تلقی نادرست از علم و فناوری و عمل‌زدگی مفرط، جدی ترین معضل پژوهش کشور
رییس پژوهشگاه دانش های بنیادی با تاکید بر این که رشد علمی کشور اتفاقی نیست بلکه حاصل راهبرد خاصی است که طی 26 سال اخیر به رهبری مقام معظم رهبری در کشور دنبال شده است، اظهار داشت: مشکل بودجه با همه اهمیت آن جدی‌ترین معضل پژوهشی کشور نیست و خطر تلقی نادرست از علم و فناوری و عمل‌زدگی مفرط از کمبود بودجه بیشتر است.
دکتر محمد جواد لاریجانی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به پیشرفت‌های علمی اخیر ایران گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی عمیقا به رشد علمی کشور معتقدند و آن را از اجزای مقوم قدرت و اقتدار ملی می دانند و بر همین اساس روند اجرای برنامه‌های علمی خصوصا پروژه‌های کلان در علوم پایه را مصرانه پیگیری می‌کنند.
علوم بنیادی، نقشی کلیدی در توسعه علمی دارند
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به این که حجم اعتبارات پژوهشی در سال جاری برخلاف مصوبات اسناد بالادستی کشور به جای حدود دو درصد، کمتر از نیم درصد تولید ناخالص داخلی است و این کمبود بودجه طبعا بیشترین تاثیر خود را در حوزه پژوهشهای مربوط به علوم بنیادی نشان خواهد داد آیا نگران آسیب جدی به تحقیقات علوم بنیادی که عمدتا وابسته به بودجه دولتی است نیستید، گفت: علوم بنیادی، نقشی کلیدی در توسعه علمی دارند و لذا در همه کشورها دولت به نحو وسیع از تحقیقات این حوزه حمایت می‌کند. در همین زمینه کشورهای موفق در حوزه علم و فناوری در هر برهه یک یا چند محور علمی را در اولویت قرار می دهند تا علوم و فنون مرتبط با آن را نیز توسعه دهند. مثلا پروژه نقشه‌برداری مغز که اولویت اوباما است عمدتا با بودجه دولت است ولی درآینده درآمد زیادی هم خواهد داشت یا پروژه ژنوم انسان که اولویت ریگان بود و در حال حاضر میلیاردها دلار درآمدزایی دارد. در واقع پروژه "نقشه برداری مغز" موتور محرکی برای ارتقاء تحقیقات وسیع علمی و فنی در حوزه ذهن و فعالیتهای شناختی انسان و نقش مغز انسان و سامانه عصبی بدن در این امر است.
لاریجانی خاطرنشان کرد: مغز انسان، پایگاه بدنی اصلی برای یکی از ویژگی‌های شگرف انسان یعنی پدیده نطق به معنی ارسطویی آن است که شامل فهمیدن (شناخت) و بیان فهم و از همه مهمتر ذهن فوق الذهن یعنی آگاهی مستقیم انسان از ذهن خود است. البته اراده هم از دیگر ویژگی‌های انسان است. "علم النفس فلسفی" گذشته، امروز خود را به حوزه وسیعی از فلسفه ذهن، علوم شناختی و دانش مغز و اعصاب (در ارتباط با شناخت) تبدیل کرده و میوه های این باغ زیبای دانش بشری، بسیار متنوع است. از کاربرد در معارف فلسفی گرفته تا مسایل پزشکی و مسایل صنعتی و حتی در حوزه دفاعی. پروژه ژنوم هم همین نقش را در حوزه بیولوژی، بیوفیزیک و بیو انفورماتیک ایفا کرده است. خوشبختانه پژوهشگاه دانشهای بنیادی در 18 سال پیش با تاسیس پژوهشکده علوم شناختی و تاسیس آزمایشگاه‌های مدرن، توفیقات چشمگیری را در این زمینه به دست آورده است. در حوزه "بیو" نیز بیش از 10 سال است که فعالیت منسجم علمی با دستاوردهای قابل تحسین آغاز شده است و عملا در سال گذشته به تاسیس پژوهشکده بیوانفورماتیک منجر شد.
خطرناکتر از کمبود بودجه، تلقی نادرست از علم و فناوری است. رییس پژوهشگاه دانش های بنیادی با بیان اینکه مشکل بودجه با همه اهمیت آن جدی‌ترین معضل پژوهشی کشور نیست، گفت: تلقی نادرست از علم و فناوری و نحوه توسعه و تعمیق آن در کشور و عمل‌زدگی مفرط خطرناکتر از کمبود بودجه است. بخش پژوهش خود را تافته جدا بافته نمی‌داند و هنر مدیریت این است که در همین شرایط که کشور با کمبود بودجه مواجه است کار را پیش ببرد. نکته مهم دیگر آن است که التزام بدنه مدیریتی کشور به اسناد بالادستی از جمله اسنادی که تعیین کننده نسبت اعتبارات پژوهشی به تولید ناخالص داخلی است، یکی از علایم جدی بودن حاکمیت به عنوان یک پیکره واحد در تعقیب اهدافی است که توسط نظام تعیین شده است و هیچ بخشی از حاکمیت نباید از تلاش برای ارتقاء کارآمدی نظام کوتاهی کند.
لاریجانی، پژوهشگاه دانشهای بنیادی (IPM) را بخشی از تجربه موفق پیشرفت علمی کشور عنوان و خاطرنشان کرد: پژوهشگاه در کنار فعالیتهای تحقیقاتی خود اجرای پروژه‌های کلان علمی از جمله طرح رصدخانه ملی، طرح گرید، شتابگر ملی، ابررایانش و… را بر عهده داشته و همچنین با مراکز علمی بزرگ دنیا از جمله "سرن" همکاری دارد.
وی تصریح کرد: با اجرای پروژه رصدخانه ملی، ایران بعد از قرنها صاحب یک رصدخانه حرفه‌یی خواهد شد. پروژه از آستانه حساسش رد شده و به موازات طراحی و تهیه آیینه، ابزارگان و عملیات احداث رصدخانه، آموزش منجمان هم در پژوهشکده نجوم آغاز شده و تعدادی از محققان آموزش های لازم را با گذراندن دوره‌های کار با تلسکوپ در خارج کشور گذرانده‌اند.
لاریجانی درباره بودجه پروژه گفت: میزان اعتبار تخصیصی به طرح رصدخانه ملی از ابتدا کم بود. پژوهشگاه دانشهای بنیادی علی رغم محدودیت های موجود به عنوان مجری طرح تاکنون بالغ بر 12 میلیارد تومان از سرمایه‌گذاری مورد نیاز را متحمل و متقبل شده و مطمئنم دولت عنایت خوبی به این طرح خواهد داشت و ان‌شاءالله سال 94 از لحاظ بودجه سال خوبی برای این طرح ملی خواهد بود.نورگیری از رصدخانه ملی، روزی بسیار شیرین برای علم کشور
رییس پژوهشگاه دانشهای بنیادی با بیان اینکه روزی که اولین نورگیری رصدخانه ملی انجام شود روزی بسیار شیرین برای علم کشور خواهد بود درباره زمان پیش‌بینی شده برای اتمام پروژه گفت: عملیات گوناگون رصدی با استفاده از تجهیزات نصب شده در پایشگاه رصدخانه ملی از مدتی پیش آغاز شده که امیدواریم در صورت تامین به موقع اعتبارات مورد نیاز ظرف دو سال بهره برداری از رصدخانه اصلی آغاز شود.
لاریجانی با اشاره به طرح شتابگر ملی که در پژوهشگاه دانشهای بنیادی در حال اجراست اظهار داشت: این طرح از لحاظ ابعاد چند برابر رصدخانه ملی است. شتابگر ملی که در مجاورت دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین احداث می‌شود کاربردی‌های بسیار متنوعی در حوزه‌های مختلف علمی ازفیزیک و الکترونیک تا کشاورزی و داروسازی خواهد داشت. طراحی مفهومی شتابگر در سه سال گذشته انجام شده و ابزارهای مختلف شتابگر از قبیل RF و سیستم خلاء در حال ساخت هستند.
وی با بیان اینکه هیچ کشوری بدون برخورداری از شتابگر در حوزه‌های مختلف علم و فناوری پیشرفت مناسب نمی‌کند، خاطرنشان کرد: نمونه مشابه این شتابگر طی سه سال با بودجه سنگین در انگلستان ساخته شده که 32 خروجی دارد. البته این اولین شتابگر آنان نیست. پیگیری موفق طرح شتابگر در ایران با توجه به بودجه و تجربه اندک متخصصان کشورمان برای دانشمندان خارجی بسیار تعجب‌آور بوده است. با بهره‌برداری از شتابگر ملی شش هزار کارشناس و محقق می‌توانند از امکانات علمی آن در حوزه های مختلف استفاده کنند.
رصدخانه ها و شتابگرها، آزمایشگاه‌های بزرگ علوم بنیادی
رییس پژوهشگاه دانشهای بنیادی در پاسخ به این سوال که آیا پرداختن به این قبیل پروژه‌های عظیم علمی پژوهشگاه را از ماموریت اصلی آن که تحقیقات در علوم بنیادی است بازنمی‌دارد، گفت: علوم بنیادی صرفا نظری نیستند. پروفسور عبدالسلام برنده پاکستانی جایزه نوبل فیزیک که در تاسیس پژوهشگاه (مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات) نقش فعالی داشت در همان آغاز کار پژوهشگاه در جریان سفری که به ایران داشت توصیه‌هایی به ما کرد از جمله این که کار خود را از فیزیک نظری و ریاضیات شروع کنیم ولی از حوزه‌های میان رشته‌یی مثل علوم زیستی غافل نشویم و حتما به تحقیقات آزمایشگاهی و تجربی توجه داشته باشیم. مواجهه با عالم واقع که موضوع علوم بنیادی است، امری بسیار پیچیده است و آزمایشگاه‌های متناسب با موضوع از جمله رصدخانه ها و شتابگرها مکان های مناسبی برای مواجهه مستقیم با وجوه ناپیدای جهان هستند.
لاریجانی با بیان اینکه با بهره‌برداری از شتابگر ملی و رصدخانه ملی سطح علمی کشور جهشی چشمگیر خواهد داشت اظهار کرد: با راه‌اندازی شتابگر ملی که به مثابه یک کرسی نوآوری است به عنوان اولین کشور خاورمیانه صاحب شتابگر خواهیم شد که این شتابگر از شتابگر سزامی که با همکاری تعدادی از کشورهای خاورمیانه در حال ساخت است هم پیشرفته‌تر است.
پیشرفت علمی کشور، پروژه‌ای با هدایت مقام معظم رهبری
وی در ادامه با بیان اینکه پیشرفت علمی، پروژه‌ای با هدایت مقام معظم رهبری است، اظهار داشت: اینکه جمهوری اسلامی ایران در حوزه علم و فناوری یکی از پیشرفته ترین کشورهای منطقه است، واقعیتی است که مورد اذعان همگان و اهل فن است و سیاستمداران غربی را نگران کرده و متاسفانه دست به اقدامات بی سابقه در تبعیض علمی علیه ایران زده‌اند. این اقدامات، غیر اخلاقی و مخالف روح جهانشمول علم بشری و البته خطرناکند. حال سوال مهم این است که این توفیق عظیم صرفا یک اتفاق و حادثه است یا نتیجه یک علت معین و یا یک برنامه حساب شده است؟ وسعت و استمرار دستاوردهای علمی و فنی کشور دیدگاه "حادثه محور" را برنمی تابد. سوال بعدی آن است که علت این پیشرفت چیست؟ مهم است که علت آن را بدانیم تا از تضعیف آن در آینده اجتناب کنیم و البته در تقویت آن بکوشیم.
لاریجانی تصریح کرد: به نظر من بر اساس سابقه بالغ بر سه دهه فعالیت در حوزه توسعه علمی کشور دلیل توفیقات علمی و فناوری ما در ربع اخیر قرن خصوصا این است که رهبر معظم انقلاب دیدگاه درستی را درباره علم وفناوری مدرن به نحو مستمر دنبال کرده اند. در واقع تنها بخشی از این دیدگاه عملی شده و این همه توفیقات به بار آورده است.
سرمایه گذاری مستمر در علوم پایه از محورهای دیدگاه توسعه علمی رهبر انقلاب است
وی در تبیین دیدگاه (Vision) توسعه علمی مقام معظم رهبری که تحقق بخشی از آن چنین برکاتی را به همراه داشته است، اظهار داشت: به عقیده من، مسلک رهبر معظم انقلاب اسلامی در توسعه علمی و فناوری کشور دارای پنج محور یا جزء مقوّم است. اول، سرمایه گذاری مستمر در علوم پایه به عنوان زیربنای اصلی توسعه علمی و فناوری؛ دوم، نوآوری به عنوان شاخص اصلی دستاوردهای علمی؛ سوم، ارزیابی بین المللی در رقابت جهانی و تاکید بر این که دستاوردهای علمی کشور باید در معرض علمای جهان قرار بگیرند و برای ارزیابی آنان اهمیت قائل شد و اینطور نشود که خودمان ادعایی بکنیم و خودمان برای خود کف بزنیم و لذا چاپ مقالات در مجلات مهم علمی و بررسی ارزیابی توسط دیگران و شرکت در تحقیقات مشترک علمی در دنیا بسیار مهم است، چهارم، سرمایه گذاری وسیع روی نیروهای زبده جوان علمی به عنوان مهمترین عنصر تحول علمی و پنجم، تلاش برای توفیق چرخه علم، فناوری، صنعت و سرمایه.
لاریجانی خاطرنشان کرد: هر یک از محورهای یاد شده چه از بیانات و دستورالعملهای مقام معظم رهبری و چه از جهت ماهوی توضیح و تفصیل دارد که چند سال پیش شمه ای از آن را برای اساتید محترم دانشگاه شهید بهشتی گفته‌ام و فکر می کنم چاپ شده باشد. مهم این است که این عوامل را نباید تضعیف کنیم و نباید سرنخ توسعه علمی را گم کنیم.
جوان‌گرایی، راهبردی در مسیر توسعه علمی کشور
رییس پژوهشگاه دانشهای بنیادی در ادامه با تاکید بر ضرورت جوان‌گرایی به عنوان راهبردی در مسیر توسعه علمی کشور گفت: تعدادی از گل‌های سرسبد نسل جدید نیروهای علمی متعهد کشور در پژوهشگاه فعالیت دارند که سعی داریم تجربه مدیریتی هم پیدا کنند. در حال حاضر اغلب دپارتمان‌های پژوهشگاه توسط جوانان که اعتقاد راسخی به توان علمی و مدیریتی آنها داریم، اداره می‌شوند.
وی در پایان در پاسخ به این سوال که با توجه به این که نسل گذشته دانشمندان کشور به دلیل شرایط حاکم بر علم ایران در زمان فعالیتشان و نسل جدید این دانشمندان به دلیل محدودیت‌های ارتباط با کشورهای دیگر در شرایط تحریم، تجربه راهبری یا مشارکت در راهبری پروژه های عظیمی مانند شتابگر و یا رصدخانه را نداشته‌اند، با توجه به نبود تجربه اجرای طرح‌های بزرگی مثل ساخت رصدخانه یا شتابگر که پیچیدگی‌های فراوانی دارد آیا درخصوص عدم موفقیت پژوهشگاه در این پروژه‌های پرهزینه و دشوار نگران نیستید، گفت: 26 سال پیش که در زمان وزارت دکتر فرهادی – وزیرفرهنگ و آموزش عالی وقت – پایه پژوهشگاه گذاشته شد خودمان فکرنمی‌کردیم با گذشت ربع قرن موسسه‌ای کوچک به چنین مرکزنخبگی تبدیل شود که درکشور و منطقه اگر نگوییم بی‌نظیر، کم‌نظیراست. تجربه پژوهشگاه در همکاری با بزرگترین پروژه علمی بشر یعنی سرن تجربه بسیار موفقی بوده است که در آن هم نسل گذشته و هم نسل جدید دانشمندان فرصت همکاری با گروه بزرگی از دانشمندان را پیدا کردند و در سطح بسیار بالایی توانایی های خود را به نمایش درآوردند.
لاریجانی خاطرنشان کرد: در مورد پروژه‌های بزرگی مثل شتابگرهم اطمینان دارم که محققان پژوهشگاه قطعا موفق خواهند بود. این حرف، شعار نیست و در عمل روند اجرای این پروژه‌ها را به دقت زیر نظر داریم و با استفاده از مشاوره و همکاری دانشمندان سایر کشورها در مراحل مختلف اسناد مربوطه را مرتبا بررسی می‌کنیم. به عنوان مثال در سمینار بررسی اسناد تهیه شده طرح رصدخانه ملی ایران، بررسی کنندگان بین المللی به صورت کاملا انتقادی و دقیق همه اسناد طراحی مفهومی طرح را بررسی کردند. در گزارش سمینار که توسط همکاران اینجانب تهیه شد نقاط ضعف و قوت فعالیت ها به دقت عنوان شده است و در مسیر اجرای طرح، برنامه های اصلاحی برای رفع نقایص به اجرا درآمد. این روش همان الگویی است که در همه پروژه های موفق دنیا مورد استفاده قرار می گیرد و ما نیز از استفاده از روشهای مدیریتی پیشرفته مستغنی نیستیم. به لطف خدا با اتکا به نیروهای علمی جوان کشور شاهد تکمیل و بهره‌برداری از این پروژه‌ها خواهیم بود.
No tags for this post.
