گزارش تصویری و تحلیل فنی مسجد ابوالمعالی
مسجد ابوالمعالی مشتمل بر یک شبستان زمستانی نسبتاٌ بزرگ و حیاطی کوچک در ضلع شمالی آن ، اتاق مقبره در ضلع غربی حیاط ، بادگیری بلند در ضلع جنوبی و مشرف به کوچه و بازار مجاور ، در ورودی مسجد که به یک ساباط ، باز می شود است و روبه روی این در ، در آن سوی ساباط ، وضوخانه مسجد قرار گرفته است . فضای داخلی شبستان مسجد دارای ستون های متعددی بوده و مسجد از کف ساباط 70سانتیمترعمیق تر است .
پوشش شبستان زمستانی ، طاق و تویزه است و درداخل پایین ستون ها و دیوار های مسجد ، آجر به کار رفته و بالای ستون ها و سقف از گچ پوشیده شده است . در قسمت پایین در ورودی مسجد در زیر ساباط ، کاشی های شش ضلعی تعبیه گردیده و در وسط آن در طرفین، دو قطعه گل مربع معرق به کار رفته است که از تزیینات ظریف و هنری مسجد محسوب می شوند .
بازارچه ابوالمعالی در دوره معاصر توسط میراث فرهنگی مرمت شده است ولی تعمیرات مسجد از طریق هیات امنا بوده و از در ورودی مسجد ، در ورودی قسمت ساباط تعویض و از جنس چوب نوسازی شده است و در ورودی مشرف به حیاط مسجد در حال حاضر فلزی است .
این مسجد درگاهی دارد که ازاره آن با کاشی های شش ضلعی لاجوردی در حاشیه ای از قطعات کاشی معرق پوشش یافته است ، بر روی این زمینه لاجوردی رنگ ، مربع هایی از کاشی معرق در گوشه های ازاره نصب شده و بر این مربع ها، نقوش ساده هندسی بر اساس ستاره های هشت پر طرح گردیده است . مسجدی کوچک نیز بر روی آب انبای واقع است .
در صفحات 102 و 103 کتاب تاریح یزد ، درباره این مسجد آمده است که :
« خواجه ابوالمعالی بانی مدرسه ای در خارج شهر یزد بود و حمام و مقبره و جماعت خانه نیز جنب آن سال 787 هجری قمری ایجاد کرده بود . »
در کتاب یادگار های یزد ، جلد دوم ، صفحات 234 و 235 نیز درباره مسجد ابوالمعالی چنین ذکر شده است :
« چون در تاریخ یزد محل مدرسه خواجه ابوالمعالی به خارج یزد معین شده ، محل کنونی محله بوالمیری ( ابوالمعالی ) در مقام تطبیق با سوابق تاریخی ، خارج از حصار بوده است ، پس به اقوی احتمال است محله مذکور به خواجه حاجی ابوالمعالی ا نسب است . در این محله دو مسجد وجود دارد ، یکی به مسجد بزرگ و دیگری به مسجد کوچک موسوم است . »
در کتاب آثار تاریخی یزد هم توضیحاتی به شرح زیر درباره این مسجد نگاشته شده است :
« محله ابوالمعالی که در تداول عامه بولمیری تلفظ می شود ، از محله های قدیم یزد و ظاهراٌ منسوب به خواجه کمال الدین ابوالمعالی بن برهان الدین لطف الله و یا خواجه حاجی ابوالمعالی است که اطلاعاتی از هر یک از آن ها در تواریخ یزد مضبوط است . خواجه کمال الدین ابوالمعالی از خواجگان محتشم یزد و بانی قنات فراشاه تفت و مدرسه کمالیه در داخل شهر یزد به سال 720 هجری قمری بوده و پدرش سمت وزارت محمد مظفر را به عهده داشت .
در این محله دو مسجد وجود دارد ، یکی به مسجد بزرگ و دیگری به مسجد کوچک موسوم است که مسجد بزرگ در گاهی دارد که دیوارش به کاشی های مسدس لاجوردی و حاشیه های آبی ــ سیاه و دو قطعه گل مربع از کاشی معرق تزیین شده است . مسجد کوچک که بر روی آب انباری واقع است در محرابش یک قطعه کاشی محرابی لاجوردی به اندازه 45×30 سانتیمتر وجود دارد که در مقام مقایسه با امسالش از ساخته های قرن هفتم هجری است . »
طبق نوشته محمد مفید مستوفی : « مدرسه ابوالمعا لی منسوب به خواجه ابوالمعا لی نامی است که ازمردم متمول شهر بوده و در سال 787 مدرسه را بنا کرد و در قرن یازدهم نیز پابر جا بود تا اینکه به شرح مذکور در زیر ، به علت خرابی توسط حاجی محمد طاهر مرمت شد . بنای این مدرسه چهار طرف است و حیاط در وسط قرار دارد . »
در محراب مسجد ابوالمعالی یک قطعه کاشی محرابی لاجوردی به اندازه 45×30 سانتیمتر وجود دارد که در مقام مقایسه با امثالش ( از جمله آن ها که در مسجد چهل محراب و مسجد هفتادر و مسجد باغ صندل نصب است ) از ساخته های قرن هفتم هجری است .این کاشی آسیب دیده و گمان می رود از مسجد چهل محراب به این مسجد منتقل شده باشد . ( طبق نوشته ایرج افشار در یادگار های یزد )
مسجد ابوالمعالی به شماره 2398 و در تاریخ 4/5/ 1378 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
