درهشتمین نشست از سلسله نشست های تخصصی "مبانی ایران شناختی پیشرفت" مطرح شد:
نقش ظرفیت‌های جغرافیایی در پیشرفت ایران/ هویت ملی و تردید هویتی در ایران
استاد دانشگاه تربیت مدرس گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی و سیاسی ایران، تردید هویتی شهروندان است؛ پدیده‌ای که در طول دهه‌های اخیر به دلایل متعدد فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ای تشدید شده و می‌تواند اثرات عمیقی بر ثبات ملی و انسجام اجتماعی داشته باشد.
به گزارش سیناپرس، دکتر محمدرضا حافظ نیا، استاد دانشگاه تربیت مدرس درهشتمین نشست از سلسله نشست های تخصصی«مبانی ایران شناختی پیشرفت» با تاکید بر ماهیت ترکیبی هویت ملت ایران، اظهار داشت: نمی‌توان ایرانی بودن و مسلمان بودن را به‌طور مطلق از هم جدا کرد. هویت ایرانی همواره ترکیبی از دو عنصر ایرانیت و اسلامیت بوده و این ترکیب هوشمندانه، راهبردی عقلایی برای کاهش تردید هویتی نسل‌های جدید به شمار می‌رود.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی و سیاسی ایران، تردید هویتی شهروندان است؛ پدیده‌ای که در طول دهه‌های اخیر به دلایل متعدد فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ای تشدید شده و می‌تواند اثرات عمیقی بر ثبات ملی و انسجام اجتماعی داشته باشد. این تردید هویتی، گاهی در قالب تقابل سنت و مدرنیته بروز می‌کند و نسل جوان، به دلیل دسترسی گسترده به اطلاعات جهانی، در مواجهه با فرهنگ‌های متفاوت، دچار شک هویتی و سردرگمی اجتماعی می‌شود..
وی تاکید کرد: تنها راه مقابله با این بحران، شناخت دقیق از هویت ملی و تلفیق آن با اصول اسلامی است، تا شهروندان نه تنها حس تعلق خود را به کشور حفظ کنند، بلکه درک کنند که هویتشان هم ریشه‌دار و هم پویا است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه افزود: هویت ملی ترکیبی به ایران اجازه می‌دهد هم در سطح داخلی و هم در سطح بین‌المللی، موضعی مستحکم و معنادار داشته باشد و از تنش‌های ناشی از اختلافات داخلی پیشگیری کند. در همین راستا، دکتر حافظ نیا به تجربه کشورهای منطقه اشاره کرد که تلاش برای ایجاد هویت مصنوعی یا یک‌بعدی باعث شکاف‌های اجتماعی، اختلافات مذهبی و حتی تنش‌های سیاسی شده است..
وی خاطرنشان کرد: ایران با ترکیب عقلانی ایرانیت و اسلامیت توانسته، تجربه تاریخی بی‌نظیری از همزیستی هویت‌ها داشته باشد که باید به عنوان سرمایه اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.
وی همچنین به نقش آموزش و رسانه در تثبیت هویت ملی اشاره کرد و افزود: برنامه‌ریزی آموزشی و سیاست‌های رسانه‌ای باید طوری طراحی شود که هویت ترکیبی ایرانی-اسلامی به نسل‌های جدید منتقل شود؛ هویتی که هم تاریخی باشد و هم پاسخگوی نیازهای معاصر باشد.
به باور حافظ نیا، این اقدام نه تنها انسجام داخلی را تقویت می‌کند، بلکه باعث می‌شود ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی از قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی بهره‌مند شود.
ظرفیت‌ها و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران
وی به ظرفیت‌ها و محدودیت‌های جغرافیایی ایران پرداخت و توضیح داد: موقعیت جغرافیایی و موقعیت استراتژیک کشور، قابلیت‌های بالقوه‌ای برای تولید قدرت ملی و نفوذ منطقه‌ای فراهم می‌کند، اما کاربری این ظرفیت‌ها و تهدیدها وابسته به تدابیر حکومتی و مدیریتی است..
وی در ادامه با ارائه تحلیل‌های دقیق، به نمونه‌های تاریخی اشاره کرد تا نشان دهد که غفلت از مدیریت منابع و موقعیت ژئوپلیتیکی، چگونه فرصت‌ها را به تهدید تبدیل کرده است.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس سه ویژگی اصلی موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را اینگونه تشریح کرد:
1-موقعیت گذرگاهی (Gate Way): ایران به عنوان یک کشور ترانزیتی، ظرفیت بالایی برای تولید ثروت، ایجاد منزلت و افزایش نفوذ منطقه‌ای دارد، مشروط بر آن که مدیریت حکومتی، راهبردی و علمی باشد.
2-موقعیت مرکزی در سیستم‌های ژئوپولیتیکی منطقه‌ای: ایران در مرکز حدود ده سیستم مهم منطقه‌ای قرار گرفته و می‌تواند با مشارکت هوشمندانه در سیاست‌های منطقه‌ای، نقش‌آفرینی موثری داشته باشد. حافظ نیا تاکید کرد که درک و شعور جغرافیایی مسئولان، مانند آنچه در ترکیه مشاهده می‌شود، در ایران کم‌رنگ بوده و همین باعث شده فرصت‌ها از دست برود.
3-موقعیت استراتژیک و دسترسی به منابع انرژی جهانی: ایران به دو انبار اصلی انرژی جهان دسترسی دارد و کنترل این مسیرها توان و منزلت بین‌المللی ایجاد می‌کند. وی بیان کرد که تاریخ نشان می‌دهد، غفلت از این موقعیت‌ها منجر به اشغال نظامی ایران در جنگ‌های جهانی اول و دوم و کاهش نفوذ منطقه‌ای شده است.
حافظ نیا در ادامه به مفهوم قدرت ملی دینامیک پرداخت و اظهار داشت: قدرت ملی صرفاً به منابع طبیعی محدود نمی‌شود، بلکه شامل علم، تکنولوژی، توان مدیریتی، سازمان‌دهی اجتماعی و انسجام سیاسی نیز هست.
وی با اشاره به تجربه کشورهای موفق منطقه‌ای، خاطرنشان کرد: ایران با بهره‌برداری هوشمندانه از موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت‌های استراتژیک، می‌تواند قدرت و منزلت واقعی خود را بازسازی کند.
وی به تجربه‌های تاریخی ایران اشاره کرد و گفت: ایران در طول تاریخ به دلیل غفلت از مدیریت منابع و ظرفیت‌ها، اغلب فرصت‌های منطقه‌ای و جهانی خود را از دست داده است.
وی افزود: نظام حکومتی و تصمیم‌گیرندگان باید با درک دقیق از محیط ژئوپلیتیکی و استفاده از ظرفیت‌های استراتژیک، کشور را به جایگاه واقعی خود بازگردانند.
قلمروهای طبیعی و فرصت‌های توسعه‌ای کشور
حافظ نیا، در بخش پایانی بحث خود، به قلمروهای طبیعی و ظرفیت‌های توسعه‌ای ایران پرداخت و تکید کرد : ایران با داشتن منابع انرژی گسترده، معادن فلزی و غیر فلزی، فلات‌های متنوع، مناطق گردشگری ارزشمند و صنایع دستی خاص، یکی از کشورهای دارای ظرفیت‌های بالقوه بالا در جهان است. این ظرفیت‌ها تنها با مدیریت علمی، برنامه‌ریزی دقیق و استفاده هوشمندانه از فناوری و سرمایه انسانی، می‌تواند به توسعه پایدار، اشتغال‌زایی و افزایش تولید ملی منجر شود.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس، در این بخش به چند ظرفیت خاص اشاره کرد:
۱ . گردشگری و توریسم بین‌المللی: ایران با جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی خود، ظرفیت جذب میلیون‌ها گردشگر را دارد. وی بیان کرد که گردشگری می‌تواند هم درآمد ارزی ایجاد کند و هم قدرت نرم و نفوذ فرهنگی ایران را افزایش دهد.
۲ . اقتصاد دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر: مناطق جنوبی ایران و مناطق کویری، ظرفیت بالایی برای تولید انرژی‌های خورشیدی و توسعه اقتصاد دریایی دارند. این اقدام علاوه بر ایجاد فرصت شغلی، می‌تواند وابستگی به نفت را کاهش دهد.
۳ . صنایع فرهنگی وتولیدات سنتی: غذا، پوشاک، صنایع دستی و گیاهان دارویی ایران، ظرفیت صادرات و ایجاد برندهای جهانی را دارند. حافظ نیا تأکید کرد که توسعه این صنایع نیازمند بازاریابی هوشمند، آموزش و استفاده از فناوری‌های مدرن است.
وی همچنین اشاره کرد که ایران به دلیل مدیریت ناکافی منابع آب، زمین و انرژی در دهه‌های گذشته، نتوانسته بسیاری از ظرفیت‌های طبیعی خود را به بهره‌برداری کامل برساند.
حافظ نیا در پایان سخنان خود تأکید کرد: ترکیب سه عنصر “هویت ملی”، “موقعیت ژئوپلیتیکی” و “ظرفیت‌های طبیعی کشور”، اساس قدرت ملی ایران را شکل می‌دهد. او خاطرنشان کرد که تنها با درک درست از این سه حوزه، برنامه‌ریزی هوشمندانه و اجرای مقتدرانه تصمیمات حکومتی است که ایران می‌تواند در منطقه و جهان نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشد و در مسیر توسعه پایدار و قدرت ملی واقعی حرکت کند.
