تأثیر سفرهای فضایی بر بدن انسان
در سالهای اخیر سفرهای فضایی بسیاری برای کسب اطلاعات از سایر قسمت های منظومه شمسی صورت گرفته است که همه این سفرهای کوتاه یا بلندمدت منجر به تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی قابل‌توجهی در بدن فضانوردان شده‌اند.
با توجه به گسترش روزافزون دانش و بهبود تکنولوژی برای انجام چنین سفرهایی در زمان حال و آینده که برخی از آن‌ها حتی ممکن است با مقاصد توریستی انجام شوند، لازم است تأثیرات دقیق چنین سفرهایی بر روی بدن انسان‌ها مورد بررسی و مداقه قرار گیرند.
در سالهای اخیر سفرهای فضایی بسیاری برای کسب اطلاعات از سایر قسمت های منظومه شمسی صورت گرفته است که همه این سفرهای کوتاه یا بلندمدت منجر به تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی قابل‌توجهی در بدن فضانوردان شده‌اند.
در این رابطه، محققینی از دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مروری پژوهشی را بر روی مطالعات بین‌المللی انجام داده‌اند که نتایج آن اخیرا در فصل‌نامه «ابن‌سینا» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسیده و می‌تواند برای تلاش‌های نوپای کشور عزیزمان در زمینه امور فضایی، راهگشا باشد.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، از مهم‌ترین تغییرات در طی سفرهای فضایی میتوان به تغییر در توده بدنی، بالانس انرژی، وضعیت آب و الکترولیت، متابولیسم کلسیم و استخوان و تغییرات غدد درون‌ریز اشاره کرد. این تغییرات تحت تأثیر عواملی مانند ریز جاذبه‌ها، تغییر در فشار، دما و رطوبت، حضور اشعه‌های یونی، استرس و تغذیه قرار می‌گیرند.
طبق مطالعات بین‌المللی انجام‌شده، کاهش توده‌های بافتی، از دست رفتن مایعات بدن و آتروفی ماهیچه‌ای به دلیل بی‌تحرکی، تغییر در متابولیسم پروتئین در ماهیچه‌ها و بی‌اشتهایی از مهم‌ترین عوامل تغییر در توده بدنی و کاهش دریافت انرژی در بدن فضانوردان هستند.
همچنین پژوهش‌های صورت گرفته نشان داده‌اند که تعادل آب و الکترولیت، نقش مهمی در انطباق بدن انسان با شرایط بیوزنی دارد. تغییرات همودینامیک، تغییرات در فعالیت هورمون‌های تنظیم‌کننده حجم مایعات بدن و تغییر در فعالیت کلیوی، شدیدترین تغییراتی هستند که در حالت بیوزنی بدن اتفاق می‌افتند.
یکی دیگر از اثرات مهم بیوزنی مداوم، از دست رفتن توده‌های استخوانی و کلسیم بدن است. به‌طوری‌که در طول سفرهای فضایی، تعادل کلسیم بدن منفی می‌شود. همچنین تشکیل استخوان کاهش یافته ولی تحلیل استخوان به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. علاوه بر این، سیستم غدد درون‌ریز با ترشح هورمون‌ها، فعالیت و غلظت پروتئین‌ها را تغییر می‌دهد.
بر این اساس، به‌منظور مقابله با این تغییرات، اقدامات متقابلی قبل، در حین و پس از بازگشت از سفر فضایی توصیه شده است. این اقدامات شامل فرآیندهای ورزشی فیزیکی و مکانیکی، اقدامات تغذیه‌ای و آنالیزهای هورمونی و بیوشیمیایی است.
از اقدامات قبل از سفر فضایی میتوان به انجام پروازهای سهمی وار و آکروباتیک، تمرین‌های ورزشی مقاومتی و هوازی برای مقابله با آتروفی ماهیچه‌ای، ارزیابی دانسیته معدنی استخوان‌ها و آزمون‌های روانی اشاره کرد.
مصرف داروی میدودرین، داروهای ضد تهوع و مصرف آب فراوان، تمرینات ورزشی و مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای بهبود ماهیچه‌ها ازجمله اقداماتی هستند که پس از بازگشت از سفر فضایی انجام می‌شوند.
به‌طورکلی، اندام‌های بدن انسان در شرایط جاذبه تکامل یافته‌اند و در طی سفرهای فضایی، تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی در اندام‌ها و بافت‌های مختلف به‌منظور سازگاری با محیط جدید شروع می‌شود که برخی از این تغییرات می‌تواند سلامت فضانوردان را به خطر انداخته و بر عملکرد آن‌ها تأثیر بگذارد. بنابراین لازم است اقدامات مناسبی را در همه مراحل مربوط به چنین سفرهایی انجام داد.
گزارش: محمدرضا دلفیه
منبع: قاسمی، ا. و پنجه پور، م. 1396. تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی در بدن فضانوردان حین سفرهای فضایی. فصل نامه ابن سینا، 19(2): 69-52.
No tags for this post.
