پارک‌های علم و فناوری استانی با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر منطقه، بستری مناسب برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و تقویت زیست‌بوم نوآوری محلی فراهم کرده‌اند. حمید دهقان،به اهمیت تمرکز بر مزیت‌های بومی، شاخص‌های موفقیت پارک‌ها و نقش سیاست‌های حمایتی دولت در این مسیر معتقد است.
تمرکز بر مزیت‌های منطقه‌ای؛ کلید موفقیت پارک‌های علم و فناوری استانی
نازنین رستمی، مسئول سرمایه‌گذاری و توسعه اکوسیستم در پارک علم و فناوری گلستان، با تأکید بر نقش بنیادین پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری سینا گفت: این نهادها برای ورود نوآوری و فناوری به زندگی روزمره مردم شکل گرفته‌اند. هدف اصلی آن‌ها افزایش رفاه جامعه از طریق فناوری و نوآوری است.
به گفته حمید دهقان، کسب‌وکارها دیگر قرار نیست تنها بر روش‌های سنتی مبتنی باشند، بلکه باید درآمدزایی از طریق نوآوری و فناوری را تجربه کنند. پارک‌ها و مراکز رشد با حمایت و ارائه خدمات به تیم‌های فناور و نوآور، به کاهش ریسک کسب‌وکارهای فناورانه کمک می‌کنند تا فعالان این حوزه با آرامش بیشتری بتوانند نوآوری و فناوری را در فعالیت‌های خود به‌کار گیرند. دهقان همچنین به تمرکز ویژه پارک‌های علم و فناوری استانی اشاره کرد و افزود که این پارک‌ها قادرند بر مزیت‌های منطقه‌ای خاص خود تمرکز کنند. برای مثال، استان‌هایی با مزیت کشاورزی می‌توانند روی توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌های مرتبط با این حوزه کار کنند تا بهره‌وری و کیفیت محصولات را ارتقا دهند. به همین ترتیب، سایر استان‌ها می‌توانند بر توانمندی‌های خود در زمینه گردشگری، صنایع خلاق یا بخش‌های صنعتی خاص متمرکز شوند. این تمرکز منطقه‌ای، مهم‌ترین وجه تمایز پارک‌های استانی نسبت به پارک‌های وابسته به وزارتخانه‌ها یا دانشگاه‌ها است.
سنجش موفقیت پارک‌های استانی با سهم آن‌ها در GDP منطقه
مسئول سرمایه‌گذاری و توسعه اکوسیستم پارک گلستان در تشریح تفاوت‌های کلیدی میان مناطق اقتصادی مختلف توضیح داد: پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد عموماً با هم دیده می‌شوند، اما مأموریت اصلی آن‌ها تبدیل فناوری و نوآوری به کسب‌وکار و ارزش اقتصادی است. برخلاف شهرک‌های صنعتی که عمدتاً بر توسعه صنعت گسترده بدون توجه به پیچیدگی فناورانه یا نوآوری تمرکز دارند و معمولاً میزبان صنایع بزرگ‌تر هستند، پارک‌های علم و فناوری پروژه‌هایی در هر مقیاس، حتی تیم‌های دو نفره با پتانسیل رشد قابل توجه را می‌پذیرند.
بیشتر بخوانید:
نقش کلیدی پارک علم و فناوری زنجان در تقویت اکوسیستم نوآوری استان
وی همچنین این پارک‌ها را از مناطق آزاد که هدف اصلی‌شان تسهیل تجارت است، متمایز کرد و گفت که محور اصلی پارک‌های علم و فناوری، نوآوری و کسب درآمد از فناوری است، نه اندازه کسب‌وکار. در پارک‌های علم و فناوری محصول یا خدمت باید نوآوری و پیچیدگی فنی قابل توجهی داشته باشد و پروژه‌های فاقد نوآوری یا تقلیدی معمولاً پذیرفته نمی‌شوند. همچنین، تیم متقاضی باید یک مدل کسب‌وکار تعریف شده و قابل مقیاس‌پذیری ارائه دهد که نشان دهد فناوری چگونه تجاری‌سازی خواهد شد.
دهقان در توضیح شاخص‌های کلیدی موفقیت پارک‌های علم و فناوری گفت که موفقیت یک پارک با توانایی آن در پرورش کسب‌وکارهای موفق مبتنی بر فناوری و نوآوری سنجیده می‌شود. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به تعداد شرکت‌های بالغ اشاره کرد، یعنی شرکت‌هایی که محصولات نوآورانه خود را با موفقیت تجاری کرده و در بازار فعال هستند. همچنین، حجم فروش محصولات دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرینی مبتنی بر فناوری و تأثیر اقتصادی پارک بر منطقه اطراف از دیگر معیارهای مهم به شمار می‌روند.
او یادآور شد که سهم اقتصادی پارک‌های علم و فناوری در منطقه می‌تواند از طریق میزان مشارکت آن‌ها در تولید ناخالص داخلی (GDP) منطقه سنجیده شود؛ این سهم شامل ارزش تولید شده از خدمات، حمایت‌ها و کل فعالیت‌های پارک است.
از حل چالش‌های منطقه‌ای تا فتح بازارهای جهانی؛ دستاورد پارک گلستان
دهقان با اشاره به نمونه‌های ملموس از تأثیر مثبت پارک علم و فناوری گلستان توضیح داد: چنین نهادهای حامی نوآوری نقشی کلیدی در فرهنگ‌سازی و توسعه اقتصادی منطقه‌ای ایفا می‌کنند، به‌ویژه در استان‌هایی مانند گلستان که پیش‌تر با خلأ جدی در این حوزه مواجه بوده‌اند.
او تأکید کرد که پارک‌ها می‌توانند در حل چالش‌های منطقه‌ای همچون ریزگردها، کمبود آب و مسائل زیست‌محیطی که اغلب به راهکارهای فناورانه نیاز دارند، نقش‌آفرین باشند.
به گفته او، نمونه‌های موفق در پارک گلستان شامل شرکت «پرنیان ام‌سپیتن» است که از مرکز رشد آغاز به کار کرده، اکنون ۶۰ نیروی انسانی دارد و محصولات تجهیزات پزشکی خود را علاوه بر بازار داخلی به هفت کشور صادر می‌کند؛ شرکتی فعال در حوزه کشاورزی که در زمینه کشت بافت و بذرهای هیبریدی فعالیت داشته و نهال‌های اصلاح‌شده پائولونیا را به شش کشور صادر می‌کند و برای حدود ۳۰ نفر اشتغال ایجاد کرده است؛ و شرکت داروسازی دانش‌بنیان «آریا تینا ژن» که به‌عنوان تنها تولیدکننده داخلی یک داروی هایتک تثبیت‌کننده فاکتورهای خونی پس از درمان سرطان و شیمی‌درمانی، علاوه بر صادرات به چند کشور، جایگزین نمونه‌های وارداتی گران‌قیمت شده است.
چالش کمبود مدیران و نیروی انسانی حرفه‌ای، مانع جدی توسعه پارک‌های علم و فناوری
دهقان با اشاره به مهم‌ترین چالش پیش‌روی پارک‌های علم و فناوری گفت: امروز مسئله اصلی نه زیرساخت و بودجه، بلکه سرمایه انسانی و جنبه‌های نرم‌افزاری است.
به گفته او، کمبود نیروی انسانی حرفه‌ای با مهارت‌های فنی و مدیریتی در حوزه‌های فناوری و نوآوری، به‌ویژه در سطوح ارشد، یکی از موانع جدی توسعه این مراکز است.
وی ابراز نگرانی کرد که مدل فعلی انتصاب مدیران و معاونان، به دلیل تغییرات مکرر، می‌تواند روند پیشرفت کل اکوسیستم را مختل کند و هر بار مدیر جدید ناچار شود «چرخ را دوباره اختراع کند».
دهقان تأکید کرد که اگرچه زیرساخت‌ها، بودجه و چارچوب‌های قانونی حمایتی- مانند «قانون جهش تولید دانش‌بنیان»- تا حد زیادی فراهم است، اما اکنون باید تمرکز اصلی بر ارتقای کیفیت مدیریت و توسعه سرمایه انسانی قرار گیرد.
او با یادآوری تعریف کلاسیک پارک علم و فناوری که «توسط متخصصان حرفه‌ای اداره می‌شود»، خاطرنشان کرد که رهبران این مراکز باید تجربه کافی و ذهنیت رشد داشته باشند.
تحریم‌ها فرصتی برای تولید داخلی
مسئول سرمایه‌گذاری و توسعه اکوسیستم پارک علم و فناوری گلستان در خصوص تأثیر تحریم‌ها و نقش سیاست‌های دولتی اظهار کرد: از دیدگاه شخصی من، تحریم‌ها اثر قابل‌توجهی بر فعالیت پارک‌های علم و فناوری نداشته‌اند، زیرا پیش از این نیز تعاملات بین‌المللی محدودی وجود داشت. حتی در برخی موارد، این شرایط ناخواسته فرصتی ایجاد کرده تا شرکت‌ها با بهره‌گیری از توان فناورانه خود، کالاهایی را که پیش‌تر وارد می‌شدند، از طریق مهندسی معکوس، طراحی و تولید کنند.
او بر اهمیت حیاتی سیاست‌های حمایتی دولت برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور تأکید کرد و نمونه‌هایی همچون معافیت‌ها و تسهیلات ویژه برای تقویت نوآوری و فناوری، امکان استفاده پارک‌ها از بخشی از مالیات بر ارزش افزوده شرکت‌های مستقر برای توسعه زیرساخت‌ها، و قانون اعتبار مالیاتی که مالیات شرکت‌های بزرگ را به سمت حمایت از زیرساخت‌ها و اکوسیستم هدایت می‌کند، برشمرد.
به گفته او، چنین سیاست‌هایی به‌طور جدی در سرمایه‌گذاری و رشد پارک‌ها مؤثر هستند و مسیر توسعه اکوسیستم نوآوری کشور را تعیین می‌کنند. با این حال، وی یادآور شد که شرایط سیاسی و تحریمی کنونی حضور استارت‌آپ‌های بین‌المللی در پارک‌های ایران را دشوار کرده است، هرچند این وضعیت می‌تواند در آینده تغییر کند.
اکوسیستم نوآوری به مرحله‌ای از بلوغ رسیده که نیازمند مدیران باتجربه است
دهقان با تأکید بر ضرورت تنوع و اصلاح رویکردهای مدیریتی، جمع‌بندی کرد: تنوع – چه در قومیت و ملیت و چه در ایده‌ها – می‌تواند به شکل چشمگیری به توسعه اکوسیستم کمک کند.
به گفته او، چالش‌های اصلی پارک‌های علم و فناوری ایران بیش از آنکه مربوط به زیرساخت یا قوانین باشد، به شیوه‌های مدیریت و ارائه خدمات، به‌ویژه توان فنی بدنه اجرایی، برمی‌گردد.
او معتقد است اکوسیستم نوآوری و فناوری امروز به مرحله‌ای از بلوغ رسیده که نیازمند مدیران باتجربه و دارای پیشینه‌های متنوع است. وی اصلاح فوری مقرراتی را که مانع حضور چنین افرادی در جایگاه‌های رهبری می‌شود، ضروری دانست.
دهقان با اشاره به مدل‌های بین‌المللی، هشدار داد: تقلید مستقیم از آن‌ها کارآمد نخواهد بود، زیرا هر منطقه ویژگی‌ها، چالش‌ها و ظرفیت‌های منحصربه‌فرد خود را دارد و تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می‌تواند راه‌حل‌های فناورانه را دگرگون کند.
به جای کپی‌برداری، او پیشنهاد کرد مدل‌های جهانی به دقت مطالعه شوند تا بینش‌های ارزشمند آن‌ها متناسب با شرایط ایران به‌کار گرفته شود.