رشد سریع هوش مصنوعی، علاوه بر مزایا، چالشهای جدی زیستمحیطی و بهداشتی را به همراه داشته است. تحقیقات نشان میدهد که آلودگی ناشی از مراکز داده (دیتا سنترها) در پنج سال گذشته، بیش از 5.4 میلیارد دلار هزینه مراقبتهای بهداشتی را به ایالت متحده تحمیل کرده است.
به گزارش سیناپرس، این مراکز که نیروی محرکه هوش مصنوعی هستند، مقادیر عظیمی از برق را مصرف میکنند که بخش قابل توجهی از آن از سوختهای فسیلی تامین میشود و منجر به انتشار گازهای مضر میشود.
بر اساس این تحقیقات، آلودگی هوا ناشی از مراکز داده در سال 2023 به تنهایی1.5 میلیارد دلار به سیستم مراقبتهای بهداشتی آمریکا تحمیل کرده است که نسبت به سال قبل 20 درصد افزایش داشته است. گوگل، مایکروسافت و متا به عنوان بزرگترین عوامل این هزینهها شناسایی شدهاند.
علاوه بر انتشار گازهای گلخانهای، مصرف آب و تولید زبالههای الکترونیکی نیز از نگرانیهای رو به رشد هستند. مراکز داده برای خنکسازی به سیستمهای آبی متکی هستند که منجر به افزایش مصرف آب شده است. همچنین تراشهها و سرورهای هوش مصنوعی عمر محدودی دارند و دفع آنها میتواند زبالههای خطرناکی ایجاد کند. این هزینههای بهداشتی و زیستمحیطی به طور مساوی توزیع نمیشوند و اغلب جوامع کمدرآمد در مناطقی با مقررات کمتر، بیشترین آسیب را متحمل میشوند.
افزایش مصرف برق در مراکز داده و هشدارهای جهانی
آژانس بینالمللی انرژی هشدار داده است که مصرف برق مراکز داده ممکن است تا سال ۲۰۲۶ دو برابر شود. بهعنوان مثال، اجرای یک پرسوجوی ساده در چت جی پی تی تقریبا 10 برابر بیشتر از یک جستجوی معمولی در گوگل برق مصرف میکند.
گلدمن ساکس پیشبینی میکند که تا سال ،۲۰۳۰ مراکز داده ممکن است ۱۰ درصد کل برق ایالت متحده را مصرف کنند. این رقم در سال ۲۰۲۳ برابر با ۴ درصد بود.
این روند محدود به آمریکا نیست. در اروپا، پیشبینی میشود تقاضای برق طی دهه آینده ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد که بخش عمده آن ناشی از گسترش مراکز داده است. در ایرلند، این مراکز اکنون ۲۱ درصد از کل برق کشور( بیشتر از مجموع مصرف برق همه خانوارهای شهری ) را مصرف میکنند.
مصرف آب و پسماند الکترونیکی: بحرانهای نوظهور
علاوه بر انتشار کربن ، تأثیرات زیستمحیطی هوش مصنوعی شامل مصرف آب و پسماند الکترونیکی نیز میشود. مراکز داده گرمای زیادی تولید میکنند و برای عملکرد، نیاز به سیستمهای خنککننده قدرتمند دارند. بسیاری از این سیستمها مبتنی بر آب هستند و با رشد سریع مراکز داده، تقاضا برای آب نیز بهشدت افزایش یافته است.
گزارش محیطزیستی گوگل در سال ۲۰۲۴ نشان میدهد که مراکز داده این شرکت از سال ۲۰۱۹ تاکنون ۸۸ درصد بیشتر آب مصرف کردهاند. این روند در مناطقی مانند کالیفرنیا که با خشکسالی مواجهاند، نگرانیهایی جدی درباره پایداری منابع آبی به وجود آورده است.
پسماند الکترونیکی نیز چالشی جدی است. تراشهها و سرورهای هوش مصنوعی عمر محدودی دارند و پس از پایان عمرشان، میتوانند پسماندهای خطرناکی ایجاد کنند. بسیاری از مواد موجود در سختافزار مراکز داده، مواد سمی دارند که در صورت عدم مدیریت صحیح، تهدیدی برای سلامت انسان و محیطزیست هستند.
جوامع کم درآمد، قربانیان اصلی آلودگی
هزینههای سلامت و زیستمحیطی ناشی از هوش مصنوعی بهطور مساوی توزیع نمیشوند. مراکز داده اغلب در مناطقی ساخته میشوند که زمین ارزانتر و قوانین زیستمحیطی سهلگیرانهتری دارند، مانند ایالتهای ویرجینیای غربی و اوهایو.
ساکنان این مناطق معمولا از اقشار کمدرآمد هستند و بیشترین آسیب را از آلودگی هوا و آب متحمل میشوند.
شائولی رن، دانشیار دانشگاه UC. Riverside میگوید: «برخلاف انتشار کربن که میتوان آن را با هوای پاک در جای دیگر جبران کرد، تأثیرات سلامت ناشی از یک مرکز داده در یک منطقه خاص قابل جبران نیست.«
شرکتهای فناوری معمولا برای جبران انتشار کربن، از اعتبارهای انرژی تجدیدپذیراستفاده میکنند. اما این راهکارها، آلودگیهای محلی را بهطور مستقیم کاهش نمیدهند و بههمین دلیل، مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان محیطزیست قرار گرفتهاند.
سباستین لهوده ، استادیار در دانشگاه s’King Collegeلندن میگوید: «از دیدگاه بومشناسی، اعتبارهای کربن مسائلی اساسی دارند. اگر در جایی از منابع آب بهقدری استفاده شود که به تنوع زیستی آسیب وارد کند، با اجرای یک پروژه زیستمحیطی در جای دیگر نمیتوان این آسیب را جبران کرد. ادامه این منطق، منجر به خسارات جبرانناپذیر خواهد شد.«
حرکت به سوی توسعه پایدار
برخی شرکتها در تلاشند تا ردپای زیستمحیطی خود را کاهش دهند. مایکروسافت قراردادی با یک شرکت امضا کرده تا یکی از واحدهای نیروگاه هستهای در پنسیلوانیا را مجددا راهاندازی کند و به این ترتیب وابستگی به سوختهای فسیلی را کاهش دهد.
ملانی ناکاگاوا ، مدیر ارشد پایداری مایکروسافت میگوید:«برای دستیابی به هدف ما مبنی بر تبدیل شدن به یک شرکت کربن-منفی تا سال ۲۰۳۰ به مجموعهای متنوع از راهحلهای نوآورانه و بدون کربن نیاز داریم. انرژی هستهای پیشرفته و انرژی همجوشی هستهای نیز بخشی از راهکارهای چندفناوری ما برای رسیدن به این هدف هستند.«
پژوهشگران نیز در حال بررسی روشهایی برای مدلهای هوش مصنوعی کممصرفتر، سیستمهای خنککننده بهینهتر و الگوریتمهای محاسباتی با مصرف برق پایینتر هستند.
با این حال، کارشناسان هشدار میدهند تا زمانی که توسعه هوش مصنوعی بر پایه سودآوری پیش میرود، پایداری زیستمحیطی ممکن است در اولویتهای پایینتر باقی بماند.
اعتراضات عمومی علیه گسترش مراکز داده در آمریکا، ایرلند و مکزیک درحال افزایش است. نگرانی از کمبود آب، آلودگی و هزینههای فزاینده انرژی، موجب شده تا مردم خواستار نظارت سختگیرانهتر بر صنعت فناوری شوند.
رواطی کله گلالا، استراتژیست دیجیتال در مرکز ICRAF. CIFORمیگوید:«در حال رسیدن به نقطهای بحرانی هستیم که افزایش هزینهداده و در نتیجه هوش مصنوعی، نهتنها از نظر زیستمحیطی بلکه از منظر اجتماعی نیز بسیار سنگین خواهد بود. این روند، منطق اصلی هوش مصنوعی یعنی دموکراتیزهکردن دسترسی به دانش و کاهش نابرابری را تضعیف خواهد کرد. شاید اکنون به آن نقطه رسیده باشیم یا بهزودی برسیم».