چگونگی ارتباط میان زمین‌لرزه‌ها و ساختارهای زمین‌شناسی، همیشه موردبحث بوده و توجه محققان زیادی را به خود معطوف کرده است. در این راستا گسل‌ها از مهم‌ترین ساختارهای زمین‌شناسی هستند که ارتباط آن‌ها با وقوع زمین‌لرزه انکارناپذیر است.
گروهی از محققین کشورمان با توجه به لرزه‌خیزی منطقه طبس در استان خراسان جنوبی به بررسی گسل‌های مهم پیرامون این منطقه و پتانسیل وقوع زمین‌لرزه‌های مخرب در آن پرداخته‌اند. طبس در شهریورماه سال 1357 زلزله بزرگی را تجربه کرده است.
در این پژوهش که توسط گروه زمین‌شناسی دانشگاه بیرجند انجام‌شده، مشخصات گسل‌های فعال موجود در منطقه، وضعیت استقرار، فعالیت‌های لرزه‌ای و توان لرزه‌زایی آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته و درنهایت بخش‌های پرخطر و کم‌خطر منطقه معرفی شده‌اند.
با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که بایستی در حریم گسل‌ها هیچ سازه مسقفی بنا نشود و سازه‌های موجود نیز جابجا شوند و حریم گسل به فعالیت‌های روباز مانند زمین‌های ورزشی، کشاورزی و فضای سبز اختصاص یابد.
بدین منظور، محققین مراحلی را به شرح ذیل به انجام رسانده‌اند: جمع‌آوری اطلاعات پایه‌ای مشتمل بر مطالعات و بررسی گزارش‌ها و نقشه‌های زمین‌شناسی و بررسی آن‌ها، جمع‌آوری زمین‌لرزه‌های تاریخی و دستگاهی در گستره‌ای به شعاع 150 کیلومتر از ساختگاه، به دست آوردن حداکثر بزرگای زلزله در گستره موردمطالعه و محاسبه پارامترهای لرزه‌خیزی منطقه.
محققین سپس با استفاده از نرم‌افزارهای مربوطه نظیر «ابزار تحلیلی زمین‌آمار» و «سیستم اطلاعات جغرافیایی» یا GIS، مدل مناسب را برای نقشه پیشگویی مقادیر بیشینه شتاب گرانشی معرفی کرده‌اند.
پژوهشگران فوق موفق شدند با کمک این نقشه، گستره‌های با خطر لرزه‌ای بالا و خیلی بالا، شامل دو سرچشمه لرزه‌ای خطی در غرب طبس، مربوط به گسل‌های کلمرد و لادر و همچنین در شرق طبس مربوط به گسل‌های شتری، اسفندیار و نایبند را شناسایی کنند.
بنا بر نتایج به‌دست‌آمده این تحقیق، بیشترین شتاب افقی وارد بر شهر طبس به میزان 0.7 g یا شتاب ثقل زمین، از راندگی شتری و با توان لرزه‌زایی 7.4 ریشتر است و این در حالی است که گسل فوق در فاصله 25 کیلومتری طبس فعالیت می‌کند.
همچنین بر اساس نتایج حاصله، حداقل شتاب وارده از گسل‌های گل خار از فاصله 93 کیلومتری شهر طبس و به میزان 0.3 شتاب ثقل زمین است.
نتایج به‌دست‌آمده همچنین نشان می‌دهند که گسل کلمرد به طول 170 کیلومتر و به فاصله 50 کیلومتری از شهر طبس بیشترین تأثیر را بعد از راندگی شتری خواهد داشت. به‌طوری‌که بیشترین لرزه قابل‌انتظار به بزرگی 8.93 ریشتر درنتیجه
همچنین در این پژوهش، مناطق با خطر بالا و خیلی بالا در گستره موردمطالعه شعاع 150 کیلومتری از شهر طبس شناسایی شده‌اند و بنا به گفته محققین فوق، رسیدگی به روستاهای این بخش و تعیین محل‌هایی با ایمنی بیشتر ضروری به نظر می‌رسد. در توسعه شهری نیز رعایت آیین‌نامه 2800 برای ساخت سازه‌های مقاوم در برابر تکان‌های زمین و رعایت حریم گسل‌های فعال (راندگی شتری و کلمرد) با در نظر گرفتن جنبه‌های عمومی و نکات اجرایی پهنه‌ای به طول 1000 تا3000 متر در امتداد درازی دو سوی گسل بایستی در نظر گرفته شود.
عباسپور و همکاران، مجریان این پژوهش در آخر افزوده‌اند: «با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که بایستی در حریم گسل‌های مورداشاره، هیچ سازه مسقفی بنا نشود و سازه‌های موجود نیز جابجا شوند و حریم گسل به فعالیت‌های روباز مانند زمین‌های ورزشی، کشاورزی و فضای سبز اختصاص یابد. همچنین باید در مناطق با ریسک خطر بالا و خیلی بالا، مطالعات لرزه زمین ساختی محلی و زیرپهنه‌بندی صورت گیرد و با توجه به نتایج این پژوهش‌ها، از خطرات زمین‌لرزه‌های احتمالی شهر طبس کاسته شود».
نتایج این پژوهش قابل‌توجه و مهم در «فصلنامه زمین‌شناسی ایران» وابسته به پژوهشکده علوم پایه کاربردی جهاد دانشگاهی منتشر شده است.
گزارش: محمدرضا دلفیه
منبع: عباسپور، ر. و همکاران. 1396. تحلیل فعالیت‌های لرزه زمین ساختی در گستره شهر طبس. فصل نامه زمین شناسی ایران، 11(42): 127-111.
No tags for this post.