درسهایی از حوزه آبریز رودخانه مکونگ

وقتی صحبت از امنیت آب به میان می آید منظور ظرفیت موجود در جمعیتی از یک نقطه از جهان است که دسترسی بی خطر و به دور از نگرانی به منابع آب داشته باشند، آن هم به میزان کافی. منظور از دسترسی به آب چیزی نیست جز دسترسی به منابع آب سالم است تا بدین ترتیب توسعه جوامع انسانی بدون وقفه و مشکلی ادامه یابد. به بیان روشنتر باید گفت این مفهوم، دربرگیرنده مجموعه ای از فاکتورها می شود، از موضوع سلامت و سیستم لوله کشی آب گرفته تا امنیت غذایی، فجایع طبیعی و توسعه اقتصادی.

به طور کلی کشاورزی در سراسر دنیا سهم 70 درصدی در مصرف منابع آب را به خود اختصاص می دهد. از آن گذشته حدود 1.5 میلیارد تن نیز در ساز و کارهای مربوط به آب مشغول به کار هستند. این ساز و کارها شامل کشاورزی، انرژی و حفاظت از محیط زیست می شود. نکته اینجاست که گرچه جمعیت قابل توجهی از مردم دنیا در سر کارهایی حضور دارند که با آب سر و کار دارد اما بخش چشمگیری از جمعیت زمین به منابع آب دسترسی ندارند. در سراسر دنیا حدود 600 میلیون نفر به آب سالم آشامیدنی دسترسی ندارند. همچنین آمارها نشان می دهند که 2.4 میلیارد نفر در دنیا درحالی به زندگی روزمره خود ادامه می دهند که به دور از سیستم لوله کشی آب هستند. اما این تازه آغاز نگرانی هاست.

تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز جمعیت سراسر جهان به یک چالش تبدیل شده است، چالشی که در آن نمی توان چشم انداز چندان روشنی را متصور شد زیرا گفته می شود این روند همچنان ادامه خواهد دارد. برآوردهای صورت گرفته نشان می دهد در سال 2025 حدود 1.8 میلیارد نفر در سراسر دنیا در مناطقی ساکن هستند که آب در آنها بسیار کم خواهد بود. در ادامه این برآوردهای هشدار دهنده مشخص شده که در سال 2050 دسترسی بسیاری از کشورها به آب لازم جهت توسعه کشاورزی هم بسیاری سخت خواهد بود.

همین نگرانی ها موجب شده که نهادهای عالی رتبه ای از جمله سازمان ملل به تکاپو افتاده و در طرحهایی نظیر اهداف توسعه پایدار، دغدغه های مربوط به امنیت آب را لحاظ کنند.

شاید بتوان گفت هیچ منطقه ای در دنیا به اندازه حوزه آبریز رودخانه مکونگ در خصوص امنیت منابع آب مورد توجه نباید. این رودخانه که با چندین کشور یعنی چین، میانمار، لائوس، ویتانم، تایلند و کامبوج در ارتباط است مثال روشنی در زمینه مطالعه اهمیت ایجاد تعادلی میان مصرف آب، غذا و انرژی به شمار می آید. حوزه آبریز مکونگ با حجم عظیمی از آب تغذیه شده و به عنوان پشتوانه چشمگیر غذایی و انرژی منطقه ای و جهانی در نظر گرفته می شود. اما این نقطه مهم از دنیا به واسطه تولیدات عظیم و خارج از اندازه کشاورزی و انرژی در معرض خطر قرار گرفته است. در واقع بهره برداری های طولانی مدت و خارج از توان منطقه از منابع آب موجب شده تا این حوزه مهم آبریز منطقه و دنیا در شرایط بحرانی قرار گیرد. البته تهدیدات دیگری هم مکونگ و حیات آن را به مخاطره انداخته اند.

تغییرات جوی از یک سو و فقدان همکاریهای لازم میان دولتها از سوی دیگر بر وخامت اوضاع دامن زده اند. اکنون چه باید کرد؟ کارشناسان هشدار می دهند که ترسیم چارچوبی روشن برای تأمین و تضمین امنیت آب در حوزه آبریز مکونگ یک ضرورت است. تحقق این امر به تقویت همکاریها میان بخشهای عمومی، خصوصی و سایر بخشها میسر خواهد بود. این امر درگروی همگرایی منطقه ای و داخلی کشورها خواهد بود. اما اینها کافی است. روی آوردن به نگرشهای فناورانه و خلاقانه برای بررسی چالشهای موجود در مدیریت منابع آب به عنوان فاکتور تکمیل کننده در نظر گرفته می شود.

بسیاری به این نکته دل خوش کرده اند که مکونگ درحالی که بیش از هر حوزه آبریز دیگری در دنیا غنی از آب است، هیچگاه دچار بحران نخواهد شد اما واقعیت چیز دیگری است. فراوانی آب در حوزه های آبریز خود می تواند زمینه ساز افزایش مصرف و بهره برداری های غیراصولی در بخشهای کشاورزی و انرژی باشد. حوزه آبریز مکونگ مثال روشنی در این زمینه بوده است. این حوزه اگرچه همواره مملو از آب بوده اما مثل روز روشن است که رقابتی نگران کننده میان بخش انرژی و کشاورزی در برداشت از آن در جریان است. رهایی از این وضعیت جز در سایه همکاری همه جانبه کشورهای منطقه در مدیریت اصولی منابع آب امکانپذیر نخواهد بود. نباید از یاد برد که تغییرات جوی همچنان ادامه دارد و از سوی دیگر جمعیت منطقه در حال افزایش است. اینها بدان معناست که حوزه های آبریزی همچون مکونگ همواره در معرض خطرات جدی قرار دارند.

برای دسترسی به جدیدترین شماره مجله Economis فایل پیوست را ملاحظه فرمائید.

 

مترجم: مهدی پیرگزی

No tags for this post.