اخلاق مهندسی و نگاهی نو به مسائل دیرین علم و فناوری
به گزارش سیناپرس به نقل از ایرنا، به اذعان کارشناسان، در دنیای امروز در بسیاری تصمیم های مهندسی با مسائل و ملاحظات اخلاقی روبرو هستیم.
مدیر گروه معارف دانشگاه صنعتی امیرکبیر در کارگاه بین المللی اخلاق مهندسی که دیروز -شنبه- در این دانشگاه گشایش یافت، گفت: از منظر تعالیم دینی و شیعی اصول اخلاقیات اموری است که فهم آنها لازم به تقید به دین خاصی نیست و حسن و قبح اعمال و افعال ذاتی است.
رضا حاجی ابراهیم افزود: بنابراین توجه به اخلاق لزوما در گرو دیندار بودن نیست اما دین پایه های اخلاقی زیستن را تحکیم می کند.
وی با این مقدمه سخنان خود را ادامه داد و گفت: جهان مدرن و گسترش تخصص در حوزه های مختلف ایجاب می کند جدا از اخلاق حرفه ای، شاخه های مختلفی از اخلاق؛ از جمله در امور مهندسی طرح شود.
حاجی ابراهیم تصریح کرد: اخلاق مهندسی صبغه ای بین رشته ای دارد و هر چند باید از تجربه دیگر کشورها در این زمینه استفاده کنیم، نیازمند بومی سازی آن هستیم
بهنام تائبی از اساتید دانشگاه صنعتی دلفت/delft هلند نیز که از میهمانان مدعو این کارگاه است، به ایراد سخنانی در مورد اهمیت اخلاق در مهندسی پرداخت و با بیان این که در بسیاری تصمیم های مهندسی با مسائل اخلاقی روبرو هستیم، اخلاق را به معنی تامل، تعمق و تفکر در مورد رفتار درست یا غلط دانست.
وی ادامه داد: در بعضی موارد با دوگانه اخلاقی/ ethical dilemma روبرو هستیم که هیچ یک از راه حل ها درست نیست یا ارزش ها و هنجارهای اخلاقی یک گروه با ارزش های اخلاقی گروه دیگر تناقض دارد و به طور کلی در این شرایط تصمیم دشواری باید گرفته شود.
وی پاره ای مشکلات اخلاقی را در یک حوزه مهندسی یعنی مهندسی عمران برشمرد و گفت: اختلاس های مالی، اشتباهات ساخت و ساز، استقلال محققان، پروژه های بزرگ زیرساختی، توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست از جمله این مشکلات است.
تائبی ادامه داد: ارزش های اخلاقی نُرم ها یا هنجارها را تعیین می کنند و استانداردها برگرفته از نرم ها هستند.
تائبی بخشی از ارزش های اخلاقی را این گونه توضیح داد: ایمنی، رفاه، سلامت، توسعه پایدار، حفظ حریم خصوصی، شفافیت از جمله این ارزش ها است.
اخلاق مهندسی؛ مشابهت های بیشمار
ایبو فن دو پول/ Ibo van de Paul استاد تمام دانشگاه دلفت هلند هم که از مدعوین کارگاه است، در حاشیه برگزاری این کارگاه، در مورد سابقه خود در زمینه اخلاق مهندسی و نحوه ترویج اخلاق مهندسی در دانشگاه های هلند، به خبرنگار علمی ایرنا گفت: من از 15 سال قبل در زمینه اخلاق مهندسی فعالیت می کنم؛ تحصیلاتم را با مهندسی مکانیک آغاز کردم و در رشته فلسفه فناوری علم و جامعه ادامه دادم، پس از آن به عنوان مشاور برنامه ریزی در زمینه مهندسی اخلاق در دانشگاه دلفت اواخر دهه 90 میلادی کار خود را آغاز کردم.
دو پول ادامه داد: مدیران دانشگاه در آن زمان تصمیم گرفتند درس اخلاق مهندسی برای دانشجویان گنجانده شود؛ البته این درس برای همه دانشجویان آن زمان تدریس نمی شد ولی در 80 درصد رشته ها وجود داشت.
استاد تمام دانشگاه دلفت تاکید کرد: درس ها را توسعه دادیم و در مورد نمونه های عینی مشکلات و مسائل اخلاقی در دانشگاه صحبت می کردیم تا دانشجویان بدانند موضوعات اخلاقی خاص رشته آنها چیست.
وی گفت: همچنین مهندسان حرفه ای را به دانشگاه دعوت می کردیم تا در مورد مشکلات اخلاقی که در حین کار برخورد می کنند، توضیح دهند تا دانشجویان بدانند این موضوعی نیست که بخواهیم به آنها تحمیل کنیم بلکه دانستن آن ضروری است.
وی در مورد مهم ترین مولفه های اخلاق مهندسی نیز خاطرنشان کرد: مرام نامه اخلاقی در بسیاری کشورها وجود دارد و از مهندسان انتظار می رود رعایت کنند، مسئولیت مهندسان، موضوعات مرتبط با مخاطرات در مهندسی، خطرها، ایمنی و امنیت، توسعه پایدار، رعایت و توجه به موضوعات اخلاقی در طراحی و توسعه فناوری ها بخشی از مولفه های اخلاق مهندسی است.
این کارشناس امور اخلاق مهندسی تصریح کرد: برای هر حوزه فنی موضوعات اخلاقی خاصی مطرح است، مانند موضوعات اخلاقی خاص در رشته مهندسی عمران اما به نظر من توجه به اخلاق در طراحی اولیه و توسعه فناوری ها نیز به طور کلی مهم است.
دو پول در مورد نقش سازمان هایی مانند سازمان نظام مهندسی در کشورهای مختلف بر فعالیت های مهندسی داخل کشورها نیز توضیح داد: یکی از موضوعات جالب در این مورد تفاوت بین کشورها در مورد وجود چنین سازمان هایی است. این سازمان ها در هر کشوری به شکل مخصوص عمل می کنند، آنها می توانند نقش بسیار مهمی در توسعه اخلاق مهندسی با برگزاری گفت وگوهایی داخل سازمان، اطلاع رسانی، تعیین مرام نامه اخلاقی و تنظیم شیوه کار مهندسان داشته باشند.
وی در مورد اهمیت برگزاری این کارگاه های آموزشی نیز گفت: اخلاق مهندسی در همه کشورها مهم است، با آن که تفاوت هایی وجود دارد ولی موضوعات مشابه نیز بین کشورها کم نیستند و می توانیم از یکدیگر یاد بگیریم.
اخلاق مهندسی در خدمت مهندسان و نه محدودکننده آنها
بهنام تائبی نیز در مورد انگیزه اش از همکاری با دانشگاه امیرکبیر برای برگزاری این کارگاه به خبرنگار ایرنا گفت: حرفه من اخلاق مهندسی و اخلاق فناوری است و این فرصت جالبی بود که با فعالیت های دانشگاه امیرکبیر در این زمینه آشنا شوم، متوجه شدم با سابقه و تخصص خودم می توانم در این زمینه به کشورم خدمت کنم.
وی افزود: این بحث هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته است؛ با اینکه می تواند بسیار مفید واقع شود زیرا مشکلاتی است که در دانشگاه های فنی ایران به آن برمی خوریم. در دانشگاه های فنی دیگر کشورها هم وجود دارد.
استاد دانشگاه دلفت هلند افزود: با وجود این، دانشگاه های فنی رویکرد متفاوتی نسبت به علوم انسانی و اجتماعی دارند و متخصصان علوم انسانی و اجتماعی مداوم باید اهمیت ویژگی کار خود را به این دانشگاه ها نشان دهند.
تائبی ادامه داد: برگزاری این کارگاه بستر خوبی برای نشان دادن اهمیت علوم انسانی و اجتماعی است. به همین دلیل دعوت دانشگاه صنعتی امیرکبیر را پذیرفتم و خواستم در خدمت دانشگاه و سایر دانشگاه های ایران برای باز کردن باب اخلاق مهندسی در این دانشگاه و دیگر دانشگاه های ایران باشم.
وی در مورد نقش دانشگاه ها و سازمان های نظارتی مانند سازمان نظام مهندسی در توسعه اخلاق مهندسی نیز توضیح داد: سازمان نظام مهندسی بسیار در این زمینه پیشرفته است و کد اخلاقی دارد در حالی که بسیاری کشورهای همسایه اصلا چنین سازمانی ندارند.
تائبی گفت: با این حال، بر وضعیت اخلاق مهندسی در دانشگاه های ایران هنوز اشراف کافی ندارم ولی می دانم مشکلاتی که در دیگر دانشگاه های دیگر دنیا با آن برخورد می کنیم، اینجا هم داریم. ما باید نشان دهیم برای مهندسان مشکل آفرینی نمی کنیم بلکه این کار اهمیت ویژه برای آنها دارد.
وی ادامه داد: اخلاق مهندسی در خدمت مهندسی است تا مهندسان نسبت به مشکلات آگاه شوند و این آگاهی باعث می شود مهندسی بهتری در کشور پیش آید ولی باید مدتی صبر کنیم تا ببینیم چقدر موثر واقع خواهد شد.
این کارشناس اخلاق فناوری در مورد موضوعاتی که در کارگاه طرح می شود ، توضیح داد: موضوعات خیلی متفاوت از کردار مهندسی، مسئولیت پذیری در مهندسی، طراحی مهندسی؛ و از کلیدی ترین امور مهندسی هستند.
وی افزود: همچنین نمونه های موردی در مورد ایران را نیز طرح می کنیم، بحث زاینده رود با تاریخ طولانی و مشکل سازی که دارد، بندر چابهار قرار است ظرفیت 40 برابری داشته باشد، آیا زیرساخت های حمل و نقل در کشور جوابگو است؟
تائبی گفت: همه با این کار موافق هستند زیرا برای رشد کشور نیاز داریم ولی سوال این است که زیرساخت ها چگونه تامین می شوند.
وی یادآور شد: اولین و مهم ترین قدم در اخلاق مهندسی این است که اهمیت آن را به سیاستگذاران، دانشگاهیان و سازمان نظام مهندسی نشان دهیم. دانشگاه می تواند به همه نهادها آگاهی دهد تا گروه و اساتید جدید و نسل نویی را تربیت کنیم که در زمینه اخلاق مهندسی آگاهی داشته باشند.
کارگاه بین المللی اخلاق مهندسی دانشگاه صنعتی امیرکبیر از 25 تا 27 شهریور برگزار می شود.
حاضران در این کارگاه با مبانی اخلاق مهندسی آشنا شده و در جلسات بحث و گفت وگو که عموما در نشست های بعداز ظهر برنامه ریزی شده اند، درباره موارد متعدد و نمونه های عینی مسائل اخلاقی در فناوری های نوین یا تولیدات مهندسی حوزه های مختلف مانند مهندسی شهرسازی، الکترونیک و مکانیک در ایران و دیگر کشورها رایزنی می کنند.
