کینازها، آنزیم‌هایی که در تنظیم فعالیت سلول‌ها نقش اساسی دارند، به تازگی بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه پژوهش‌های علمی قرار گرفته‌اند. پژوهشی تازه، با بررسی جامع نقش این مولکول‌ها در فرآیند سرطان، چشم‌اندازهای نوینی را برای درمان‌های هدفمند نشان می‌دهد.
به گزارش خبرگزاری سینا، کینوم انسانی، یعنی مجموعه کامل ژن‌هایی که دستور ساخت آنزیم‌های کیناز را در بدن می‌دهند، بخش کوچکی از ژنوم انسان را تشکیل می‌دهد اما تأثیری بزرگ بر حیات سلولی دارد. این آنزیم‌ها با افزودن گروه‌های فسفات به پروتئین‌ها، نحوه فعالیت آن‌ها را تغییر می‌دهند و در نتیجه مسیرهای سیگنالینگ سلولی را کنترل می‌کنند. هر تغییری در این فرآیند می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد، از جمله رشد بی‌رویه سلول‌ها و آغاز سرطان. بر اساس داده‌های علمی، بیش از دو سوم پروتئین‌های بدن تحت تأثیر فسفریلاسیون قرار دارند؛ فرایندی که با دخالت کینازها انجام می‌شود. به همین دلیل، شناخت دقیق‌تر این شبکه پیچیده برای درک بیماری‌هایی چون سرطان اهمیت حیاتی دارد.
از سوی دیگر، مطالعات نشان داده‌اند که اختلال در فعالیت کینازها، یعنی همان آنزیم‌هایی که باید نظم سلولی را حفظ کنند، می‌تواند موجب بروز تغییرات پاتولوژیک گسترده شود. زمانی که این آنزیم‌ها بیش از اندازه فعال شوند یا به درستی تنظیم نشوند، فرآیند تقسیم سلولی از کنترل خارج شده و بافت‌های توموری شکل می‌گیرند. به همین دلیل، بررسی ساختار و عملکرد این آنزیم‌ها نه تنها از نظر زیست‌شناسی سلولی بلکه از دیدگاه درمانی نیز اهمیتی ویژه دارد. محققان امیدوارند با درک بهتر این مسیرها، راه‌هایی برای جلوگیری از رشد تومور یا حتی بازگرداندن سلول‌های سرطانی به حالت طبیعی بیابند.
در همین راستا، محمدرضا مفید از گروه بیوشیمی بالینی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به همراه سه همکار خود از همان دانشگاه و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی همدان، مطالعه‌ای مروری انجام داده‌اند که به نقش و اهمیت کینوم انسانی در سرطان پرداخته است. این تیم علمی با مرور مقالات بین‌المللی، تلاش کرده‌اند تصویری جامع از عملکرد کینازها و کاربرد آن‌ها در درمان‌های نوین سرطان ارائه دهند.
برای انجام این پژوهش، محققان به سراغ پایگاه‌های معتبر علمی رفته‌اند و مقالات منتشر شده بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ را بررسی کرده‌اند. آن‌ها با استفاده از واژه‌هایی مانند «کیناز»، «کینوم انسانی»، «سرطان» و «مهارکننده کیناز»، ده‌ها مقاله را شناسایی و در نهایت ۶۴ مورد مرتبط را انتخاب کردند. به این ترتیب، مجموعه‌ای از یافته‌های دقیق و تازه درباره نحوه عملکرد کینازها در رشد سلولی و سرطان استخراج شد.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که آنزیم‌های کیناز، از مهم‌ترین اجزای چرخه رشد و تکثیر سلولی‌اند و زمانی که فعالیتشان از حالت طبیعی خارج می‌شود، نقش مستقیمی در آغاز سرطان دارند. از همین رو، کنترل فعالیت این آنزیم‌ها می‌تواند به عنوان راهکاری مؤثر برای مهار رشد تومورهای سرطانی مورد توجه قرار گیرد.
پژوهشگران همچنین دریافته‌اند که مهارکننده‌های کیناز یعنی داروهایی که به طور هدفمند جلوی فعالیت بیش از حد این آنزیم‌ها را می‌گیرند، در ترکیب با روش‌های درمانی سنتی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی می‌توانند نتایج بهتری به همراه داشته باشند. این ترکیب درمانی نه تنها رشد سلول‌های سرطانی را مهار می‌کند بلکه می‌تواند مقاومت دارویی تومورها را نیز کاهش دهد.
اهمیت این یافته‌ها که در مجله علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل منتشر شده‌اند، زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم بیش از یک‌سوم اهداف دارویی در حال تحقیق برای سرطان، مربوط به مهار کینازهاست. این داروها برخلاف شیمی‌درمانی‌های سنتی، به طور خاص مسیرهایی را هدف قرار می‌دهند که تنها در سلول‌های سرطانی فعال هستند، بنابراین آسیب کمتری به بافت‌های سالم وارد می‌شود. چنین درمان‌هایی می‌توانند نه تنها در مهار تومور، بلکه در جلوگیری از عود بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش چشمگیری داشته باشند.
مطالعات پیشین نیز این یافته‌ها را تأیید کرده‌اند. برای نمونه، در یک پژوهش بین المللی نشان داده شد که مسیرهای سیگنالینگ کینازها در شکل‌گیری تومور، متاستاز و مقاومت دارویی نقش مهمی دارند. این نتایج، بر لزوم توسعه داروهای هدفمند مبتنی بر مهارکننده‌های کیناز تأکید می‌کند؛ داروهایی که به‌جای از بین بردن تمام سلول‌ها، تنها مسیرهای خاصی را در سلول‌های سرطانی مسدود می‌کنند.