ریزگردها، پاسخ طبیعت به نامهربانی های بشر
وی مطالعاتی را نیز در زمینه گرد و غبارهای خوزستان انجام داده و معتقد است هر چند تغییر اقلیم و عوامل طبیعی، در بروز گرد و غبارهای مناطق جنوب و غرب کشور موثرند و در گذشته هم چنین پدیده هایی سابقه داشته اند، اما زخم‌هایی که بشر در دهه‌های اخیر بر صورت طبیعت زده، خشم طبیعت را این بار به صورت سهمگینی بر علیه انسان شورانده است. با نظرات دکتر ارحامی در این باره بیشتر آشنا شویم.
منابع اصلی ریز گردها چه چیزهایی هستند؟
ریزگردها منابع مختلفی دارند از قبیل خودروها، منابع طبیعی مثل آتشفشانها و آتش سوزی جنگلها و مراتع، گرد و غبار.
در حال حاضر آلودگی هوا در خوزستان از چه نوع آلودگی است؟
در حال حاضر در خوزستان با ذرات ریز معلق در هوا سرو کار داریم که منشأ اصلی آن گرد و غبار است. البته ممکن است در روزهایی که گرد و غبار نباشد آلودگیهای کارخانه‌هایی مثل فولاد و نی شکر ویا شرکتهای نفتی و خودروها دلیل بروز آلودگی هوا در خوزستان باشند.
مشکلات اصلی که پدیده گرد و غبار ایجاد کرده چه چیزهایی هستند؟
این پدیده یک سری اثرات مستقیم و یک سری اثرات غیر مستقیم دارد.اثر مستقیم این پدیده مثل کم شدن دید و در پی آن بروز برخی مشکلات دیگر مثل لغو پروازها و بروز مشکلات جدی بر سلامت انسان مثل مشکلات تنفسی، مشکلات قلبی و عروقی، افزایش مراجعات به بیمارستانها و حتی در افرادی که بیماری‌های خاص دارند میتواند منجر به مرگ نیز شود. علاوه بر این، پدیده گرد و غبار برای محیط زیست هم مشکلاتی را ایجاد میکند برای مثال اگر این ریزگردها داری ترکیبات سولفات باشند بر محصولات کشاورزی تأثیری منفی خواهند داشت یا وجود برخی ترکیبات سمی و خطرناک علاوه بر تأثیر بر بخش کشاورزی میتواند عامل ایجاد سرطان در انسان نیز باشد.یکی دیگر از اثرات منفی که این پدیده دارد اثر تخریبی آنها روی آثار تاریخی مثل مجسمه‌ها ودیگر آثار باستانی است.
علاوه بر اثرات مستقیمی که انسان و محیط زیست را تهدید میکند یک سری آثار غیر مستقیم هم بر جامعه دارد. تحرک کم و توصیه به مردم برای کم کردن فعالیتهای خارج از خانه در هوای آلوده موجب بروز افسردگی اقشار جامعه میشود.
متأسفانه پدیده ریزگردها اثرات اقتصادی منفی زیادی را هم در پی دارد. هزینه‌های ناشی از درمان بیماران، تعطیلی کسب و کار، لغو پروازها، کاهش توریست و مهاجرتهای ناخواسته ای که ممکن است به دلیل پایین بودن سطح کیفیت زندگی در پی باشد.
گرد و غبارها شامل چه موادی هستند و تأثیر گذاری آنها بر چه اساسی است؟
گرد و غبار دو مشخصه مهم دارد؛ فیزیکی و شیمیایی که نقش مهمی در تأثیر گذاری آنها دارد.
مشخصه فیزیکی، سایز و اندازه ذرات گرد و غبار است. طبق استاندارد تعریف شده برای اندازه ذرات، اینها در دو گروه pm10 و pm 2.5 تقسیم بندی میشوند.
pm 10 ذراتی هستند که قطر ایرودینامیکی آنها کمتر از 10 میکرون و pm 2.5 ذراتی با قطر ایرودینامیکی 2.5 میکرون هستند.
لزوم تقسیم بندی ذرات به این دو گروه به خاطر میزان نفوذ پذیری و تأثیر آنها بر سیستم تنفسی است به نحوی که ذرات با pm 10 غالباً قادر به وارد شدن به سیستم تنفسی ما نیستند و در مجاری تنفسی اولیه متوقف میشوند اما گروه دوم ذرات با ابعاد کمتر از 2.5 میکرون قابلیت نفوذ بسیار زیادی داشته و به جهت نفوذ به قسمتهای تبادلی با جریان خون صدمات خیلی زیادی را دربردارند. این ذرات به دلیل داشتن اندازه کوچکتر امکان طی مسافت بیشتری را هم دارد و به تبع آن قادر به آلوده سازی مناطق بیشتری نیز هست. جرم زیادی از ذراتی که وارد خوزستان میشوند به طور متوسط دارای اندازه 3 میکرون اند.
مشخصه دوم گرد و غبار مشخصه شیمیایی است. به طور کلی چون منشأ اصلی گرد و غبار خاک است پس هر چیزی که در آن باشد مثل آلومینیم، آهن و فلزات سنگین میتواند در در گرد و غبار نیز یافت شود. با بررسیهای صورت گرفته روی مشخصه های شیمیایی ریزگردها، میزان صدمه رسانی ریزگردهای صنعتی و خودروها بیشتر از گرد و غبار میباشد ولی عاملی که باعث تشدید اثرگذاری گرد و غبار میشود علاوه بر مشخصه شیمیایی میزان غلظت آن در هواست.
در مورد ترکیبات موجود در گرد و غبار خوزستان به طور دقیق مطالعاتی صورت نگرفته، اما طبق مطالعاتی که 3 سال پیش توسط یکی از دانشجویان دکتری صورت گرفته بود بیشتر ترکیبات آن شامل فلزات سنگین میشود.
روی پدیده ریزگردها تا چه حد مطالعات جامع صورت گرفته است؟
چند سال پیش در مورد این پدیده طرح کلان تعریف شد ولی به دلایل مختلف بودجه ای به این طرحها اختصاص داده نشد و به صورت جدی پیش نرفت. تحقیقات صورت گرفته روی این پدیده در دانشگاه ها انجام گرفته ولی مطالعات جامعی انجام نگرفته است. یکی از دلایل محقق نشدن این طرح میتواند نداشتن متولی مشخص و ارتباط این معضل با ارگانهای مختلف مثل وزارت بهداشت و درمان، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی باشد. یکی از ارگانهایی که میتواند نقش خوبی را ایفا کند وزارت امورخارجه است چون این پدیده از خارج از کشور نشأت میگیرد لذا مسئولان روابط خارجی نیز مورد سؤال قرار میگیرند.
کانون و منشأ گرد و غبار خوزستان از کجاست؟
در مطالعات صورت گرفته روی کانونها از مدلسازی استفاده میشود و این روش دارای عدم قطعیت هست .برای دقیق تر شدن مدلها نیاز به اطلاعات زیادی است. لذا برای شناخت دقیقتر کانونهای گرد و غبار در خوزستان باید مطالعات دقیقی صورت پذیرد.
در مطالعه ای که ما روی شناخت کانونهای خارجی گرد و غبار در تهران داشتیم و بعد هم برای 5 شهر غربی کشور نیز مطالعه شد که اهواز نیز جزو شهرهای مورد مطالعه بوده نتایجی بدست که قابل تعمیم برای خوزستان هم است اما دارای عدم قطعیت است در این مطالعه مناطق به چندین بخش تقسیم بندی شده است.
برای مثال عراق و جنوب سوریه در یک گروه، شمال عربستان در یک گروه، عربستان و امارات دریک گروه و به همین ترتیب مناطق تا شمال آفریقا دسته بندی شده اند. پس از این دسته بندی چند رخداد گرد و غبار جدی مورد مطالعه قرار گرفته تا مشخص شود ذرات کدام منطقه پس از تشکیل وارد کشور شده اند.در این مطالعه مشخص شد یکی از مناطقی که بیشترین تأثیر را در ایجاد گرد و غبار دارد کشور عراق و ناحیه ای بین دجله و فرات یعنی بین النهرین است. علاوه بر کانونهای خارجی، کانونهای داخلی نیز باید مورد بررسی قرار گیرند که به نظر میرسد در این بین سهم هورالعظیم نیز قابل توجه باشد.
چه عواملی باعث تشکیل گرد و غبار میشوند؟
یکی از عواملی که در بلند شدن غبار از روی سطح زمین تأثیر زیادی دارد سرعت اصطکاک آستانه است. این شاخص دارای یک مقداری است، که اگر سرعت اصطکاکی باد بیشتر از این مقدار باشد باعث بلند شدن گرد و غبار میشود. پس یکی از کمیت‌هایی که در تشکیل گرد و غبار تأثیر دارد مقدار سرعت آستانه‌ای است. برای جلوگیری از بلند شدن غبار نیاز است که مقدار سرعت آستانه‌ای زیاد باشد. برای تحقق این امر لازم است تا مواردی که بر سرعت آستانه‌ای تأثیر دارند مشخص شود. یکی از عوامل مؤثر وجود موانع در زمینها برای کم کردن سرعت باد و جلوگیری از تشکیل غبار با وزش باد با سرعت‌های کم است. از عوامل مؤثر دیگر درصد رطوبت خاک است. با کم شدن سطح آب در رودخانه‌ها، زمین های اطراف نیز تحت تأثیر قرار گرفته و استمرار این امر باعث بیابان زایی میشود. این مناطق دارای سرعت آستانه‌ای کمی هستند و به همین دلیل حرکت ذرات غبار با کمترین سرعت جریان باد صورت میگیرد. همچنین بسترهایی که قبلاً زیر آب بوده اند و به هر دلیلی آب آنها خشک شده ناحیه‌های خیلی مستعدی برای تولید غبار هستند.
نقش عوامل انسانی بر کاهش درصد رطوبت خاک چگونه است؟
90 درصد آب مصرفی ما در بخش کشاورزی است. برای توسعه بخش کشاورزی در یک مقطع زمانی اقدام به تأمین آب بیشتری شده که این امر با احداث سدهای زیادی صورت گرفته است. انجام این کار بدون توجه به نیاز آبی زیست محیطی منطقه صورت گرفته با توجه به اینکه حداقل نیاز آبی زیست محیطی باعث پایداری منطقه از نظر زیست محیطی میشود لذا عدم توجه به این نیاز باعث بروز برخی مشکلات زیست محیطی از جمله کاهش درصد رطوبت خاک گردیده است.
با توجه به میزان مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی بهره‌وری مصرف آب در این بخش به چه صورتی است؟
کشور ما از نظر میزان بارش در منطقه خشک واقع شده پس باید در مصرف آب دقت لازم را داشته باشیم. در مورد بخش کشاورزی میزان بهره‌وری مصرف آب در این بخش بالا نیست. یکی از دلایل این امر عدم وجود سیستمهای مکانیزه و شیوه‌های کشاورزی صنعتی در این بخش است.
آیا الگو برداری از اقدامات کشورهای خشک منطقه برای تأمین آب میتواند به ما کمک کند؟
در بخش تأمین آب برای مصارف مختلف، توصیه برای الگو برداری از کشورهایی مثل عربستان یا امارات نمیتواند برای ما مفید باشد چون میزان منابع مالی اختصاص داده شده برای این بخش توسط آنها خیلی زیاد است و به همین علت است که حتی اقدام به شیرین کردن آب دریا نیز کرده‌اند که هزینه‌های خیلی زیادی را در بردارد لذا با توجه به محدودیتهایی مالی که برای ما وجود دارد اختصاص این بودجه امکان پذیر نمیباشد.
به عنوان آخرین سئوال لطفا درباره بحث کاهش سطح آبهای زیرزمینی و دلایل آن نیز نظر خود را بفرمایید؟
فاکتورهای زیادی بر این امر تأثیر میگذارد که شامل عوامل انسانی مانند مصرف بی رویه و عدم تزریق آب به منابع زیر زمینی و عوامل زیست محیطی مانند گرمایش زمین میشود. بیشترین تأثیر در این بخش مربوط به برداشت بیش از تغذیه است. راهکار مقابله با این مشکل مدیریت مصرف و تغذیه بیشتر آب به منابع زیر زمینی است. احداث کانالهای بتنی برای انتقال آب از نفوذ آب به سطحهای زیرین زمین جلوگیری میکند و این کار وجود بسترهای متخلخل که یکی ازراههای نفوذ آب به سطوح زیرین زمین را از بین میبرد همچنین در برخی ازکشورها برای تغذیه‌ی آب منابع زیر زمینی پسماند آبهای مصرف شده شهری پس از تصفیه به درون زمین تزریق میشود.
برای مقابله با آلودگی هوا باید گام به گام پیش رفت و تصمیمات مقطعی هم چاره ساز نیست. با برنامه ریزی خوب میتوان با بهبود وضعیت در هر سال طی چند سال به یک وضعیت مطلوب رسید.
گفتگو : محمد امین آهنگری
No tags for this post.
