براساس گزارش مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی از مطالعات بین‌المللی، آتش‌سوزی اخیر جنگل‌های هیرکانی، این میراث طبیعی چندمیلیون‌ساله را با خطر تشدید تخریب و از دست رفتن زیستگاه گونه‌های اندمیک روبه‌رو کرده است و نگرانی کارشناسان محیط‌زیست نسبت به آینده‌ی یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین اکوسیستم‌های جهان به اوج رسیده است.
به گزارش سیناپرس، جنگل‌های هیرکانی در سال ۲۰۱۹ توسط یونسکو در فهرست میراث جهانی ثبت شدند. جنگل‌های هیرکانی تحت معیار (ix) ثبت شده‌اند، یعنی: «نمونه‌ای برجسته از فرآیندهای بوم‌شناختی و زیستی در تکامل اکوسیستم‌ها» به‌ویژه به خاطر قدمت زیاد، گونه‌های فسیلی (relict) و تنوع زیستی بالا. در پرونده ثبت یونسکو همچنین اشاره شده است به تنوع گیاهی و جانوری قابل توجه و وجود گونه های اندمیک و بازمانده به‌عنوان «ژن‌بان بی‌بدیل».
اما اکنون در پی گسترش آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های هیرکانی، نگرانی کارشناسان محیط‌زیست نسبت به آینده‌ی یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین اکوسیستم‌های جهان به اوج رسیده است. جنگل‌هایی که قدمت آنها به میلیون‌ها سال پیش بازمی‌گردد و به‌عنوان بازمانده‌ای کم‌نظیر از دوران سوم زمین‌شناسی شناخته می‌شوند، امروز با تهدیدی روبه‌رو هستند که می‌تواند بخشی از میراث طبیعی بشر را برای همیشه نابود کند.
جنگل‌های هیرکانی با هزاران گونه گیاهی و حیوانی، از جمله صدها گونه اندمیک که تنها در این منطقه یافت می‌شود، یکی از غنی‌ترین زیست‌بوم‌های جهان به‌شمار می‌آیند. درختانی چون چوب‌آهن ایرانی، زلکووا، افرا مخملی و شمشاد هیرکانی و همچنین حضور گونه‌هایی همچون پلنگ ایرانی، گوزن‌ها، خرس قهوه‌ای و ده‌ها گونه پرنده جنگلی، این جنگل را به یک گنجینه بی‌بدیل زیستی تبدیل کرده است.
مطالعات اخیر نشان می‌دهند، تغییرات اقلیمی، توسعه بی‌رویه، قطع غیرقانونی درختان و فشارهای انسانی طی سال‌های گذشته تهدیدات مهمی برای این جنگل باستانی بوده‌اند. گونه‌های درختی بومی هیرکانی، مانند Acer mazandaranicum و چند درخت اندمیک دیگر، در معرض تغییرات شدید زیستگاهی آینده هستند؛ مدل‌سازی پراکنش گونه‌ها تحت سناریوهای اقلیمی مختلف (RCP ۴.۵ و ۸.۵) پیش‌بینی می‌کند که زیستگاه مناسب این گونه‌ها در دهه‌های آینده به‌طرز چشمگیری کاهش یابد.
همچنین، پژوهشی در مجله Forest Ecology and Management نشان داده است که رشد گونه‌هایی مانند «راسبری مازندرانیکوم» تحت تأثیر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر است و برای نجات آنها باید اولویت‌های حفاظتی تدوین شود.
اما آتش‌سوزی‌های اخیر به‌عنوان جدیدترین و مخرب‌ترین تهدید، بسیاری از مناطق حساس و بکر را در معرض نابودی قرار داده و چالش‌های حفاظتی را دوچندان کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که سوختن بخش‌هایی از جنگل‌های هیرکانی تنها از دست رفتن چند هکتار درخت نیست؛ این یک «ضربه اکولوژیک» به منطقه‌ای است که میلیون‌ها سال دوام آورده و خانه گونه‌هایی است که احتمالاً هیچ جای دیگری روی زمین امکان ادامه حیات ندارند. آنها تأکید دارند که کنترل سریع آتش، تقویت تجهیزات اطفا، مدیریت چرا، جلوگیری از تخریب اراضی و اجرای برنامه‌های هماهنگ حفاظتی، تنها راه نجات این میراث جهانی است.
از سوی دیگر، آتش‌سوزی‌ها علاوه‌بر تخریب مستقیم پوشش گیاهی، بر ویژگی‌های خاک نیز تأثیر دارند. تحقیقات نشان داده‌اند که پس از آتش، تغییراتی در میزان نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک رخ می‌دهد که می‌تواند به پایداری اکوسیستم لطمه بزند. محققان با استناد به مطالعات بلندمدت درباره مقاومت و بازیابی جنگل‌های هیرکانی تأکید می‌کنند که این جنگل‌ها در برابر عوامل طبیعی و انسانی مانند آفت‌ها، بیماری‌ها و بهره‌برداری بی‌رویه آسیب‌پذیرند.
در شرایطی که آتش‌سوزی قادر است بخشی از میراث زیستی میلیون‌ساله را در معرض نابودی قرار دهد، کارشناسان از مسئولان و جامعه بین‌المللی خواستار تقویت فوری تدابیر حفاظتی، مدیریت آتش‌سوزی و کاهش فشارهای ناشی از تغییر کاربری زمین شده‌اند.