بازار نسخه تقلبی «لبوبو» در ایران بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان گردش مالی دارد

دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش‌ها در گزارش «پدیده لبوبو در ایران؛ تحلیلی فرهنگی و چارچوبی برای سیاست‌گذاری در حوزه سرگرمی» پدیده فرهنگی عروسک‌های «لبوبو» و رواج گسترده آن در بازار ایران را تحلیل می‌کند.

این گزارش ظهور این موج را ناشی از تلاقی سه عامل اصلی می‌داند: ۱. نفوذ سریع روندهای جهانی از طریق شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ هواداری در ایران؛ ۲. رشد فرهنگ جهانی «کودک‌بزرگسال» که در آن بزرگسالان به مروجان و مصرف‌کنندگان اصلی اسباب‌بازی‌های کلکسیونی و فیجت‌ها تبدیل شده‌اند؛ ۳. وجود یک خلأ عمیق و ساختاری در بازار داخلی برای تولید و عرضه محصولات فرهنگی جذاب و متناسب با سلیقه و هویت نسل جدید.

از منظر روان‌شناسی فرهنگی، می‌توان گفت مصرف لبوبو برای بخشی از نسل جوان ایرانی فراتر از خرید یک عروسک است؛ نوعی واکنش به فشارهای روانی، محدودیت‌های ابراز هویت و نیاز به تعلق است.

در غیاب فضاهای رسمی برای بازنمایی خویشتن، جوانان با مصرف چنین محصولات جهانی، احساس مشارکت در فرهنگ جهانی و تجربه‌ی فردیت می‌کنند. جذابیت لبوبو نه در خودِ کالا، بلکه در «امکان دیده‌شدن» و پیوند عاطفی با روندهای جهانی نهفته است.

این گزارش، ضمن تشریح دقیق خاستگاه هنری و مدل کسب‌وکار جهانی شرکت پاپ‌مارت و دلایل موفقیت چشمگیر آن در تجاری‌سازی مالکیت فکری، میزان واقعی فراگیری این عروسک (حدود ۲۰۰ هزار عدد)، اثر سیاست‌گذاری فرهنگی غیرتجویزی و نمایش قدرت نرم فرهنگی و تجاری چین را مطرح کرده است.

در بخش یافته‌های کلیدی این گزارش نفوذ روندهای جهانی دیجیتال در شکل‌گیری تقاضا برای این عروسک تاثیر به‌سزا داشته است. شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و تیک‌تاک و چهره‌های تاثیرگذار بین‌المللی (پدیده‌ای موسوم به «اثر لیزا» از گروه بلک‌پینک) به‌سرعت تقاضای چشمگیری در میان نسل کودک و نوجوان و حتی جوان ایران ایجاد کردند.

از سوی دیگر، یک بازار غیررسمی کارآمد، یعنی بازار خاکستری متشکل از واردکنندگان غیررسمی و تولیدکنندگان کالای تقلبی عموما در چین، این تقاضای نوظهور را با محصولاتی که از نظر قیمت قابل دسترس‌تر بودند، به سرعت تامین کرده است.

در واقع می‌توان این وضعیت را شکل‌گیری نوعی «اقتصاد خاکستری فرهنگی» دانست؛ شبکه‌ای غیررسمی از واردکنندگان و فروشندگان که نه‌فقط کالا، بلکه معنا و نیاز فرهنگی را تامین می‌کنند. این بازار، هم تهدید است از منظر مالکیت فکری، و هم نشانه‌ای از خلأ سیاستی در پاسخ به تقاضای واقعی جامعه. این گزارش درک و رصد این لایه از اقتصاد، برای سیاست‌گذاری فرهنگی را ضروری می‌داند.

در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌ها «خلأ در بازار فرهنگی داخلی» یعنی ناکامی برخی محصولات فرهنگی داخلی در جلب نظر مخاطب و ناتوانی در ایجاد ارتباط عاطفی با نسل Z، فضایی خالی برای نفوذ شخصیت‌های خارجی که با زیبایی‌شناسی و نیازهای هویتی این نسل همخوان هستند، ایجاد کرده است.

نکته قابل تأمل آن است که نسل جوان ایرانی در مواجهه با محصولات تقلبی، آگاهانه از آن‌ها استفاده می‌کند و حتی نام «لفوفو» را به‌عنوان شوخی فرهنگی پذیرفته است. چنین رفتاری نشان می‌دهد که جوانان نه منفعل، بلکه کنشگرانی فرهنگی‌اند که معنا را خودشان بازتعریف می‌کنند.

یافته دیگر این گزارش درباره محبوبیت لبوبو این است که این محبوبیت برخلاف رویه‌های معمول، حاصل فرایند ارگانیکی از مسیر خلق محتوای داستانی تا پذیرش فرهنگی نبود؛ بلکه موفقیت اولیه آن بیش از هر چیز، نتیجه «تحمیل رسانه‌ای» و نفوذ قدرتمند روندهای جهانی در شکل‌دهی به تقاضا بود.

این نکته نیز مهم است که موفقیت تجاری لبوبو نمونه‌ای برجسته از قدرت نرم موثر و غیردولتی چین است؛ قدرتی که نه از طریق تبلیغات حکومتی، بلکه با خلق یک محصول فرهنگی جذاب به دست می‌آید که توسط بخش خصوصی در سطح جهان محبوب شده و نفوذ فرهنگی ایجاد کرده که می‌تواند الگویی برای راهبردهای صادرات فرهنگی ایران باشد.

در بخش پیشنهادات هم مرکز پژوهش‌ها لزوم پرداختن به پدیده لبوبو را صرفا بر مبنای مدیریت یک کالای مُد روز ندانسته، بلکه آن را فرصتی حیاتی برای بازنگری در سیاست‌های کلان کشور در حوزه صنایع خلاق، اقتصاد فرهنگ، حمایت از مالکیت فکری و نحوه ارتباط با نسل جدید دانسته است.

این گزارش، یک چارچوب سه ‌راهبردی منسجم را برای مواجهه با این پدیده پیشنهاد می‌کند. اصلاحات اقتصادی و مالکیت فکری یکی از این محورهاست. در این زمینه تقویت اجرای قوانین مالکیت فکری در گمرکات و سکوهای برخط، راه‌اندازی دادگاه دعاوی خرد برای خالقان و رسمی‌سازی واردات کالاهای کلکسیونی برای کاهش جذابیت بازار خاکستری پیشنهاد شده است.

پرورش اقتصاد خلاق داخلی نیز مورد توجه قرار گرفته و تاسیس «قطب‌های خلاق» برای اتصال هنرمندان به بازار، اصلاح نظام آموزش هنر با محوریت کارآفرینی و مهارت‌های تجاری‌سازی و… از دیگر پیشنهادهاست.

محور سوم حمایت از مصرف‌کننده و تنظیم‌گری بازار است. در این زمینه اجرای استانداردهای برچسب‌گذاری شفاف، راه‌اندازی کارزارهای آگاهی‌بخشی عمومی با تمرکز بر خطرهای ایمنی کالای تقلبی و تدوین منشور اخلاقی برای فعالیت‌های بازاریابی اینفلوئنسرها پیشنهاد شده است.

در کنار اقدامات نظارتی، باید فرهنگ «مصرف مسئولانه» هم ترویج شود. احترام به حقوق خالقان و پرهیز از مصرف کالای تقلبی باید به‌عنوان بخشی از اخلاق شهروندی و سواد فرهنگی آموزش داده شود.