همیشه برای برخی از مردم این پرسش مطرح بوده که چرا پشه ها به سمت بعضی انسان ها جذب شده و آنها را نیش می زنند در حالی که برخی از افراد هیچ وقت مورد گزش پشه قرار نمی گیرند . تحقیقات جدید نشان می دهد که جذب پشه به نوع ژن فرد بستگی دارد . در این جا مصاحبه ای با دکتر جیمز لوگان (James Logan) از دانشکده بهداشت و پزشکی مناطق گرمسیری دانشگاه لندن انگلستان تهیه شده که به پرسش های مطرح شده در این رابطه پاسخ داده می شود .
چگونه پشه به سمت افراد جذب شده و انها را نیش می زند؟
- دکتر لوگان: برای اینکه ببینید چگونه پشه به سمت شما جذب می شود باید از دستگاه اوفاکتومیتر (olfactometer) که وسیله ای برای شناسایی و سنجش رقیق سازی بو (odor dilution) است ، استفاده کنید . این دستگاه یک لوله Y شکل است و داوطلب دست های خود را وارد لوله می کند و پشه به وسیله حس بویایی نشان می دهد که جذب فرد می شود یا نه . اگر پشه به دست فرد جذب شد به سمت او پرواز می کند و اگر جذب نشد در خلاف آن پرواز خواهد کرد . به نظر می رسد که در رفتار پشه ها ، بوها از جفت های همسان و یا غیر همسان تشکیل شده اند . به طور کلی تصور می شود که وجود ژن یا ژن هایی خاص ، نوعی کنترل ژنتیکی را در رفتار پشه در اختیار دارند . پس در صورت وجود جفت های همسان پشه جذب شده و با جفت های غیر همسان پشه دفع می شود .
چرا پشه ها در هوا به سمت دست افراد مختلف می چرخند ؟
- دکتر لوگان : در آزمایش های ما که مجموعه ای در حدود چهل جفت وجود داشت ، در بوی جفت های همسان ، پشه ها به یک اندازه جذب می شدند در حالی که در بوی جفت های غیر همسان هیچ همبستگی و ارتباطی وجود نداشت . به نظر می رسد این مساله نشان از نوعی کنترل ژنتیکی داشته باشد .
ما شنیده ایم که ژن ها کنترل بسیاری از چیزها از جمله قد ، میزان هوش و یا ابتلا به بیماری ها را در اختیار دارند . چگونه این نوع از سطح جذابیت را برای پشه ها مقایسه می کنید ؟
- دکتر لوگان : هنگامی که ما این آزمایش ها را انجام دادیم ؛ نیازمند یک محاسبه وراثتی نیز بودیم . نوع سطح ارزشمندی این وراثت به طرز شگفت آوری همانند نوع سطح ارزشمندی ژنتیک قد و هوش است . به نظر می رسد این کنترل ژنتیکی جزء بسیار قوی ژنتیک باشد .
می دانیم که مثلا در چیزهایی مانند هوش بالا لزوما یک ژن دخیل نیست . آیا یک ژن برای جذب کردن پشه ها وجود دارد و برخی از مردم از همان نمونه داشته و یا متفاوت بوده و یا مساله از این پیچیده تر است ؟
- دکتر لوگان: ما می دانیم که نوعی از ارتباط ژنتیکی در این حوزه وجود دارد. در مراحل مختلف پژوهش ، ما ژن هایی را شناسایی کردیم که احتمالا در این مساله دخیل هستند . البته پرسش های بی پاسخ بسیاری نیز وجود دارد که نیازمند مرحله بعدی مطالعات در رابطه با این ژن ها است .
آیا طرح و برنامه شما این است که ژن یا ژن های درگیر و دخیل در این مساله را پیدا کنید؟
- دکتر لوگان: بله چیزی که ما در نظر داریم همین است. از طریق ترسیم ژنوم فرد اطلاعات فراوانی را می توان به دست آورد که حساسیت فرد به گزش پشه نیز از این جمله است و این نشانگر پیامدهای جدی برای افراد با بیماری کشورهای بومی همچون مالاریا یا تب دنگا (dengue) است . بنابراین ما می توانیم در افرادی خاص ، میزان در معرض خطر قرار داشتن نسبت به این گونه بیماری ها را ببینیم و در واقع با انجام مدل سازی به پیش بینی احتمال خطر بپردازیم . در ضمن مصرف برخی داروها و یا پماد ها در تعطیلات و در فضای باز می تواند به عنوان عاملی دفع کننده موضعی به کار رود .
بر اساس فرهنگ عامه برخی مناطق و داستان های قدیمی ، در صورت خوردن سیر و یا نوشیدن نوشیدنی های مختلف پشه جذب فرد نخواهد شد. آیا این مطالب حقیقت دارد؟
- دکتر لوگان: اگر این مساله حقیقت داشت بسیار خوب بود. از این داستان ها و حکایات بسیار زیاد است. هیچ مدرکی وجود ندارد که خوردن یا نوشیدن این مواد بتواند مانع جذب پشه شود. برخی مطالعات نشان داده است که ویتامین B در جذب پشه تاثیر دارد به طوری که اگر افراد نوشیدنی های حاوی ویتامین B بنوشند ، پشه ها بیشتر به سمت آنها جذب می شوند. البته باید اعتراف کنم که شخصا نسبت به این موضوع اطمینان ندارم .