فلز سنگین (Heavy Metal) اصطلاحی در شیمی است که به فلزها یا شبه‌فلزهای دارای اثرات سوء زیست‌محیطی اشاره دارد. خاستگاه این واژه از خطرناکی و آسیب‌زایی فلزهای سنگین در محیط‌زیست برآمده است و منظور از آن بیشتر سرب، جیوه و کادمیوم بوده است (به دلیل چگالی بیشتر آن‌ها نسبت به آهن) با این‌حال، امروزه همه فلزها و شبه‌فلزهای آسیب‌رسان و سمی (فارغ از مقدار چگالی) نظیر آرسنیک را در بر می‌گیرد. فلزهای سنگین به‌شدت سمی هستند و از طریق عوامل مردم‌زاد وارد محیط زیست می‌شوند. مهمترین فعالیت‌های انسانی که عامل اصلی انتشار جیوه است عبارتند از: سوخت زغال‌سنگ در نیروگاه‌ها، سوزاندن زغال‌سنگ خانگی برای گرمایش و پخت و پز، فرآیندهای صنعتی، زباله‌سوزی معدن، استخراج معدنی جیوه، طلا و دیگر فلزات.
مقدار ناچیزی از برخی فلزات برای عملکرد طبیعی بدن ضروری هستند، اما با افزایش بیشتر آن‌ها بدن دچار مسمومیت می‌شود. مشکل عمده فلزات سنگین این است که در بدن متابولیزه نمی‌شوند. به این معنی که پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده و در بافت‌های بدن انباشته می‌شوند و عوارض زیادی برای سلامتی ایجاد می‌کنند.
فلزات سنگین در چه چیزهایی وجود دارند؟
فلزات سنگین اغلب از طریق آب، غذا و هوا وارد بدن ما می‌شوند. آن‌ها حتی در مصالح ساختمانی، لوازم آشپزخانه، لوازم آرایشی و حتی البسه ما حضور دارند. یکی از این فلزات که در اطراف ما به وفور یافت می‌شود، جیوه است.
جیوه یا سیماب، فلزی سنگین و نقره‌ای‌رنگ است که در دمای اتاق به حالت مایع وجود دارد. بیشترین کاربرد جیوه در ساخت مواد شیمیایی صنعتی و کاربردهای برقی و الکترونیکی است. این فلز سمی همچنین در چسب‌ها، فیلترهای صنعتی، لوازم آرایشی، دماسنج‌های شکسته، پرکننده‌های دندانی، ادرارآورها، نرم‌کننده‌های البسه، پولیش‌ها، پسماندهای صنعتی، ملین‌ها، رنگ‌ها، غذاهای دریایی، نگهدارنده‌های چوب و … موجود است.
جیوه در ترکیب با باکتری‌ها به متیل جیوه تبدیل می‌شود. متیل جیوه بیشتر در آبزیانی مثل ماهی و صدف وجود دارد. این همان ارتباط بین جیوه و انسان از طریق موادغذایی مصرفی است. در این میان باید دانست که ماهیان بزرگتر احتمال دارا بودن سطوح بالاتری از جیوه را در بدن خود دارند. این در حالی است که ماهی‌های کوچکتر که بیشتر از پلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند کمتر حامل متیل جیوه هستند.
تأثیرات زیانبار جیوه چیست؟
با این‌که جیوه در بسیاری از ساختارهایی که روزانه با آن‌ها سر و کار داریم موجود است، اغلب آن را فراموش می‌کنیم و توجهی به آن نداریم. اما اثرات سمی این فلز سنگین به‌آسانی از طریق بافت‌های پوستی، تنفسی و گوارشی جذب بدن می‌شود. جیوه، سیستم عصبی مرکزی را مورد تهاجم قرار داده و اثرات زیان‌آوری برای دهان، لثه و دندان دارد. ضعف سیستم ایمنی، لرزش، بی‌خوابی، از دست دادن حافظه، اثرات عصبی و عضلانی، سردرد، اختلال در عملکرد شناختی و حرکتی و نارسایی کلیه‌ها از بارزترین عوارض ناشی از مسمومیت با جیوه است. جیوه در عملکرد سلول‌های قرمز خون و اکسیژن تداخل ایجاد می‌کند و با کمبود اکسیژن، سبب خستگی، کم خونی، بی قراری و ضعف می‌شود و چون این فلز خطرناک، تمایل خاصی به رسوب در بافت مغز دارد، با بروز افسردگی، اختلالات روانی، اشکال در تمرکز و سردرد نیز مرتبط است. همچنین این فلز سمی می‌تواند موجب تشدید بیماری MS شود و اگر جنین از طریق مادر در معرض آن قرار گیرد، عوارضی چون فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی و نقایص مادرزادی را ایجاد خواهد کرد.
چگونه با عوارض ورود جیوه به بدن مقابله کنیم؟
اما باتوجه به این واقعیت که ما در زندگی امروزه خواه‌ناخواه با فلزات سنگین در تماس هستیم و آن‌ها از طرق مختلف و حتی از طریق موادغذایی مصرفی وارد بدن ما می‌شوند، پزشکان و متخصصان توصیه می‌کنند که برای پیشگیری از آسیب این فلزات به بدن می‌توان از برخی راهکارهای طبیعی کمک گرفت. مصرف لبنیات، کلم بروکلی، ماهی کیلکا و ساردین و سبزیجات یکی از این راهکارهای توصیه‌شده است. ویتامین E و سلنیوم نیز از جمله موادی هستند که خنثی‌کننده آثار سمی جیوه محسوب می‌شوند. مغزهای آجیلی، حبوبات، زرده تخم‌مرغ، سبزیجات حاوی برگ سبز تیره و گوجه فرنگی نیز حاوی ریزمغذی‌هایی برای اجتناب از مسمومیت جیوه هستند.
No tags for this post.