اگر توافق هسته ای (برجام) از بین برود، محدودیت های ویزای آمریکا افزایش خواهد یافت؛ شهروندان آمریکایی که قصد سفر به ایران را دارند، با مشکل مواجه می شوند؛ فرصت ها برای مشارکت های علمی بین دو کشور – که درحال حاضر محدود هستند – به سطح بسیار پایین خواهد رسید. این مسأله، ضرر قابل ملاحظه ای برای جامعه علمی جهانی خواهد بود.
بین سال های 2001 و 2016 میلادی، آکادمی های ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا، از 1500 دانشمند از بیش از 60 موسسه در هر دو کشور حمایت کردند. تعداد قابل ملاحظه ای از سایر دانشمندان در هر دو کشور، در ترتیب دادن و میزبانی از رویدادها برای همکاران شرکت کننده (از آمریکا و ایران) همکاری داشتند. بسیاری از موسسات آمریکایی در همکاری با شرکای ایرانی، تبادلات علمی را برنامه ریزی کردند و صدها دانشمند نیز در پاسخ به دعوتنامه های شخصی، به هر دو کشور سفر کردند.
جامعه علمی آمریکا از تعاملات علمی با دانشمندان ایرانی، به طرق مختلف بهره مند شده است. به عنوان مثال، دانشمندان ایرانی مجموعه بزرگی از اندازه گیری های امواج لرزه ای را انجام و آنها را از طریق اینترنت در دسترس سایر محققان قرار دادند؛ پیشرفت های صورت گرفته در تشخیص و درمان سرطان معده را به اشتراک گذاشتند؛ پیشرفت های صورت گرفته در تحقیقات سلول های بنیادی را منتشر کردند؛ استفاده متنوع از منابع محدود آبی، تنظیم فصل های کشت، معرفی محصولات زراعی جدید برای کمک به مقابله با خشکسالی را مشخص کردند.
این تبادلات علمی مصادف با رشد قابل توجه چاپ مقالات علمی دانشمندان ایرانی در ژورنال های بین المللی از 3000 (مقاله) در 2001 به 40 هزار در 2016 بود. در سال های اخیر، حدود 8 درصد مقالات با همکاری محققان آمریکایی نوشته شده است. در عین حال، این تبادلات علمی باعث شده که ایران به ارائه دهنده پیشتاز علم بین المللی در منطقه خاورمیانه تبدیل شود.
جامعه علمی آمریکا نیز از این تعاملات علمی با دانشمندان ایرانی، به طرق مختلف بهره مند شده است. به عنوان مثال، دانشمندان ایرانی مجموعه بزرگی از اندازه گیری های امواج لرزه ای را انجام و آنها را از طریق اینترنت در دسترس سایر محققان قرار دادند؛ پیشرفت های صورت گرفته در تشخیص و درمان سرطان معده را به اشتراک گذاشتند؛ پیشرفت های صورت گرفته در تحقیقات سلول های بنیادی را منتشر کردند؛ استفاده متنوع از منابع محدود آبی، تنظیم فصل های کشت، معرفی محصولات زراعی جدید برای کمک به مقابله با خشکسالی را مشخص کردند.
گاهی اوقات، این همکاری های علمی فراتر از دانشگاه ها و مراکز آموزشی ایران بوده و شامل محققان ایرانی است که به عنوان مشاور در مراکز دولتی و شهرداری یا (به عنوان) مقامات بلندپایه در دولت مشغول فعالیت هستند. این دانشمندان – دیپلمات های ایرانی می توانند رویکردهای همکاری مهمی را پیگیری کرده و یافته های تحقیقاتی را به پروسه های برنامه ریزی دولتی پیوند دهند.
به عنوان مثال، در سال 2014، درخواست مطرح شده از سوی دانشمندان ایرانی منجر به همکاری تحقیقاتی مشترک بین ایران و آمریکا با هدف مقابله با روند سریع خشکسالی دریاچه ارومیه شد. در سال 2015، مشاوران ایرانی نقش مهمی در دعوت از محققان آمریکایی برای ارائه راهنمایی در زمینه حل مشکل آلودگی هوای شهر ایفا کردند. تجارب محققان آمریکایی در زمینه نظارت زیست محیطی، در کنار توانایی مدلسازی محققان ایرانی، مبنای طراحی شبکه ایستگاه های سنجش آلودگی هوا قرار گرفت. همکاری های مشابهی با حضور دانشمندان دولتی ایران در حوزه بیماری های قابل انتقال از طریق غذا (food-borne diseases)، انرژی خورشیدی، مدیریت حیات وحش و اخلاق پزشکی انجام شد.
چنین تلاش های مشترکی در حوزه علم، به آرامی، اما به صورت پیوسته، و فراتر از استراتژی سیاسی ایران- ایالات متحده ادامه دارند؛ و این همکاری ها نباید در معرض خطر (و تهدید) قرار بگیرند. اگر همکاری ها حتی در سطح حداقلی ادامه داشته باشد، باید مسائل مهمی مدنظر قرار گیرند. ادامه حمایت قوی از برنامه های تبادلات علمی افراد از سوی وزارت امور خارجه آمریکا ضروری است؛ تبادلات آکادمیک و سخنرانی (محققان آمریکایی) در کنفرانس هایی که در ایران برگزار می شوند، نیاز اخذ مجوز از دفتر کنترل دارایی های خارجی (OFAC) در وزارت خزانه داری آمریکا هستند و این سیاست نیازمند بررسی و توضیح است. مجوزهای عمومی یک گام مهم در غلبه بر اکراه بسیاری از موسسات آمریکایی برای بررسی همکاری مشترک با ایران خواهد بود.
در معاهده هسته ای ایران- آمریکا، در پیوست سوم این توافق، زمینه های مناسب برای همکاری های هسته ای علمی ذکر شده است. برخی از این حوزه ها با فعالیت های حساس بسیار فاصله دارند و می توانند زمینه همکاری های را فراهم کنند. این حوزه ها شامل خدماتی از جمله آب شیرین کن، جراحی لیزر چشم، ستاره شناسی نوترینو، و ایمنی هسته ای هستند. تبادلات علمی موفق دانشمندان در چنین حوزه هایی نه تنها نشان دهنده منافع علمی این توافق است، بلکه می تواند علاقه مندی دولت ها به مبادلات علمی در حوزه های غیر هسته ای را نیز افزایش دهد.
مترجم: معصومه سوهانی
No tags for this post.