به بهانه سالروز آغاز به کار آسمان شب
برنامه آسمان شب، طبیعت فراموش‌شده، 16 سال قبل و همزمان با برگزاری روز نجوم کار خود را آغاز کرد. اگرچه این اولین برنامه‌ای در صداوسیما نبود که به موضوع نجوم می‌پرداخت اما نخستین برنامه‌ای بود که به‌طور متمرکز و کامل نجوم و فضا و فناوری‌های مرتبط را موردبررسی و پوشش قرار می‌داد.
در طول هفته گذشته بسیاری از کسانی که مخاطب یا همکار این برنامه بوده‌اند درباره آن نکاتی را مطرح کرده‌اند.
برای شفافیت کامل باید یادآوری کنم که من هم در دوره‌ای همکار این برنامه بودم و با آن همکاری دارم. اگرچه در این همکاری حدود شش سال فاصله افتاد و اکنون نیز در قالب برنامه‌ای ضبط‌شده با این برنامه همکاری دارم.
16 سال زمان طولانی است. با هر متر و معیاری که آن را بسنجیم زمانی بلند محسوب می‌شود. اگر به یاد بیاوریم که این زمان را باید در چشم‌انداز فعالیت در رسانه ملی قرار داد و چالش‌های برنامه‌سازی در صداوسیما را فراموش نکرد شاید این زمان حتی طولانی‌تر ازآنچه هست به نظر بیاید.
برای یادآوری این طولانی بودن زمان کودکی را فرض کنید که در شب نمایش اولین قسمت این برنامه به دنیا آمده است. او اکنون شانزده‌ساله و در آستانه پایان دوران تحصیلات متوسطه خود قرار دارد.
زمانی که این برنامه اکران شد هنوز حادثه یازده سپتامبر رخ نداده بود، فیسبوک، توییتر و یوتیوب که امروز بازیگران اصلی رسانههای تازه هستند هنوز وجود خارجی نداشتند و چند سالی تا تأسیس آن‌ها باقی‌مانده بود. شاتل‌های فضایی هنوز در حال رفت‌وآمد به مدار زمین بودند و تعداد سیارههای فراخورشیدی کشف‌شده به کمتر از تعداد انگشتان دست بود.
آسمان شب در طول این سالها با فراز و نشیب‌ها و با وقفههایی کار خود را ادامه داده است. این برنامه نه‌تنها توانست استاندارد اطلاع‌رسانی در حوزه علم را بالا ببرد که استناد به منابع، تصاویر و خبرهای به‌روز را جایگزین تصاویر آرشیوی کند.
آسمان شب نه‌تنها ترویج نجوم و فضا پرداخت و مردم را به این حوزه جذاب آشنا کرد که از موضوع ستاره‌شناسی در نقش قلابی برای به دام انداختن علاقه مردم به موضوع علم به‌طورکلی استفاده کرد. نشان دادن چهره‌ای متفاوت از جامعه و فعالان علمی و گزارشی مستقیم از فضای کار علمی در این روند مؤثر بود. کار بزرگ آسمان شب اما شاید در حوزه توسعه و ارتقای سطح روزنامه‌نگاری علمی در تلویزیون بوده باشد.
این برنامه علی‌رغم محدودیت‌های فنی و بودجه موفق شد تا امکانات موجود و واردکردن خلاقیت‌های لازم نه‌تنها سطح تولید و استاندارد ارائه برنامه علمی را توسعه دهد که در مواردی با جایگزین کردن منابع خبر اولیه به‌جای ترجمه صرف از منابع دست‌دوم – گفتگو با محققان و دانشمندان خبرساز، گزارشگری از اصل مقاله‌های انتشار یافته یا تهیه گزارش‌های اختصاصی از رویداد یا خبر – در توسعه مسیر روزنامه‌نگاری علمی نقشی مؤثر بازی کرده است.
می‌توان برای نشان دادن اهمیت یا فعالیت‌های این برنامه به فهرست میهمانان آن اشاره کرد. جایی که از فضانوردان دانشمندان سازمان‌های فضایی بین‌المللی و ملی گرفته تا روسای جمهور و وزرا و مسئولین نهادهای علمی در آن یافت می‌شوند. می‌توان به‌ویژه برنامههای زنده این برنامه از رویدادهایی مانند گذر زهره، کسوف و خسوف، مأموریت‌های فضایی ازجمله مأموریت انوشه انصاری، کاسینی- هویگنس، آخرین شاتل و مأموریت‌های مریخ اشاره کرد یا فهرست بزرگی از دانشمندان امروزی که با الهام از این برنامه راه خود را در مسیر علم ادامه دادند.
اما نکته مهم‌تر دراین‌بین چشم‌انداز آینده است.
امروز آسمان شب بخشی از هویت و سرمایه برای شبکه چهار سیما به شمار می‌رود. از زمانی که این برنامه شروع شد تا امروز شرایط دنیای رسانه و جامعه ما تغییری بنیادی داشته است امروز تهیه‌کنندگان این برنامه نیم توانند با تکرار آنچه شانزده سال پیش انجام دادند به آن موفقیت دست یابند. امروز آن‌ها باید علاوه بر غلبه بر چالش‌های موجود در تولید و مدیریت، با رسانههای تازه ازجمله برنامههای سرگرم‌کننده شبکه‌های مختلف و همچنین تولیدات مستقل که در فضاهای مجازی تولید و منتشر می‌شود و از برخی از محدودیت‌های برنامههای صداوسیما نیز فارغ هستند، رقابت کنند.
برگ برنده آسمان شب و گروه سازنده آن اما سابقه درخشان و تاریخ و هویت و تجربه‌ای است که در اختیار دارند.
صداوسیما می‌تواند با اندک حمایت بیشتری از این برنامه که الزاماً به معنی هزینه‌های بالا نیست و ازجمله آن‌ها می‌توان به تعیین وقتی ثابت و پربیننده برای برنامه، تأمین هزینه‌های رایج آن و تلاش برای کاهش دشواری‌های اجرایی، به گروه تهیه‌کننده این برنامه فرصتی دهد تا همزمان برای مرحله بعدی خود برنامه‌ریزی کنند و در مقابل از آن‌ها طلب ارائه استاندارد تازه‌تر و بالاتر و کیفیت مطلوب‌تری را نماید. برنامه‌ای که نه‌تنها بتواند مخاطب قدیم خود را حفظ کند که مخاطبان تازه را در این فضای رقابتی به خود جذب نماید. طراحی چنین پروژه‌ای برای آینده این برنامه و البته تاریخ شبکه چهار ضروری است. در غیاب به‌روز شدن‌های منظم و منطبق با شرایط، بدون فرصت کشف امکانات و روایت‌های تازه، برنامه ممکن است با روندی نزولی در بین مخاطبانش مواجه شود.
حفظ این برنامه که تا جایی که می‌دانیم نه‌تنها یکی از معدود برنامههای اختصاصی نجوم در جهان با چنین قدمت و تمرکز و اقبالی است و در حوزه ترویج علم نیز یکی از کارآمدترین برنامههای ترویجی به شمار می‌رود، همانند حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی یک شهر و یک کشور برای رسانه رسمی ضروری است.
این فرصت بی‌نظیری است که رسانه آن را به دست آورده است. اکنون بذر کوچکی که در اردیبهشت 1380 کاشته شد با استفاده از تجربه همه‌کسانی که پیش از آن بوده‌اند و یادگرفتن از دنیای اطراف خود تا اینجا رشد کرده است و تنومند شده است اما بزرگ شدن نیز خطرات دیگری دارد، آسمان شب اگرچه قدیمی و سالخورده اما هنوز نوجوانی است که ممکن است در برابر سیل مشکلات تاب‌وتوان خود را از دست دهد و به همین دلیل رسانه رسمی که آن را در دل خود پرورانده اکنون بیش از هرزمانی نیازمند آن است که برای خود و برای مخاطبان خود از آن حمایت کند.
–
پوریا ناظمی
No tags for this post.
