به گزارش سیناپرس به نقل از ایرنا، یکی از گزارش هایی که در حوزه علم و فناوری و در رتبه بندی کشورهای مختلف به کار گرفته می شود، شاخص جهانی نوآوری است که از طرف سازمان جهانی مالکیت فکری و به صورت سالیانه متشر می شود، سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) یکی از 16 آژانس تخصصی سازمان ملل است که از سال 2007 اقدام به انتشار شاخص جهانی نوآوری (GII) نموده است که گزارش سال 2016 میلادی آن، 25 مرداد 1395 (15 آگوست 2016) منتشر شد.
این موسسه برای سنجش وضعیت کشورها از منظر نوآورانه، هفت معیار اصلی را مورد بررسی قرار می دهد که شامل دو دسته اصلی معیارهای ورودی و معیارهای خروجی می باشند.
معیارهای ورودی‌های نوآوری عبارتند از نهادها، سرمایه انسانی و پژوهش، زیرساخت، پیچیدگی بازار و پیچیدگی کسب وکار و خروجی‌ها نیز شامل دو حوزه خروجی دانش و فناوری خروجی‌های خلاق می‌باشد که ذیل هر معیار تعدادی زیرمعیار و ذیل هر زیرمعیار نیز تعدادی شاخص (جمعا 82 شاخص) قرار گرفته است.
اگرچه هنوز برخی از شاخص های مورد بررسی در این گزارش در کشور تعریف شده نیستند و یا مکانیزم مشخصی برای سنجش آنها وجود ندارد، اما بررسی وضعیت رتبه کشور در سال های اخیر (سه سال گذشته) نشان از رشد پیوسته و بهبود وضعیت جمهوری اسلامی ایران در حوزه نوآوری می دهد و البته لزوم توجه به برخی از حوزه های نیازمند بهبود را مشخص می سازد.
وضعیت نهادی موثر بر نوآوری در هر دو سال 2016 و 2015 نسبت به سال گذشته خود رشدی قابل ملاحظه را نشان می دهد و از رتبه 131 در سال 2014 به رتبه 112 در سال 2016 رسیده است.
در ادامه بهبود شش پله ای در رتبه بندی سال 2015 نسبت به سال 2014 در معیار پیچیدگی کسب و کار، در گزارش سال 2016 نیز رشد 19 پله ای در این معیار را شاهد بودیم.
در معیار خروجی های دانش و فناوری نیز رشد متوازنی در دو سال اخیر صورت گرفته است، به طوری که در سال 2015 نسبت به سال 2014، بهبود 23 پله ای و در سال 2016 نسبت به سال 2015 نیز بهبود 25 پله ای در این معیار مشاهده می شود.
خروجی های خلاقانه نیز همانند معیار قبل که ان هم از جنس خروجی ها می باشد، در دو سال اخیر مجموعا 53 پله بهبود داشته به نحوی که در سال 2015 نسبت به سال 2014 بهبود 12 پله ای و سال 2016 نسبت به سال 2014 نیز بهبود 41 رتبه ای در این معیار قابل ملاحظه می باشد.
البته در حوزه سرمایه انسانی و پژوهش که در سال 2015 نسبت به سال 2014 بهبودی را در رتبه بندی از خود نشان نداده، در رتبه بندی سال 2016 با 2 پله تنزل به رتبه 48 دنیا رسیده است.
همچنین در زیرساخت های موثر بر نوآوری پس از بهبود 13 پله ای در سال 2015 نسبت به سال 2014، در سال 2016 تنزل 23 رتبه ای را نسبت به سال 2015 شاهد بوده ایم.
ضمن آنکه در حوزه پیچیدگی بازار نیز در سال 2016، بهبود قابل ملاحظه و 37 رتبه ای را نسبت به سال 2015 شاهد بودیم.
توسعه تجاری‌سازی و اشاعه کارآفرینی فناورانه از طریق اجرای طرح‌های کلان ملی فناوری
طرح کلان ملی فناوری، طرحی دانش‌بنیان است که با سطوح بالای آمادگی فناوری و دارای ارزش افزوده اقتصادی بالا و از نظر اهمیت، حیطه کار و پیچیدگی نیازمند تلاش مشارکت همهجانبه و هماهنگ عناصر و بازیگران مختلف بوده و سبب رفع نیازهای اساسی و راهبردی کشور به محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری و نوآوری میگردد.
از سال 1387 تا 1392، حدود 101 موافقت نامه/قرارداد/ متمم ها با اعتباری بالغ بر یک هزار و 925 میلیارد ریال در چارچوب طرح کلان ملی منعقد شده است و از سال 1392 و در دولت یازدهم تا‌کنون حمایت قریب به 100 طرح کلان ملی راهبردی و تقاضامحور با اعتباری بالغ بر 2500 میلیارد ریال در حوزه‌های مختلف؛ سلامت و درمان، کشاورزی، هوافضا، حمل‌و‌نقل، علوم و فنون هسته‌ای و صنایع تولیدی دیگر صورت گرفته است.
تولید نخستین موتور توربوجت ملی هواپیما، راه‌اندازی سامانه تونل باد عمودی، راه‌اندازی مراکز هوانوردی عمومی، طراحی و ساخت پرنده دریایی شش نفره دوزیست مربوط به صنایع هوافضا، کسب دانش فنی طراحی و ساخت سیستم تولید همزمان برق و حرارت CHP، طراحی و ساخت رله ملی دیجیتال و هوشمند و تستر آن مربوط به صنایع برق و الکترونیک و همچنین تولید تخم‌مرغ و میگوی SPF، تولید ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته کشاورزی مربوط به کشاورزی و صنایع مرتبط از جمله این دستاوردهاست. طرح‌های کلان ملی در زمینه‌های مختلفی تعریف، اجرا و به مرحله بهره‌برداری رسیده است که از آن جمله می‌توان به کسب دانش فنی تولید دارو، مواد اولیه وارداتی و زیرساخت‌های مرتبط شامل تولید 15 رادیو دارو، تولید فاکتور هشت نوترکیب انسانی، تولید فرآورده‌های تزریقی آهسته رهش داروی لوپرولاید، تولید فاکتور هفت، راه‌اندازی مرکزغربالگری بیماری‌های متابولیک برای نوزادان اشاره کرد.
همچنین در بخش فناوری ها و طراحی و تولید تجهیزات پزشکی نیز دستاوردهایی را شاهد بوده ایم که طراحی و ساخت دستگاه شتاب‌دهنده خطی، مانیتور علائم حیاتی، دستگاه آرگون پلاسما برای دستگاه الکترو کوتر جراحی، دستگاه ونتیلاتور و پمپ فلو بیهوشی، اسکنر اختصاصی اسپکت قلب، دستگاه توان‌بخشی، دستگاه نرمال سایکلر، دستگاه اکسیژن ساز، سیستم پروتز عصبی پاراواک و راه‌اندازی مرکز بالینی بیماران ضایعه نخاعی از آن جمله است.
رشد بسیار مناسب شرکت های دانش بنیان در دولت یازدهم
یکی از رویکردهایی که در حوزه علم و فناوری توسط دولت یازدهم مورد توجه قرار داشته است، اجرایی‌سازی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های کامل قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان و تلاش برای خلق دستاردهای اقتصادی و استفاده از توانمندی های حوزه علم فناوری در سایر حوزه ها بوده است.
نمود این این گونه فعالیت های دولت را برای مثال می توان در توسعه تعداد و همچنین میزان حمایت های انجام شده از شرکت های دانش بنیان مشاهده کرد.
رویکرد اجرایی و عملیاتی دولت یازدهم، بر اجرایی‌سازی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان (مصوب 1389) قرار گرفت که تا سال 1392، اجرای جدی این قانون به تعویق افتاده بود و فرایند اجرا و بهره گیری از ظرفیت های آن را باید به دولت یازدهم و فعالیت های انجام شده در این دولت مربوط دانست.
در حالی که تا سال 1392 تعداد شرکت های ارزیابی شده 95 و تعداد شرکت های تائید شده 55 شرکت بود، این آمار تا پایان سال 1395 با رشد چشمگیر مواجه شد به طوریکه آمار شرکت های دانش بنیان ارزیابی شده در سال 1395 به تعداد 8 هزار و 44 شرکت و همچنین شرکت های دانش بنیان تائید شده در همین سال به 2 هزار و 975شرکت افزایش یافت.
نکته قابل توجه درمورد شرکت های دانش بنیان این که سعی شده است در قالب این شرکت ها و با توجه به پتانسیل آنها در جذب بکارگیری نیروی دانش آموخته و تحصیلکرده، این شرکت ها تا پایان سال 1395 برای حدود 70 هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کنند و در همین دوره زمانی، مجموع فروش این شرکت‌ها (اعم از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، تولیدی و صنعتی دارای فعالیت دانش‌بنیان) به قریب 200 هزار میلیارد ریال رسیده است.
ارتقای جایگاه دانشگاههای ایران در فهرست دانشگاههای بین‌المللی
یکی دیگر از دستاوردهای مهم دولت در حوزه علم و فناوری، می توان به ارتقای جایگاه دانشگاه های کشور در در رتبه بندی های بین المللی و از جمله رتبه بندی معتبر تایمز اشاره کرد.
پایگاه رتبه بندی تایمز به عنوان یکی از معتبرترین نظامهای رتبه بندی بین المللی، دانشگاه های جهان را رتبه بندی می کند، نتایج رتبه بندی سال 2017-2016 تایمز از حضور پنج دانشگاه شیراز، فردوسی مشهد، آزاد اسلامی کرج، یزد و زنجان برای اولین بار در جمع دانشگاه های برتر جهان خبر می دهد.
در سال 2015-2014 از ایران تنها دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان حضور داشتند در سال قبل این تعداد به هشت دانشگاه افزایش و بدین ترتیب در سال جاری 13 دانشگاه از ایران در جمع 978 دانشگاه برتر جهان ( از 79 کشور) حضور یافتند که این موضوع نوید بخش حرکت هر چه بیشتر دانشگاههای توانمند ایران در رتبه بندیهای معتبر بین المللی است.
بر این اساس در رتبه بندی تایمز در سال 2017-2016 از ایران دانشگاههای علم و صنعت ایران، صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان، صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه شیراز، تهران، علوم پزشکی تهران، فردوسی مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، شهید بهشتی، یزد و زنجان توانستند در جمع برترین دانشگاه های دنیا قرار گیرند.
همچنین باید توجه کرد که در سال جاری، ایران با 13 دانشگاه برتر در دنیا توانست بعد از کشور ترکیه با 18 دانشگاه رتبه دوم خاورمیانه را کسب کند. در این بین مصر دارای 8 دانشگاه، پاکستان 7 دانشگاه، رژیم اشغالگر قدس با 6 دانشگاه و عربستان صعودی با 4 دانشگاه در بین دانشگاه های برتر خاورمیانه هستند.
به این ترتیب رتبه ایران به لحاظ تعداد دانشگاه های برتر در سطح جهان از 23 در سال قبل به 17 ارتقا یافت، ضمن آنکه جایگاه ایران در رتبه بندی سال 2013 میلادی در دنیا 33 بود.
رتبه بندی تایمز از 13 شاخص در قالب 5 معیار کلی آموزش با وزن 30 درصد، پژوهش با وزن 30 درصد، استنادات با وزن 30 درصد، وجهه بین المللی با وزن 7.5 درصد و ارتباط با صنعت با وزن 2.5 درصد بهره می گیرد.
در رتبه بندی سال 17-2016 میلادی، دانشگاه آکسفورد که قدیمی ترین دانشگاه انگلیس است، توانست با یک پله رشد نسبت به سال گذشته، برای نخستین بار در رتبه بندی تایمز، رتبه نخست فهرست دانشگاه های برتر دنیا را از آن خود کند. تا کنون دانشگاه های کشور آمریکا رتبه نخست جدول را داشته اند.
انگلستان با 91 دانشگاه بعد از آمریکا رتبه دوم جهان و اول اروپا را به لحاظ تعداد دانشگاه برتر در دنیا کسب کردند، بعد از کشور انگلستان، کشور آلمان با داشتن 41 دانشگاه رتبه دوم اروپا را کسب کرده که از این تعداد 22 مورد آن در جمع 200 دانشگاه برتر دنیا قرار دارد.
آسیا همچنان مسیر رشد و ترقی خود را ادامه می دهد به نحوی که 289 دانشگاه از 24 کشور در جمع برترین دانشگاه های دنیا در آسیا قرار دارد. 19 کشور آسیایی توانسته اند در رتبه بندی سال 17-2016 دارای دانشگاه در جمع 200 دانشگاه برتر دنیا باشند، این در حالی است که این تعداد در سال گذشته برابر با 15 دانشگاه بوده است.
در سال 17-2016 دانشگاه ملی سنگاپور با 2 پله رشد نسبت به سال گذشته، رتبه اول آسیا و 24 جهان را کسب کرده، دیگر دانشگاه سنگاپور دانشگاه صنعتی نانیانگ است که حائز رتبه 54 جهان شده است.
ژاپن با داشتن 69 دانشگاه در رتبه بندی تایمز رتبه نخست آسیا را به لحاظ تعداد دانشگاه برتر کسب کرده، دانشگاه توکیو این کشور توانسته با 4 پله رشد نسبت به سال گذشته رتبه 43 جهان را کسب کند.
چین بعد از ژاپن توانسته با تعداد 52 دانشگاه، بیشترین تعداد دانشگاه را در بین دانشگاه های برتر آسیا دارا باشد. دانشگاه پکینگ چین با 13 رتبه ارتقا، توانست بعد از دانشگاه ملی سنگاپور رتبه 2 آسیا و 29 جهان را کسب کند.
کره جنوبی دارای 25 دانشگاه در جمع 978 دانشگاه برتر دنیا است که از این تعداد 4 دانشگاه توانسته اند با رشد رتبه در جمع 200 دانشگاه برتر دنیا قرار گیرند. دانشگاه برتر این کشور، دانشگاه ملی سئول است که رتبه 72 جهان را کسب کرده است.
همچنین هنگ کنگ در مجموع دارای 6 دانشگاه در رتبه بندی سال 17-2016 است که همه آنها در جمع 200 دانشگاه برتر دنیا قرار دارند. دانشگاه هنگ کنگ نیز به عنوان دانشگاه پیشرو در این بین توانست رتبه 43 جهان را کسب کند.
حفظ شتاب تولید علم و ارتقای جایگاه کشور در انتشارات علمی در سطح بین المللی
تعداد تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس در سال 2016 برابر با 39035 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل ۳.۱۱ درصد رشد داشت. این در حالی است که سهم ایران از تولیدات جهان در این سال برابر با ۱.۷۴ درصد بود و رتبه تولیدات علمی ایران از رتبه 19 در سال 2015 به رتبه 17 در سال 2016 رسید.
تعداد تولیدات علمی ترکیه در پایگاه وب آو ساینس در سال 2016 برابر با 40029 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل 8.66 درصد کاهش داشته است. این در حالیست که سهم این کشور از تولیدات علمی در این سال 1.78 درصد بود و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از 16در سال 2015 به همان رتبه در سال 2016 (یعنی شانزدهم) رسید.
تعداد تولیدات رژیم اشغالگر قدس نیز در پایگاه وب آو ساینس در سال 2016 برابر با 18477 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل 5.66 درصد کاهش داشت. این در حالی است که سهم این رژیم از تولیدات علمی جهان در این سال 0.82 درصد بود و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از رتبه 29 در سال 2015 به رتبه 27 در سال 2016 رسیده است.
همچنین تعداد تولیدات علمی عربستان سعودی در پایگاه وب آو ساینس در سال 2016 برابر با 16885 تولید علمی بود که نسبت به سال قبل 2.93 درصد کاهش داشت. این در حالی است که سهم این کشور از تولیدات علمی جهان در این سال 0.75 درصد بود و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از رتبه 36 در سال 2015 به رتبه 34 در سال 2016 رسید.
تعداد تولیدات علمی ایران در پایگاه اسکوپوس در سال 2016 برابر با 47731 تولید علمی بود که نسبت به سال قبل 11.53 درصد رشد داشت. این در حالی است که سهم ایران از تولیدات علمی جهان در این سال 1.8 درصد بود و رتبه تولیدات علمی ایران در جهان از رتبه 17 در سال 2015 به رتبه 16 در سال 2016 رسید.
تعداد تولیدات علمی ترکیه در پایگاه اسکوپوس در یال 2016 برابر با 42017 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل 1.41 درصد کاهش داشته است. این در حالیست که سهم این کشور از تولیدات علمی جهان در این سال برابر با 1.59 درصد بوده و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از رتبه 18 در سال 2015 به رتبه 17 در سال 2016 رسیده است.
تعداد تولیدات علمی رژیم اشغالگر قدس در پایگاه اسکوپوس در سال 2016 برابر با 18916 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل 3.72 درصد کاهش داشت. این در حالیست که سهم این کشور از تولیدات علمی جهان در این سال برابر با 0.71 درصد بوده و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از رتبه 31 در سال 2015 به رتبه 32 در سال 2016 رسیده است.
تعداد تولیدات علمی عربستان سعودی در پایگاه اسکوپوس در سال 2016 برابر با 19206 تولید علمی بود که این آمار نسبت به سال قبل 1.42 درصد افزایش داشت. این در حالیست که سهم این کشور از تولیدات علمی جهان در این سال 0.72 درصد بوده و رتبه تولیدات علمی آن در جهان از رتبه 34 در سال 2015 به رتبه 30 در سال 2016 رسیده است.
شتاب‌بخشی به توسعه نظام آموزش عالی و افزایش دانش آموختگان حوزه های فنی و مهندسی
در طول 10 سال اخیر نظام آموزش عالی ایران شاهد گسترشی تدریجی هم از نظر توسعه زیرساخت های آموزشی و دانشگاهی و هم از نظر تعداد دانشجو بوده است به طوریکه تعداد ثبت‌نام شدگان آموزش عالی از 1/2 میلیون نفر در سال تحصیلی 1384-1383 به 4/4 میلیون نفر در سال تحصیلی 1392-1391 افزایش یافت. همچنین تعداد دانش‌آموختگان از 178 هزار نفر به 719 هزار نفر افزایش یافته که حاکی از نرخ رشد به ترتیب حدود 110 درصدی و بیش از 300 درصدی ثبت‌نام شدگان و دانش‌آموختگان در همین فاصله زمانی است.
طی سال تحصیلی 1393-1392، 3/62 درصد از دانشجویان در مقطع کارشناسی، 3/22 درصد در مقطع کاردانی، 4/12 درصد در مقطع کارشناسی ارشد و تقریبا 3 درصد در مقطع یا دکترا مشغول به تحصیل بودند. طی دهه گذشته، سهم دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا از کل دانشجویان افزایش قابل توجهی یافته و از 5/6 درصد به 4/15 درصد رسیده است.
تعداد دانشجویان مقطع دکترا در ایران بسیار سریع افزایش یافته و از 19.273 نفر در سال تحصیلی 1385-1384 به 73 هزار و 400نفر در سال تحصیلی 1393-1392رسیده است.
نقطه قوت منابع انسانی دانش آموخته در حوزه فنی و مهندسی ایران در رتبه‌بندی بین‌المللی نیز انعکاس داده شده است. مطابق گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال 1395، دانش‌آموختگان فنی و مهندسی حدود نیمی از تمامی دانش‌آموختگان دانشگاهی ایران در سال 1393 را تشکیل می دهند که از کشورهایی نظیر برزیل، مالزی و ترکیه به میزان چشمگیری بالاتر است، در واقع ایران از نظر سهم دانش‌آموختگان علوم و مهندسی رتبه دوم جهانی را به خود اختصاص داده است.