بنابر برآوردهای کارشناسان وزارت نیرو، تاکنون بیش از 120 میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از سفره های آب زیرزمینی صورت گرفته است. به نحوی که از مجموع 609 دشت و محدوده مطالعاتی کشور، 350 دشت به عنوان دشت های ممنوعه اعلام شده اند.
بر این اساس، وزارت نیرو برای صیانت از سفره های آب زیرزمینی و جلوگیری از فرونشست دشت ها، طرحی به نام «احیا و تعادل بخشی به سفره های آب زیرزمینی» را تهیه و پس از تصویب در شورای عالی آب، از سال 1394 به اجرا درآورده است.
در این طرح، 15 پروژه پیش‌بینی شده که اجرای 11 پروژه آن به وزارت نیرو، 3 پروژه به وزارت جهاد کشاورزی و یک پروژه نیز به سازمان زمین‌شناسی واگذار شده است.
با این وجود، یکی از چالش های بزرگ در اجرای این طرح ملی و حیاتی در چندسال گذشته، تخصیص ناکافی اعتبارات بوده است که دستیابی به اهداف پیش بینی شده را با مشکل مواجه ساخته است. افزون بر این، سیاستگذاری و اجرای برخی از پروژه ها نیز با انتقاداتی همراه بوده که بایستی برای افزایش ضریب موفقیت طرح، مورد توجه قرار بگیرد.
اعمال محدودیت ها و مشوق ها برای اجرای تعادل بخشی
شمس الله شریعت نژاد؛ نماینده رامسر، تنکابن و عباس در مجلس شورای اسلامی در این ارتباط اظهار کرد: قطعا اجرای طرح تعادل بخشی موجب تغییراتی در الگوی کشت می شود و بایستی در این زمینه محدودیت ها و مشوق هایی در نظر گرفته شود. ما باید آمادگی لازم برای بهینه سازی مصرف آب را فراهم کنیم.
وی تصریح کرد: برداشت آب از منابع زیرزمینی طی سال های گذشته بسیار گسترده بوده و در حال حاضر هم این روند ادامه دارد که باعث به وجود آمدن نگرانی هایی شده است. بنابراین مجبوریم طرح تعادل بخشی را جدی بگیریم.
شریعت نژاد در ادامه افزود: طرح تعادل بخشی یک طرح همه جانبه است که تنها به وسیله وزارت نیرو قابل اجرا نیست و همه دستگاه های دولتی ذیربط به ویژه وزارت جهاد کشاورزی باید در اجرای این طرح مشارکت کنند.
اجرای طرح با توجه به شرایط هر دشت
عباس پاپی زاده؛ نماینده دزفول نیز با انتقاد از بی توجهی وزارت نیرو به بحث آب های زیرزمینی در طی دهه های گذشته، گفت: وزارت نیرو در دوره ای بحث سفره های آب زیرزمینی را عملا رها کرد و هرکس در هر جا که دلش خواست از سفره ها آب برداشت. با وجود تذکراتی که دوستداران محیط زیست دادند و گزارشات بین المللی که در این ارتباط اعلام شد، این موضوع جدی گرفته نشد. این موضوع کشور را وارد شرایط بحرانی کرد و وزارت نیرو را بر آن داشت که طرح تعادل بخشی را اجرا کند.
وی تاکید کرد: هرچند این طرح، حرکتی خوب در راستای صیانت از سفره های آب زیرزمینی بود اما در اجرای آن افراط و تفریط هایی صورت گرفت. مثلا در جاهایی سرمایه گذاری هایی صورت گرفته که باید برای آن یک حداقل آبی تامین شود اما متاسفانه این حق را هم سلب کردند. در خیلی از جاها سرمایه گذاری کشاورزان ما به دلیل عدم تامین آب از بین رفته است.
پاپی زاده خاطرنشان کرد: هدف از اجرای طرح تعادل بخشی این بود که میزان نزولات جوی و تزریق آب به سفره ها را با برداشت آب متعادل کند و یک معادله متوازنی را به وجود آورد. اما در عمل دو سمت این معادله دیده نشده است. به همین دلیل بیشتر برخوردهایی که صورت می گیرد، سلبی است و با مناطقی که آب زیرزمینی دارند و ندارند به طور یکسان برخورد می شود. در حالی که باید در مناطقی که دشت ها مشکل ندارد به میزان متعادل اجازه برداشت آب به کشاورزان داده شود.
تعادل بخشی نباید به مهاجرت روستاییان منجر شود
حمید بنایی؛ نماینده گناباد و بجستان هم کم توجهی به معیشت روستاییان را از ضعف های اجرای طرح تعادل بخشی دانست و عنوان کرد: در این واقعیت که باید مدیریت بر منابع آب جدی گرفته شود، حرفی نیست اما از سوی دیگر، برخی از سخت گیری های وزارت نیرو قابل توجیه نیست. از یک طرف گفته می شود که باید مانع ایجاد حاشیه نشینی در شهرها شد اما وقتی می آیند برای کشاورز کنتور می گذارند و ظرفیت آبش را محدود می کنند، کشاورز کشت و کار خود را رها کرده و به فکر مهاجرت از روستا می افتد.
وی تصریح کرد: به هرحال وضعیت بحرانی سفره های آب زیرزمینی و فرونشست دشت ها، اعمال مدیریت بیشتر بر منابع آب را اجتناب ناپذیر می کند ولی این امر نباید به محدود کردن ظرفیت ها منجر شود که دلسردی کشاورزان را به دنبال داشته باشد.
بهینه سازی مصرف آب برای صیانت از سفره های زیرزمینی
اما علی اکبری؛ نماینده بجنورد با طرح این پرسش که آیا راه حل تعادل بخشی به سفره های زیرزمینی تنها در بازدارندگی خلاصه می شود؟ اظهار کرد: تاکید بیش از اندازه بر وجه بازدارندگی طرح تعادل بخشی باعث موفقیت این طرح نمی شود چراکه نمی توان معیشت مردم را تعطیل کرد. باید راه حلی معقول و منطقی که همان ایجاد شغل جدید برای بهره برداران احیانا غیرمجاز است، در نظر گرفته شود.
وی در پاسخ به این پرسش که راه حل پیشنهادی شما برای صیانت از سفره های زیرزمینی چیست؟ گفت: راهکارهایی که در بهینه سازی مصرف آب پیش بینی شده می تواند به حفظ و صیانت از این سفره ها کمک کند. به عنوان مثال سرمایه گذاری روی شیوه های نوین آبیاری باعث افزایش راندمان مصرف آب می شود. اگر این کار به صورت فراگیر اجرا شود و سرمایه گذاری بیشتری چه در بحث انتقال آب و چه استفاده از سامانه های آبیاری تحت فشار صورت بگیرد، بسیار موثر خواهد بود البته مشروط بر اینکه این سرمایه گذاری خیلی سریع و مناسب انجام شود.
نجات دشت ها با تغذیه سفره های زیرزمینی
سیدحسین نقوی حسینی؛ نماینده ورامین، قرچک و پیشوا با اشاره به فرونشست های گسترده در دشت ورامین به دلیل برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی، خاطرنشان کرد: تغذیه سفره های آب زیرزمینی یکی از راه های نجات زمین در دشت هایی مثل دشت ورامین است.
وی افزود: در سال های گذشته حوضچه هایی برای تغذیه دشت ورامین طراحی شده بود که بعد از گذشت 5-6 سال، وزارت نیرو در سال گذشته موفق شد برای یک بار این تغذیه مصنوعی را انجام دهد. طبیعی است که یک بار تغذیه مصنوعی در برابر سال ها برداشت آب از سفره های زیرزمینی کفایت نمی کند و نمی تواند جلوی فرونشست دشت را بگیرد، اما به هرحال اقدام مثبتی است.
نقوی حسینی یادآور شد: در حال حاضر حوضچه های تغذیه در دشت ورامین وجود دارد اما متاسفانه منابع آبی لازم برای این کار در اختیار نیست. دولت تلاش می کند خط دوم انتقال فاضلاب جنوب تهران به دشت ورامین را اجرا کند و در حال حاضر کارهای اجرایی آن شروع شده است.
گزارش: سید احمد طبایی
No tags for this post.