانی علوم (WSF) در اردن به نمایش درآمد و قرار است که سال 2018 اکران جهانی شود. 
این مستند، سفر ناجی الناقب و سه دانشمند پناهنده دیگر از کشورهای سوریه و عراق را به تصویر می کشد که اکنون دور از کشور خود، به دنبال کار هستند. لگیسا می گوید: یافتن دانشمند آواره ای که حاضر به صحبت درباره شرایط خود باشد، بسیار دشوار بود. بسیاری از آنها از صحبت کردن واهمه داشتند. همچنین یافتن این افراد هم سخت بود؛ زیرا گروهی در کمپ ها زندگی می کنند یا در زمینه تخصصی علمی خود کار نمی کنند.
حتی زمانی که این دانشمندان پناهنده موفق به دریافت بورسیه تحصیلی یا یافتن شغل شوند، با شرایط سختی روبرو خواهند بود. بسیاری از آنها در گرفتن ویزا دچار مشکل می شوند یا اینکه علم (و دانش) آنها بدلیل تفاوت در استاندارهای تحصیلی متفاوت، چندان کافی نیست. تنهایی یکی دیگر از موضوعات مهمی است که این افراد بدلیل جدا شدن از خانواده با آن مواجه هستند. بحث نژادپرستی نیز مشکل دیگر این افراد است. لگیسا تأکید می کند: نژادپرستی بخصوص برای زنان محجبه، مسأله ساز است. دانشمندان پناهنده نگران این مسأله هستند که اگر کشور میزبان دیگر اجازه اقامت به آنها ندهد، چه اتفاقی روی خواهد داد.
احمد سعدالدین (Ahmed Sadiddin)، اقتصاددان کشاورزی اهل سوریه، یکی دیگر از افرادی است که در این مستند به زندگی او پرداخته شده است. وی به ایتالیا نقل مکان کرده و برای او، بی ثباتی سخت ترین بخش بوده است. وی می گوید: موقعیت کاری در دانشگاه به مدت دو سال به من پیشنهاد شد و مشخص بود که این موقعیت، تنها یک فاز انتقال و گذر بود. نگران شرایط ام بودم.
البته در این بین، جنبه های مثبتی نیز وجود دارد. ناجی الناقب اکنون در آلمان مشغول تحقیق درخصوص گیاهان بومی یمن است که در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرند و به متخصصان و فناوری هایی دسترسی دارد که در کشور خود آنها را در اختیار نداشت. سعدالدین نیز اکنون در سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) مشغول کار است و بدنبال تکمیل نقش خود به عنوان مشاور ملی در سوریه است.
اما تجارب قبلی نیز در این بین موثر هستند. دانش و آگاهی سعدالدین از (وضعیت) خاورمیانه که بدلیل تغییرات اقلیمی، با مشکل کمبود (منابع) آب و غذا مواجه است، در زمان کار بر روی مدل های تأثیر اقتصادی گرمایش جهانی در برخی از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، یک مزیت محسوب می شود.
بسیاری از پناهجویان امیدوارند که در نهایت، به کشورهای خود بازگردند. از نظر لگیسا، این افراد پل های ارتباطی هستند: افرادی که در فرهنگ های بسیار متفاوت کار کرده اند و دانش منحصر بفردی را (به کشور خود) منتقل می کنند. وی می گوید: این افراد هم از لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی، منابع مهمی برای کشورشان هستند.
اگر ناجی الناقب بتواند به یمن بازگردد، می تواند اقتصاد کشورش را از طریق تأسیس آزمایشگاه برای تولید دارو با استفاده از گیاهان دارویی، تقویت کند. سعدالدین نیز معتقد است که نیروی کار متخصص در بخش علم و فناوری، به بازسازی ویرانی های سوریه کمک می کند. به گفته او، پیش از جنگ تنها 5 دانشگاه دولتی برای 23 میلیون نفر جمعیت این کشور وجود داشت. دانشمندان حقوق خوبی دریافت نمی کردند و آزادی بیان وجود نداشت؛ دو نکته ای که از نظر او برای رشد علمی ضروری است.
این دانشمندان می توانند به کشورهای خود کمک کنند، اما همچنان به حمایت های بیشتری نیاز دارند. برخی سازمان ها و صندوق های حمایتی، کمک های مالی ارائه کرده اند، اما حمایت های عاطفی کمی از این افراد صورت می گیرد. بسیاری از موسسات، برنامه ای برای ارتقاء تجربیات پناهجویان ندارند. لگیسا معتقد است که کمک (و حمایت) باید به صورت مستمر وجود داشته باشد؛ درعین حال، افزایش آگاهی یک گام مهم رو به آینده محسوب می شود.
مترجم: معصومه سوهانی
No tags for this post.
