تنوع زیستی به انواع و تنوع حیات روی زمین اشاره دارد. مطابق تعریف برنامه محیط‌زیست سازمان ملل یا UNEP تنوع زیستی به طور کلی سنجش میزان تنوع ژنتیکی در سطح گونه و زیست‌بوم( اکوسیستم) است. معمولا تنوع زیستی در هر زیست‌بومی بر اساس استعداد آن زیست‌بوم توسعه پیدا می‌کند. درباره اهمیت این پدیده فعلا همین‌قدر بدانید که تنوع زیستی رمز پایایی حیات روی زمین است و بدون وجود گستره متنوعی از موجودات ما قادر به زندگی و حیات روی زمین نیستیم. اما وجود انسان و جمعیت زیاد تهدید مهمی برای این پدیده‌ای است که حیات‌بخش ما است.
یکی بر سر شاخ و بن می‌برید
در واقع وضعیت امروز زمین و رفتار ما با آن و تنوع زیستی مثال بارز کسی است که بر شاخه نشسته و در حال بریدن آن است. به بیان بهتر ما در حال کم کردن دانه دانه از زنجیری هستیم که خودمان در آن قرار داریم و روزی نه چندان دور وقتی زنجیر برای همیشه از هم بگسلد، ما هم همراه آن سقوط می‌کنیم. جمعیت و اشغال زیستگاه‌های مختلف طبیعی و تغییرات گسترده‌ای که روی زمین ایجاد کرده‌ایم تاثیر چشمگیری بر کاهش تنوع زیستی داشته است. تخمین زده می‌شود امروز نرخ انقراض گونه‌ها در زمین تا 10 هزار برابر نرخ طبیعی باشد و ما در حقیقت در میانه ششمین انقراض بزرگ تاریخ زمین ایستاده‌ایم، انقراضی که بعید نیست شامل حال ما هم بشود. جمعیت زیاد و همسایگی با زیست‌بوم‌هایی که نیازهای اساسی ما را تامین می‌کنند، چاره‌ای جز یافتن راهی مسالمت آمیز برای همزیستی با دیگر جانداران باقی نگذاشته است. به همین جهت شعار روز جهانی تنوع زیستی امسال "تنوع زیستی و گردشگری پایا" انتخاب شده است.
برداشت پایا از طبیعت
واقعیت این است که امروز جایی نیست که بتوان برای ادامه حیات جانداران دیگر دست انسان را از آن کوتاه کرد. اما حضور انسان برای دیگر جانداران و در نهایت خود ما یک سم مهلک است. بنابراین برای حل این دوگانه باید به همزیستی اندیشید. گردشگری پایا یکی از راه‌های ایجاد این همزیستی است. این سبک از گردشگری حضور انسان در طبیعت را با استانداردهایی همراه می‌کند، که کمترین تاثیر مخرب را بر طبیعت داشته باشد. از سوی دیگر متولیان اجرای این نوع گردشگری غالبا جوامع بومی‌ای هستند که در کنار زیست‌بوم‌های ارزشمند زمین زندگی می‌کنند. گردشگری پایا یک منبع اقتصادی مکفی و پایا برای مردمی خواهد بود که در خط مقدم حفاظت از طبیعیت و تنوع زیستی قرار دارند و در صورت عدم تامین معاش شروع به برداشت ناپایا از طبیعت خواهند کرد. بنابراین گردشگری پایا یکی از ارکان استفاده پایا از طبیعت و زیست‌بوم‌ها است، روشی که به ما اطمینان می‌دهد، می‌توان از طبیعت بدون آسیب رساندن به آن بهره برد. این روش در همه دنیا یکی از روش‌های مهم مدیریت حیات‌وحش و زیست‌بوم‌ها است. در مناطق موفق درهای پارک‌های ملی و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره به روی مردم بسته نیست، حضور مدیریت شده مردم ضامن حفاظت موفق از این ذخایر ارزشمند است و ایران هم از این قائده جدا نخواهد بود.
گردشگری پایا در ایران
ایران به دلیل داشتن اقلیم‌های متفاوت از تنوع زیستی گیاهی و جانوری متنوعی برخوردار است، بر اساس آمار اعلام شده بیش از هزار و 400 گونه مهره دار در کشور وجود دارد.اما عوامل مختلفی مانند تغییراقلیم، تخریب زیستگاه ها، جاده سازی، دخل و تصرف اراضی طبیعی، از بین بردن پوشش گیاهی، انواع آلودگی ها، صید و شکار بی رویه و ورود گونه های غیربومی برخی از عوامل تهدید این گونه ها است. مطابق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت یا IUCN حدود 106 گونه در ایران در معرض خطر انقراض هستند. از گونه‌های مشهوری مثل یوز ایرانی تا گونه‌های کمتر شناخته شده‌ای مثل سمندر لرستانی و …
برای حفظ این گونه‌ها ما چاره‌ای نداریم تا به اقتصاد حفاظت و تنوع زیستی توجه کنیم گردشگری پایا یکی از راه‌های مهم و درست توسعه اقتصادی در این بخش است. در حقیقت هدف این برنامه تامین درآمد پایا برای مردم محلی وایجاد ارزش اقتصادی پایا برای طبیعت و تنوع‌زیستی است. به این ترتیب مردم محلی به پیش‌قراولان حفاظت از تنوع زیستی تبدیل خواهند شد. به طورملموس آن‌ها ترجیح خواهند داد به جای فروش یک‌باره گوشت یک علف‌خوار بزرگ شکار شده از آن محافظت کنند و با توسعه گردشگری بازدید حیات‌وحش بارها از آن کسب در آمد کند. البته این مثال حالت ایده‌آلی است که اجرایی شدنش نیاز به برنامه ریزی دقیق متخصصان حفاظت و مدیریت حیات‌وحش و گردشگری دارد. در کشورما هم بدون تغییر نگاه نسبت به مسئله حفاظت و گذر از حفاظت سنتی و حمایت گسترده و قانونی دولتی امکان‌پذیر نیست. اما در صورت اجرایی شدن این طرح در کنار اجرا شدن طرح آمایش سرزمین، بسیار از معضلات محیط‌زیست کشور کاسته شده و حفاظت از طبیعت در مسیر درست قرار خواهد گرفت.
علی رنجبران
No tags for this post.