در سردترین و طولانیترین شب سال، ایرانیان قرنهاست که به جای تسلیم شدن به تاریکی، گرد هم میآیند و جشن میگیرند. شب یلدا، یا همان شب چله، فقط یک مناسبت تقویمی نیست؛ روایتی است کهن از امید، از باور به زایش دوبارهٔ نور، و از پیوندی انسانی که در دل تاریکی معنا مییابد. در این شب، تاریکی نه هیولایی هراسانگیز، بلکه فرصتی برای باهمبودن است.
به گزارش خبرگزاری سیناپرس، از منظر علمی، یلدا همزمان با انقلاب زمستانی و بلندترین شب سال در نیمکرهٔ شمالی است. اما آنچه این پدیدهٔ طبیعی را به یک جشن ماندگار تبدیل کرده، نگاه فرهنگی ایرانیان به چرخههای طبیعت است. نیاکان ما این شب را نماد غلبهٔ روشنایی بر تاریکی دانستند؛ باوری که ریشه در جهانبینی ایرانی و سپس ایرانی ـ اسلامی دارد؛ جایی که نور، نماد دانایی، خیر و حیات است.
در لایههای فرهنگ مردمی، یلدا جلوهای زنده و ملموس دارد. انار و هندوانه با رنگ سرخشان یادآور خورشیدند؛ خوراکیهایی ساده که در دل خود تاریخ، جغرافیا و ذوق ایرانی را حمل میکنند. شاهنامهخوانی و فال حافظ نیز در این شب، صرفاً تفریح نیست؛ بلکه پیوندی است میان نسلها. شاهنامه هویت ملی را بازگو میکند و حافظ، زبان دل و حکمت ایرانی را. این سنتها، حافظهٔ جمعی ما را زنده نگه میدارند.
اما پرسش مهم اینجاست: یلدا امروز چه نسبتی با جوانان دارد؟
در جهانی که مرزهای فرهنگی بهسرعت کمرنگ میشوند، آیینهایی چون یلدا به جوان ایرانی کمک میکنند تا ریشههای خود را بازشناسد و با هویتی استوار در جهان امروز حضور یابد. یلدا فقط نگاه به گذشته نیست؛ پلی است میان دیروز و فردا. آیینهای جمعی، سرمایهٔ اجتماعی را تقویت میکنند، حس تعلق میسازند و جامعهای همدلتر شکل میدهند.
از سوی دیگر، سنت زمانی زنده میماند که امکان بازآفرینی داشته باشد. جوانان میتوانند یلدا را با زبان و ابزار زمانهٔ خود روایت کنند؛ از هنرهای نو گرفته تا فضای مجازی. یلدا نباید در موزهها محبوس شود؛ باید نفس بکشد، تغییر کند و همچنان معنا بیافریند.
پاسداشت یلدا، در معنایی عمیقتر، پاسداشت تنوع فرهنگی است. همانگونه که طبیعت بدون تنوع زیستی دوام نمیآورد، جهان انسانی نیز بدون تنوع فرهنگی فقیر میشود. یلدا بخشی از این تنوع ارزشمند است؛ صدایی از تاریخ که هنوز میتواند با انسان امروز سخن بگوید.
در نهایت، یلدا یک شب نیست؛ یک استعاره است. استعارهای از این حقیقت ساده اما عمیق که هیچ تاریکیای ابدی نیست. جوان ایرانی با زنده نگه داشتن یلدا، فقط آیینی کهن را تکرار نمیکند؛ بلکه بذر امید، هویت و پیوند را در دل آینده میکارد.
بگذاریم زمزمه کهن خورشید، همچنان در دل شبهای نسل جدید طنینانداز باشد.
*زهرا حسیننژاد، عضو هیأت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ