لاکپشتها ۳ گروه آبزی (عمدتاً آب‌های شیرین)، دریازی و خشک زی هستند که اساس این تقسیم‌بندی آن‌ها نوع زیستگاه است. بیش‌تر گونه‌های خشک زی از رژیم گیاهخواری تبعیت می‌کنند در حالی که گونه‌های آبزی همه‌چیزخوار هستند و اغلب هم از غذاهای جانوری تغذیه می‌کنند. در مقابل هر دو آن‌ها نیز لاکپشتهای دریایی وجود دارند که از نظر تغذیه اغلب متفاوت با سایر لاکپشتها هستند چرا که در اوایل دوران زندگی از گیاهان دریایی و پس از رسیدن به سن بلوغ با توجه به نوع گونه از منابع بعضاً گیاهی و جانوری موجود در زیستگاه‌شان تغذیه می‌کنند.
لاکپشتهای ایران
در ایران مجموعاً ده گونه لاک پشت شناسایی شده است که این ده گونه در ۶خانواده طبقه بندی شده‌اند:لاک پشتهای سبز یا دریایی، لا ک پشتهای پشت چرمی، لاک پشتهای زمینی، دو خانواده از لاک پشتهای برکه ای و همچنین لاکپشتهای موسوم به لاک نرم‌ها. از لاک پشتهای سبز ۴ گونه، از لاک پشتهای پشت چرمی یک گونه، از لاک پشتهای زمینی دو گونه، از لاک پشتهای برکه ای دو گونه و از لاکپشتهای سه چنگالی یا نرم نیز تنها یک گونه در ایران زیست می کند.
لاکپشتهای پوزه عقابی از جمله لاکپشتهای دریایی و جزو گونه‌های به نسبت مشهورتر ایران هستند که اغلب هم در خبرها مورد توجه خاص قرار می‌گیرند. یک دلیل این توجه خاص به آن‌ها شاید حضورشان در صخره‌های مرجانی و تخم‌گذاری در سواحل جنوبی ایران باشد اما واقعیت این است که لاکپشتهای پوزه عقابی در اصل مهاجر هستند و می‌توانند در زیستگاههای مختلف از اقیانوس‌ها گرفته تا تالاب‌ها و مصب‌های جنگل‌های حرا زیست کنند. به طور کلی لاکپشتهای سبز یا همان دریایی‌ها در آب‌های ایران به تعداد اندک در بوشهر، بندرعباس و راس بریس آشیانه‌گذاری می‌کنند و از میان آن‌ها پوزه عقابی‌ها به تعداد زیاد در منطقه‌ای بین طاهری (سیراف) تا بندر لنگه، در جزیره قشم و از بندر تنگ تا مرز پاکستان دیده شده‌اند.
یکی دیگر از لاکپشتهای ایران که اینروزها کم و بیش از آن در خبرها یاد میشود، لاکپشتهای موسوم به لاکپشتهای فراتی هستند. این گونه با نام علمی Rafetuseuphraticusتنها لاک‌پشت لاک نرم این است که متاسفانه به دلیل متعدد ادامه بقای آن در ایران با هاله‌ای از ابهام مواجه است. لاک‌پشت فراتی در رودخانه های دجله، فرات و انشعابات آن‌ها در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و ایران پراکنش دارد اما در ایران صرفاً میتوان آن را در اکوسیستمهای آب شیرین استان خوزستان سراغ گرفت.
یک گونه به نسبت رایج‌تر در ایران نیز لاکپشتهای برکهای اروپایی هستند که علیرغم فراوانی در کشور ما همچنان در معرض آسیب‌های متعدد انسانی قرار دارند.
تهدیدات بقای لاکپشتها در ایران
در برهه کنونیاحداث سدهای متعدد باعث تکه تکه شدن بسیاری از زیستگاهها شده است. آلودگی رودخانه ها بوسیله فاضلابهای کارخانه ها، زمین‌های کشاورزی، مناطق مسکونی و بالاخص ورود سموم کشاورزی از سایر عوامل تهدید به شمار میروند میتوان اینطور نتیجه‌گیری کرد که امروز انسان و فعالیتهای انسانی عامل وخیم تر شدن وضعیت زیستی بسیاری از گونه‌های لاکپشتها هستند.
لاکپشتهای مهاجم
لاکپشتها خانوادهای موسوم به مَپ (Map Turtle)دارند که اعضاء این خانواده را اغلب تحت عناوینی همچون لاک پشتهای برکه ای یا لاکپشتهای تالابی میشناسند . یکی از شناخته شده ترین اعضاء این خانواده گونه موسوم به لاک پشت گوش قرمز یا رِد اِسلایدربا نام علمی (Trachemys scripta elegans) است که این روزها به عنوان گونهای غیربومی و مهاجم بلای جان بسیاری از آبزیان بومی کشورمان شده است. لاک سبز رنگ و لکه قرمز نواری که در طرفین صورت و پشت چشم‌های این خزنده از مشخصات بارز شناسایی آن‌هاست.
این لاک پشت، زیرگونه اسلایدرهای برکهای یا همان (Trachemys scripta)و نوعی لاک پشت نیمه آبزی است . اسلایدرهای برکهای سه زیرگونه شناخته شده دارند که زیرگونه موسوم به گوش قرمز آن در سرتاسر جهان به عنوان حیوانی اهلی و خانگی خرید و فروش میشود. لاک پشتهای گوش قرمز بومی جنوب آمریکا و شمال مکزیک هستند و حضور آن‌ها در سایر مناطق به دلیل معرفی و رهاسازیهای گسترده‌شان توسط انسان‌ها بوده است. گوش قرمزها غیربومی بوده و زادآوری بالا دارند و از دو سالگی نیز شروع به تخم‌گذاری می‌کنند و در هر سال حدود دو تا سه بار تخم می‌گذارند.
لاک پشتهای گوش قرمز اغلب با محیطهای جدید به سرعت سازگار می‌شوند. مهم‌تر از آن خصلت خواب زمستانی آن‌ها است که در زیستگاه اصلی نوعی ضرورت برای بقا تلقی میشود اما در مقابل به آن‌ها اجازه میدهد که در دیگر زیستگاهها زمستان‌های معتدل را راحت تر پشت سر بگذارند. زیستگاه های آب شیرین را دوست دارند اما در آب‌های شور و بدمزه نیز یافت می‌شوند در نتیجه احتمال حضورشان در راهآب‌های ساحلی نیز وجود دارد. آن‌ها همه چیزخوارند میخورند از ماهی گرفته تا قورباغه و حشرات . حتی گزارشاتی از حمله آن‌ها به اردکها نیز ارائه شده که به طور مشخص تاکیدی است بر خصلت تهاجمی و خجالتی نبودن آن‌ها در مقایسه با گونه های بومی ایران که چنین خصایصی ندارند.
بررسی‌ها نشان میدهد که زمان طولانی از معرفی این گونه به اکثر زیستگاههای جهان (اروپا ، آسیا و استرالیا) گذشته و قدرت سازگاری بالا منجر به حذف آن‌ها از زیستگاههای جدید نشده بلکه بالعکس اغلب جمعیت‌های پایداری تشکیل داده‌اند. جسارت و رقابت آن‌ها بر سر غذا که معمولاً حذف طرف مقابل را در پی دارد امروز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زیست‌محیطی نه تنها در دنیا بلکه حتی در ایران است.
خدمات ارزنده در قشم
ژئوپارک جهانی قشم که وسعت آن بالغ بر ۳۰ هزار هکتار است، یکی از زیستگاه های منحصربفرد زادآوری لاکپشتهای پوزه عقابی است. طرح حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی قریب ۱۲ سال است که با کمک مردم روستای شیب دراز آغاز بکار کرده و میتوان از آن با عنوان یکی از طرح‌های حفاظتی موثر یاد کرد. لازم به ذکر است که این طرح در سال ۸۸ بعنوان یکی از ۱۰ طرح برتر بنیاد توسعه و محیط زیست آسیای اقیانوسیه در ژاپن شناخته شد. ژئوپارک قشم به همت بیژن فرهنگ دره‌شوری تاسیس گردید و تلاش‌های متعدد مهندس دره‌شوری در حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی نقش بسزایی را ایفاء کرده است.
نویسنده: فرناز حیدری
No tags for this post.