موزه‌هایی که دستاوردهای بشر را در حوزه هوافضا به نمایش می‌گذارند، مکان‌های جالبی برای آشنایی با فضا و لمس کیهان هستند و سالانه علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری سینا ، تاریخچه اکتشافات فضایی تجربی، قدمت چندانی ندارد. اولین فضاپیمای ساخت بشر در اواخر دهه ۵۰ قرن گذشته شروع به فتح مدار زمین کرد و ۱۰ سال پس از آن، اولین افراد از فضای بیرونی بازدید کردند.
جوانی نسبی رشته هوانوردی، تأثیر بسیار مثبتی را بر میزان میراثی داشته است که پژوهش‌های فضایی برای پژوهشگران خود به جا گذاشته‌اند. موتورهای موشک، شاتل‌های فضایی و فضاپیماهایی که از فضای میان‌ستاره‌ای بازگشته‌اند و نمونه‌های سنگ‌های فرازمینی که با خود به زمین آورده‌اند، در موزه‌های موشکی و فضایی سراسر جهان به نمایش درمی‌آیند. نمایشگاه‌ها و موزه‌های فضایی، میراث واقعی بشریت را در حوزه علوم سیاره‌ای تشکیل می‌دهند و توسعه جدیدترین دوره فضایی را به نمایش می‌گذارند.
در این گزارش با برخی از موزه‌های هوافضا در سراسر جهان آشنا می‌شویم که دنیای بیرون از سیاره محل سکونت ما را به تصویر می‌کشند.
موزه مرکز فضایی هیوستون
وقتی «جک سویگرت»(Jack Swigert)، فضانورد ناسا در جریان بحران بدنام ماموریت «آپولو ۱۳»(Apollo ۱۳) عبارت نمادین «هیوستون، ما یک مشکل داریم» را بر زبان آورد، در واقع با «مرکز فضایی جانسون»(Johnson Space Center) در شهر هیوستون ایالت تگزاس تماس تلفنی برقرار کرده بود. میزبانی این مرکز گسترده ناسا، هیوستون را به یکی از مهم‌ترین شهرهای فضایی آمریکا و جهان تبدیل کرده و حتی در نام تیم بیسبال «هیوستون آستروس»(Houston Astros) این شهر نیز منعکس شده است.
اگر هیوستون فاقد یک موزه هوافضا در سطح جهانی باشد، جایگاه خود را به عنوان یک شهر فضایی از دست خواهد داد و اینجاست که مرکز فضایی هیوستون وارد عمل می‌شود. این ساختمان در سال ۱۹۹۲ پس از آن که مدیریت مرکز فضایی جانسون تصمیم گرفت مرکز فضایی را به موزه خود تبدیل کند، به روی بازدیدکنندگان گشوده شد. مساحت چشمگیر موزه به ۲۳ هزار متر مربع می‌رسد و یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های فضایی آمریکا را در خود جای داده است.
مرکز فضایی هیوستون به چندین بخش تقسیم شده است. تور گردشگری موزه از غرفه «ناسا پلازا»(NASA Plaza) آغاز می‌شود که میزبان نمایشگاه اصلی موزه است. افسانه‌ای‌ترین نمایشگاه‌های موزه شامل یک شاتل فضایی واقعی و همچنین مجموعه‌ای از فضاپیماهای سرنشین‌دار از جمله «مرکوری ۹»(Mercury ۹)، «جمینای ۵»(Gemini ۵) و ماژول فرماندهی «آپولو ۱۷» است. همچنین، ماکتی از ماژول قمری «LTA-۸» که در طول ماموریت‌های آپولو با نام «LEM» شناخته می‌شد و فضانوردان آمریکایی را در ماموریت‌های قمری همراهی می‌کرد، در این موزه قرار دارد.
در مجموع، مرکز فضایی هیوستون بیش از ۴۰۰ نمایشگاه را در خود جای داده است. بزرگترین نمایشگاه در یک آشیانه سرپوشیده بزرگ به نام «پارک موشکی جورج دبلیو. اس. ابی»(George W.S. Abbey Rocket Park) به نمایش گذاشته شده که نمایشگاه اصلی موشک در موزه است. چشمگیرترین بخش آن بدون شک سه مرحله از موشک افسانه‌ای «سترن ۵»(Saturn V) – نسخه‌های پروازی که استفاده نشدند – است.
در حیاط نزدیک پارک موشکی، تعدادی موشک کوچک‌تر به‌ویژه برخی از اولین نمونه‌ها شامل «لیتل جو ۲»(Little Joe II)، «مرکوری-ردستون»(Mercury-Redstone) و «جمینای-تایتان»(Gemini-Titan) قرار دارند.
مساحت مرکز فضایی هیوستون به قدری بزرگ است که حتی تورهایی با مینی تراموا نیز ارائه می‌شوند. این تورها به بازدیدکنندگان امکان می‌دهند به سرعت همه نمایشگاه‌ها را ببینند و بین بخش‌های اصلی موزه فضایی حرکت کنند. مسیر تور تراموا بازدیدکنندگان را به مرکز فضایی جانسون می‌برد و در طول مسیر چندین توقف دارد که از جمله آنها می‌توان به «ساختمان ۳۰»(اتاق کنترل پرواز فضایی ناسا) و «ساختمان ۹»(محل تأسیسات مدل‌سازی فضاپیما) اشاره کرد.
این موزه، نمایش‌های متعددی را برای کودکان و بزرگسالان برگزار می‌کند که به رویدادهای برجسته و تاریخ‌های فضایی اختصاص دارند.
موزه مرکز فضایی کندی
وقتی درباره تگزاس در چارچوب تاریخ فضایی آمریکا صحبت به میان می‌آید، نمی‌توان ایالت فلوریدا را نادیده گرفت. جزیره مریت این ایالت میزبان «مرکز فضایی کندی»(Kennedy Space Center) است که از سال ۱۹۶۸ به مرکز اصلی کنترل پروازهای فضایی و تاسیسات پرتاب ناسا تبدیل شد.
مجموعه ویژه بازدیدکنندگان مرکز فضایی کندی به بخش‌هایی مخصوص ماموریت‌های فضایی اصلی ناسا تقسیم شده است. در این مجموعه می‌توان سالن «Race to the Moon Hall» ماموریت‌های ماه و فضای جداگانه «شاتل فضایی آتلانتیس»(Atlantis Space Shuttle) را که به ماموریت‌های گذشته فضاپیماهای قابل استفاده مجدد اختصاص داده شده است، پیدا کرد.
بخش‌های موزه نه تنها به اختراعات و فناوری‌های فضایی، بلکه به افراد مشهور نیز اختصاص داده شده‌اند. با بازدید از تالار مشاهیر فضانوردان موسوم به «Astronaut Hall of Fame» می‌توان با جزئیات زندگی و حرفه فضانوردان آمریکایی آشنا شد که با نام فضانوردان ماموریت «مرکوری ۷»(Mercury ۷) آغاز می‌شود. نام طراحان موشک و متخصصان برجسته ناسا را می‌توان در «تالار قهرمانان و افسانه‌ها»(Hall of Heroes & Legends) یافت که به بازدیدکنندگان فرصت می‌دهد تا در سینمای کروی چهاربعدی، احساس واقعی یک فضانورد را تجربه کنند. در این سینما می‌توان در کنار «آلن شپرد»(Alan Shepard)، «نیل آرمسترانگ»(Neil Armstrong)، «جان گلن»(John Glenn) و «جیمز لاول»(James Lovell) به یک سفر فضایی مجازی کوتاه رفت.
کل نمایشگاه تالار قهرمانان و افسانه‌ها پیرامون موشک «مرکوری-ردستون»(Mercury-Redstone) ساخته شده است که تاریخ سفرهای فرازمینی ناسا با آن آغاز شد. در این تالار می‌توان کپسول فرود «جمینای ۹» و فضاپیمای واقعی «سیگما ۷ مرکوری»(Sigma ۷ Mercury) را نیز یافت که در آن «والتر شیرا»(Walter Shirrah) فضانورد ناسا پرواز مداری ۹ ساعته خود را به دور زمین طی آخرین ماموریت سرنشین‌دار برنامه مرکوری ناسا انجام داد.
مرکز بازدیدکنندگان مرکز فضایی کندی نیز پارک موشک‌های کاوشگر ویژه خود را دارد، اما نمایشگاه بسیار بزرگتری از تجهیزات پرتاب را نسبت به موزه مرکز فضایی هیوستون در خود جای داده است. در این موزه می‌توان تقریباً هر موشکی را که طی دهه طلایی ناسا در دهه ۶۰ از سکوهای پرتاب کندی پرتاب شده است، دید. معروف‌ترین موشک برنامه آپولو موسوم به «سترن ۵» نیز در مرکز فضایی کندی قرار دارد.
موزه ملی هوافضای اسمیتسونیان
«موزه ملی هوا و فضای اسمیتسونیان»(Smithsonian National Air and Space Museum) از دو مرکز جداگانه تشکیل شده است. موزه اصلی که در مرکز شهر واشنگتن دی‌سی قرار دارد، در سال ۱۹۷۶ افتتاح شد. موزه دوم، «مرکز اودوار-هیزی»(Udvar-Hazy Center) است که درست در کنار «فرودگاه بین‌المللی دالس واشنگتن»(Dulles International Airport) قرار دارد. این مرکز در پایان سال ۲۰۰۳ افتتاح شد و هواپیماها و فضاپیماهای بسیاری را در خود جای داده است.
موزه اصلی یک مرکز تخصصی در برگزاری نمایشگاه‌های آموزشی است و مجموعه چشمگیری از هواپیماها و فضاپیماهای تاریخ‌ساز را نیز در خود دارد. بازدیدکنندگان ابتدا با گشتن در نمایشگاهی درباره اولین پرواز انسانی «اوروویل و ویلبر رایت»(Oroville and Wilbur Wright) از جمله هواپیمای اصلی «رایت فلایر»(Wright Flyer) سال ۱۹۰۳، با چگونگی اولین پرواز بشر به آسمان آشنا می‌شوند. یک نمایشگاه درباره نوآوری‌های روزهای اولیه عصر هوایی برگزار می‌شود و یک نمایشگاه دیگر به بررسی تاریخچه هوانوردی تجاری می‌پردازد. طبقه بالای موزه، میزبان نمایشگاهی درباره سفر آمریکا به ماه و همچنین سالن‌هایی است که به منظومه شمسی و ماهواره‌های مداری قرن بیست‌ویکم اختصاص داده شده است. موزه اصلی، مدل اصلی ناو هواپیمابر «USS Enterprise» را که در فیلم‌برداری مجموعه اصلی «پیشتازان فضا»(Star Trek) استفاده شده بود نیز در اختیار دارد. این موزه، تجهیزات ویژه‌ای را نیز برای نگاه کردن به ستاره‌ها با یک رصدخانه نجومی مجهز به تلسکوپ‌های فضایی دارد. این موزه هر روز به مدت چند ساعت و همچنین شب‌ها یک بار در ماه برای عموم باز است.
مرکز اودوار-هیزی بیشتر به خاطر مجموعه جهانی صدها هواپیما و فضاپیما شناخته می‌شود. برخی از نکات برجسته مجموعه هوانوردی نظامی آن شامل بمب‌افکن آمریکایی «انولا گی»(Enola Gay) است که بمب اتمی را روی شهر هیروشیمای ژاپن انداخت و همچنین یک هواپیمای شناسایی مافوق صوت «SR-71 Blackbird». چشمگیرترین هواپیمای غیرنظامی در این مرکز، یک جت مسافربری مافوق صوت «کنکورد ایرفرانس»(Air France Concorde) است. با وجود این، علاقه‌مندان به فضا مطمئناً بیشتر به شاتل فضایی ناسا علاقه‌مند خواهند بود.
وقتی مرکز اودوار-هیزی برای اولین بار افتتاح شد، میزبان «شاتل فضایی اینترپرایز»(Space Shuttle Enterprise) بود که به عنوان یک وسیله نقلیه آزمایشی جوی عمل می‌کرد، اما در واقع به فضا نرفت. اینترپرایز در سال ۲۰۱۲ با «شاتل فضایی دیسکاوری»(Space Shuttle Discovery) که تازه بازنشسته شده بود، جایگزین شد که ۳۹ ماموریت مداری را بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۱ انجام داد.
این دو مکان تقریباً ۱.۵ ساعت با یکدیگر فاصله دارند و با وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌توان به آنها رسید، اما علاقه‌مندان به هوا و فضا احتمالاً ترجیح می‌دهند روزهای جداگانه‌ای را به هر یک اختصاص دهند. مانند همه موزه‌های اسمیتسونیان، ورود به هر دو مکان رایگان است.
موزه شهر فضایی
«آژانس فضایی اروپا»(ESA) به شکلی که ما امروز می‌شناسیم، بدون مشارکت فرانسه هرگز تشکیل نمی‌شد. شرکت فرانسوی «آریان‌اسپیس»(Arianespace) در اواخر دهه ۷۰ میلادی مسئولیت ساخت اولین موشک اروپایی موسوم به «آریان ۱»(Ariane 1) را بر عهده داشت. بنابراین، تمایل فرانسوی‌ها برای بزرگداشت میراث فضایی خود کاملاً منطقی است.
در ژوئن ۱۹۹۷، «شهر فضایی»(Cité de l’espace) که یک نمایشگاه اختصاصی برای تحقیقات فضایی بود، در حومه شهر تولوز افتتاح شد. برخی از چشمگیرترین نمایشگاه‌های این موزه شامل یک ماکت کامل ۵۵ متری از موشک آریان ۵ و همچنین تعدادی از ماژول‌های مداری «میر»(Mir) و «سایوز»(Soyuz) شوروی است.
موزه شهر فضایی تأکید زیادی بر نمایشگاه‌های تعاملی دارد. بنابراین در کنار ماکت موشک آریان ۵، ماکتی از اتاق کنترل فضایی وجود دارد که در آن هر بازدیدکننده می‌تواند خود را مانند یک اپراتور واقعی ماموریت فضایی احساس کند و عملاً در همه مراحل پیش از پرتاب موشک از آماده‌سازی تجهیزات پرواز گرفته تا استقرار ماهواره در مدار حضور داشته باشد.
موزه فضایی تولوز دو آسمان‌نما دارد که بزرگترین آنها می‌تواند تا ۲۸۰ بازدیدکننده را در خود جای دهد. این آسمان‌نما به یک صفحه‌نمایش نیمکره به مساحت ۶۰۰ متر مربع مجهز است که در آن فیلم‌های علمی مربوط به منشأ جهان و سایر رویدادهای کیهانی نمایش داده می‌شود. علاوه بر آسمان‌نما، شهر فضایی یک سینمای مدرن IMAX نیز دارد که بازدیدکنندگان در آن می‌توانند فیلمی را از تصاویر واقعی تعمیر «تلسکوپ فضایی هابل» با صدای «لئوناردو دی‌کاپریو»(Leonardo DiCaprio) تماشا کنند.
موزه شهر فضایی در سال ۲۰۱۳ یک شهاب‌سنگ مریخی را به دست آورد که به قطعه کلیدی نمایشگاه مریخی آن تبدیل شد. این نمایشگاه در سال ۲۰۰۲ راه‌اندازی شد. شهاب‌سنگ‌های مریخی، آثار باستانی نادری هستند که پس از برخورد مریخ با یک جرم فضایی دیگر در گذشته، روی زمین ما فرود آمدند.
«موزه هوانوردی و فضا»(Musée de l’Air et de l’Espace) در لو بورژه، یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های هوافضا در اروپاست که اولین بار در سال ۱۹۱۹ درهای خود را به روی مردم گشود. وسعت موزه هوانوردی و فضا به قدری چشمگیر است که فهرست هواپیماهای آن به تنهایی به ۱۵۰ فروند می‌رسد. با وجود این واقعیت که هوانوردی سهم عمده‌ای را از نمایشگاه‌های موزه تشکیل می‌دهد، در سال ۲۰۰۰ همزمان با افتتاح «تالار فضایی» بازسازی‌شده و ساختمان به‌روزشده آسمان‌نما، این موزه شروع به جذب تعداد بسیار بیشتری از متخصصان فضا کرد.
نمایشگاه موشک‌های موزه هوانوردی و فضا در لو بورژه، علاوه بر موشک‌های آریان شامل موارد دیگری نیز می‌شود. در سالن فضایی موزه می‌توان اولین موشک سوخت مایع فرانسوی موسوم به «EA-41» را دید که در سال ۱۹۴۱ ساخته شد. در کنار آن، موتور اولین موشک بالستیک V-2 جهان که در زمان آلمان نازی ساخته شد، دیده می‌شود. همچنین، قطعات اصلی موشک بالستیک میان‌برد فرانسوی S3 نیز به صورت قطعات جداگانه برای بازدید به نمایش درآمده‌اند.
یکی دیگر از موشک‌های معروف موزه هوانوردی و فضا، موشک «Diamant-A» است که به خاطر پرتاب اولین ماهواره فرانسوی ۳۹ کیلوگرمی «آستریکس»(Asterix) به مدار پایین زمین در سال ۱۹۶۵ مشهور است. موزه هوانوردی و فضا تأکید ویژه‌ای بر ماهواره‌ها و وسایل نقلیه فضایی دارد. مجموعه آن شامل ماکت‌هایی از «اسپوتنیک-۱»(Sputnik-1) شوروی، فضاپیمای سرنشین‌دار «وستوک-۱»(Vostok-1)، «لونوخود-۱»(Lunokhod-1)، ماهواره «اسپات-۱»(SPOT-1) و همچنین یک کپی از ماهواره مخابراتی «عرب‌ست»(Arabsat ) است که با موشک فرانسوی آریان ۳ در سال ۱۹۸۵ پرتاب شد.
موزه هوا و فضای کانادا
کانادا به عنوان یک قدرت فضایی شناخته نمی‌شود، اما مهندسان فضایی آن در اختراعات بسیاری نقش داشته‌اند که بیشتر آنها در «موزه هوانوردی و فضایی کانادا»(Canada Aviation and Space Museum) واقع در اتاوا متمرکز شده‌اند.
یکی از جالب‌ترین نمایشگاه‌های موزه، ماژول بازوی رباتیک «کانادارم-۲۰۱»(Canadarm-201) است که توسط متخصصان کانادایی برای انجام دادن فعالیت‌های بیرونی از راه دور در طول ماموریت‌های شاتل فضایی ناسا ساخته شد. این بازوی رباتیک قبلاً روی شاتل فضایی «اندور»(Endeavour) نصب شده بود. پس از این که اندور پروازهای خود را به پایان رساند و از رده خارج شد، کانادارم-۲۰۱ به سرزمین مادری خود بازگشت.
موزه هوا و فضای کانادا به خاطر نمایشگاه دائمی خود با عنوان «سلامت در فضا: جسارت کاوش» نیز شناخته شده است که به سهم کانادا در تحقیقات پزشکی فضایی اختصاص دارد. از بازدیدکنندگان این نمایشگاه دعوت می‌شود تا با تجهیزات مورد استفاده در طول تحقیقات آشنا شوند و همچنین با کمک فایل‌های صوتی و متنی خدمه ایستگاه فضایی بین‌المللی که در این مطالعات شرکت داشتند، درباره پیشرفت آزمایش‌های پزشکی اطلاعات کسب کنند.
موزه‌های فضایی چین
امروزه چین بدون شک برای رهبری رقابت‌های فضایی جدید تلاش می‌کند، اما همیشه این طور نبوده است. علاقه‌مندان به فضا می‌توانند در «موزه هوانوردی و فضایی پکن»(Beijing Aviation and Space Museum) با تاریخ شگفت‌انگیز توسعه چین به عنوان یک قدرت فضایی پیشرو آشنا شوند. این موزه در سال ۱۹۸۵ تأسیس شد و مساحت کل آن ۸۳۰۰ متر مربع است.
یک طبقه کامل از موزه هوانوردی و فضایی پکن به نام «شنژو کیانتانگ»(Shenzhou Qiantang) به تاریخ فضایی چین اختصاص داده شده است. این موزه به پنج نمایشگاه جداگانه تقسیم می‌شود که به شرح زیر هستند.
- ماهواره‌ها و حسگرها. این بخش به تاریخچه توسعه ماهواره‌های چینی اختصاص داده شده است.
- موشک‌ها. این بخش که کل مسیر صنعت مهندسی موشک جمهوری خلق چین را دنبال می‌کند، شامل نمونه‌هایی از موشک‌های بالستیک نظامی و تجهیزات پرتاب غیرنظامی است.
- ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار. این بخش درباره همه ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار «آژانس فضایی ملی چین»(CNSA) از سال ۲۰۰۳ و زمانی است که «یانگ لیوی»(Yang Liwei) اولین فضانورد چینی به مدار رسید.
- منطقه تعاملی. بازدیدکنندگان در این بخش می‌توانند خود را جای فضانوردان واقعی بگذارند و در تورهای مجازی و شبیه‌سازی‌های گوناگون شرکت کنند.
- منطقه دانش‌آموزان. این بخش شامل مجموعه‌ای بزرگ از متون علمی تخصصی و علمی عامه‌پسند درباره فضاست که دانش‌آموزان می‌توانند آنها را مطالعه کنند.
موزه هوانوردی و فضایی پکن یک مؤسسه برجسته است که بازدیدکنندگان می‌توانند در آن درباره تاریخ فضایی چین اطلاعات کسب کنند، اما این تنها موزه چین نیست. در سال ۱۹۹۲، «موزه هوافضای چین»(China Aerospace Museum) در پکن افتتاح شد. برخلاف مجموعه بزرگ هواپیماهای موجود در موزه هوانوردی و فضای پکن، سالن‌های نمایشگاهی موزه هوافضای چین کاملاً بر فناوری فضایی متمرکز هستند.
از جمله جالب‌ترین نمایشگاه‌های موزه هوافضای چین، نمایشگاه ماژول‌های قمری بدون سرنشین این کشور و برخی از نمونه‌های فضاپیمای سرنشین‌دار آن است. در سال ۲۰۱۹، ساختمان موزه به مدت سه سال برای بازسازی‌های اساسی بسته شد. نمایشگاه تجدیدشده موزه هوافضای چین در سال ۲۰۲۲ درهای خود را به روی بازدیدکنندگان بازگشایی کرد و بخش‌هایی از مجموعه خود را که قبلاً دیده نشده بودند، در معرض دید عموم قرار داد.
برخی از آثار برجسته میراث فضایی چین را می‌توان در «موزه علوم و فناوری چین»(China Science and Technology Museum) که از سال ۲۰۱۶ با نام «مرکز علوم پکن»(Beijing Science Center) شناخته می‌شود) یافت. این موزه شامل یک سالن کامل از اشیای به‌دست‌آمده در طول ۵۰ سال گذشته از تاریخ چین در فضاست.
سال گذشته، نمایشگاه جداگانه‌ای برای فضا و نجوم در موزه علوم و فناوری چین افتتاح شد. در سالن دو کیلومتر مربعی این نمایشگاه می‌توان بیش از ۳۰ نمایشگاه و ۱۰ صحنه اختصاص داده‌شده به مراحل گوناگون شکل‌گیری فضای چین را دید. ورود به سالن جدید برای همه بازدیدکنندگان کاملاً رایگان است و به چندین زبان خارجی در دسترس قرار دارد.